Για τον πρώην πρωθυπουργό και πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών, το 2017 αφήνει πίσω μια παράξενη γεύση. Η τρομοκρατική επίθεση, η δύσκολη ανάρρωση, η επιστροφή στη δράση, τα εβδομηκοστά γενέθλια. Αν και μιλάει σπάνια στα μέσα ενημέρωσης, αφηγείται με ψυχραιμία στην «Κ» όσα ακολούθησαν την έκρηξη της περασμένης άνοιξης και συζητά διαδεδομένους μύθους σε σχέση με την πρωθυπουργία του και τον ρόλο του στη δημόσια ζωή της χώρας.
25 Μαΐου 2017, Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός». Ο Λουκάς Παπαδήμος νοσηλεύεται μετά την έκρηξη παγιδευμένου δέματος το οποίο άνοιξε ενώ βρισκόταν στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου που τον μετέφερε από το κέντρο της Αθήνας στο σπίτι του. Υποβλήθηκε σε δίωρη εγχείρηση για να αντιμετωπιστούν τραύματα σε διάφορα σημεία του σώματός του. Ενα σύνθετο και βαθύ τραύμα στον μηρό επουλώνεται με δυσκολία. Αναγκάζεται να παραμείνει στο νοσοκομείο πέντε εβδομάδες. Ηταν τυχερός που την ημέρα της επίθεσης επέβαινε σε ένα συμβατικό αυτοκίνητο και όχι στο θωρακισμένο που συνήθως χρησιμοποιεί. Το ωστικό κύμα μιας έκρηξης μέσα σε ένα θωρακισμένο αυτοκίνητο εγκλωβίζεται λόγω της θωράκισης, με αποτέλεσμα να πλήττει τα σώματα των επιβατών με μεγαλύτερη δριμύτητα. Ηταν επίσης τυχερός επειδή άνοιξε το δέμα πάνω από τον μηρό. Αν το άνοιγε κοντά στο στήθος ή στο κεφάλι, τότε σίγουρα τα τραύματα θα ήταν πολύ σοβαρότερα. Λίγες ημέρες μετά την επίθεση, τον επισκέπτομαι στο δωμάτιο 927 στον ένατο όροφο του νοσοκομείου. Είναι μειλίχιος και ήρεμος, όπως πάντα. Δεν τον τάραξαν ούτε τα φέιγ βολάν με μηνύματα μίσους που έμαθε ότι πέταξαν άνθρωποι της οργάνωσης «Ρουβίκωνας» στον δρόμο έξω από τον «Ευαγγελισμό». Γιατί κάποιοι μισούν τόσο πολύ τον πρώην πρωθυπουργό;
8 Δεκεμβρίου 2017, Ακαδημία Αθηνών. Συναντώ τον κ. Παπαδήμο, ακαδημαϊκό από το 2006 και πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών για το 2017, στο ψηλοτάβανο γραφείο του στο ιωνικού ρυθμού μέγαρο της Ακαδημίας, με τα άριστα διατηρημένα παλιά σκούρα δρύινα έπιπλα. Μία από τις βιβλιοθήκες, γεμάτες με δερματόδετα βιβλία –ορισμένα από τις 200.000 που διαφυλάσσει η Ακαδημία στο υπόγειό της–, είναι δωρεά του βασιλιά Γεωργίου Β΄. Το έπιπλο του γραφείου τού προέδρου βρίσκεται μπροστά από την προσωπογραφία του Ηπειρώτη εθνικού ευεργέτη Σίμωνα Σίνα (1810-1876) διά χειρός Ιωάννη Σκαρλάτου. Ο Σίνας (η Ακαδημία βρίσκεται στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου και Σίνα στην Αθήνα) ήταν τραπεζίτης και διπλωμάτης. Εζησε στη Βιέννη της τότε Αυστροουγγαρίας και χρηματοδότησε την οικοδόμηση αυτού του μοναδικού στον κόσμο μεγάρου, το οποίο σχεδίασε ο Δανός αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν. Παραδόθηκε από τον Ερνέστο Τσίλλερ, βοηθό του Χάνσεν, το 1887 στον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη.
Ο κ. Παπαδήμος πίνει έναν γαλλικό καφέ με ελάχιστο γάλα. Του ζητώ να μου μιλήσει πρώτα για την τρομοκρατική επίθεση. Η απάντησή του είναι στοχαστική. «Σκεφτόμουν εδώ και αρκετό καιρό ότι η διάχυση ψευδών και παραπληροφόρησης συνθέτει μια πολιτική ατμόσφαιρα που όχι μόνο δεν προάγει τον δημοκρατικό διάλογο, αλλά αποτρέπει τη σύγκλιση των απόψεων και τη συνεννόηση που είναι χρήσιμη για την αντιμετώπιση των μεγάλων εθνικών προβλημάτων», λέει. «Σε ένα τέτοιο κλίμα έντονης πολιτικής αντιπαλότητας καλλιεργούνται εχθρότητα και μίσος και διαμορφώνονται συνθήκες που μπορεί να εμπνέουν ή να ενθαρρύνουν πράξεις βίας και τρομοκρατίας. Η επίθεση που δέχθηκα ενίσχυσε αυτόν τον προβληματισμό».
Προσπαθώ να εκμαιεύσω ποια ήταν η συναισθηματική του αντίδραση. «Δεν έχασα τις αισθήσεις μου και πράγματι είχα κάποιες σύντομες σκέψεις για το ενδεχόμενο του απροσδόκητου τέλους της ζωής, για το πόσα πράγματα ίσως δεν πρόλαβα να κάνω ή να πω σε αγαπημένους ανθρώπους, σκέψεις που προφανώς κάνει κάθε άνθρωπος που συνειδητοποιεί το ενδεχόμενο ενός τέλους», λέει. «Ωστόσο, δεν γνώριζα με ακρίβεια τη σοβαρότητα των τραυμάτων και σε ποιο βαθμό απειλούνταν η ζωή μου. Προσπάθησα, λοιπόν, να επικεντρώσω τη σκέψη και τις πράξεις μου στην καλύτερη αντιμετώπιση της έκτακτης κατάστασης. Γενικά παρέμεινα ήρεμος και συγκροτημένος. Τελικά πήγαν όλα καλά. Και θα ήθελα να ευχαριστήσω για μία ακόμα φορά τους ιατρούς και τους νοσηλευτές στον “Ευαγγελισμό” για την εξαιρετική θεραπεία και φροντίδα».
Μήπως μετάνιωσε που έγινε πρωθυπουργός σε μια χώρα που εύκολα ανταμείβει τους γνήσιους πατριώτες με απόπειρες δολοφονίας; «Οχι, δεν έχω μετανιώσει», απαντά αμέσως. «Οι αποφάσεις μου για την ανάληψη ευθυνών για τη διακυβέρνηση της χώρας ουσιαστικά επηρεάστηκαν από τους κινδύνους που η ίδια η χώρα αντιμετώπιζε τότε. Οποιος κι αν ήταν ο προσωπικός κίνδυνος, δεν θα άλλαζα την απόφασή μου».
Ο άγνωστος Παπαδήμος
Ο Λουκάς Παπαδήμος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 11 Οκτωβρίου 1947. Το 2017 έκλεισε 40 χρόνια γάμου με την Ολλανδή ζωγράφο Σάννα Ινγκραμ, την οποία γνώρισε όταν ήταν φοιτητές στη Βοστώνη. Ζουν στο Παλαιό Ψυχικό. Εργα της κ. Ινγκραμ-Παπαδήμου εκτίθενται, μεταξύ άλλων, στο Μουσείο Βορρέ στην Παιανία. Το κύριο χόμπι του είναι η μουσική. Ακούει κλασική και σύγχρονη μουσική, ξένη και ελληνική. Ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του καταγόταν από την Κάλυμνο και την Κρήτη. Ηταν γιατρός με κλινική στη Σμύρνη. Ζούσε με τη σύζυγό του –γιαγιά του κ. Παπαδήμου– και τις τρεις μικρές κόρες τους πότε στην Κάλυμνο και πότε στη Σμύρνη. Η Καταστροφή του ’22 τους βρήκε στη Σμύρνη. Ο ίδιος σκοτώθηκε στα τραγικά γεγονότα. Η σύζυγός του πήρε από το χέρι τις τρεις κόρες και, έχοντας ένα ακόμα παιδί στην κοιλιά, έφτασε στην Αθήνα. Μία από τις κόρες της που γεννήθηκε στην Κάλυμνο πριν από την Καταστροφή ήταν η μητέρα του Λουκά Παπαδήμου. Εγινε οδοντίατρος και υπηρέτησε ως διευθύντρια στο ΙΚΑ. Γνώρισε τον σύζυγό της και πατέρα του πρώην πρωθυπουργού στην Αθήνα. Ηταν νομικός και υπηρέτησε ως ανώτατος κρατικός υπάλληλος. Καταγόταν από τη Δεσφίνα Φωκίδος, απέναντι από τους Δελφούς.
Ο Λουκάς Παπαδήμος δεν έχει αδέλφια. Είναι το μοναδικό παιδί της οικογένειας. Μεγάλωσε στο κέντρο της Αθήνας, στη συμβολή των οδών Κοδριγκτώνος και Πατησίων, κοντά στην πλατεία Βικτωρίας, που τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 ήταν μια καλαίσθητη αστική γειτονιά με πολλές μονοκατοικίες και διπλοκατοικίες. Οι γονείς του τον παρακινούσαν να διαβάζει περισσότερο, αν και μάλλον δεν χρειαζόταν να τον πιέσουν ιδιαίτερα. Εγινε δεκτός στο Κολλέγιο Αθηνών και αποφοίτησε το 1966. Ηταν το Valedictorian της τάξης του. Στη συνέχεια ξεκίνησε τις σπουδές του στις ΗΠΑ, στο MIT του Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό του με θέμα τις βέλτιστες πολιτικές απασχόλησης και μείωσης πληθωρισμού υπό την εποπτεία του Φράνκο Μοντιλιάνι που αργότερα, το 1985, κέρδισε το Νομπέλ Οικονομίας. Ο κ. Παπαδήμος έχει συγγράψει οκτώ επιστημονικές εργασίες με τον Μοντιλιάνι, ο οποίος είχε πει σε μια επιστημονική εκδήλωση ότι «ο Λουκάς Παπαδήμος και ο [συμφοιτητής του και νυν διοικητής της ΕΚΤ] Μάριο Ντράγκι ήταν από τους εξαίρετους φοιτητές μου». Από το 1975 έως το 1984 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης ως επίκουρος και αναπληρωτής καθηγητής. Παράλληλα, εργάστηκε ως ανώτατος οικονομικός εμπειρογνώμων (Senior Economist) στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ στη Βοστώνη (Federal Reserve Bank of Boston).
Συνάντησε για πρώτη φορά τον Ανδρέα Παπανδρέου το 1985, όταν κατείχε τη θέση του οικονομικού συμβούλου στην Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) μετά από πρόσκληση του τότε διοικητή Δημήτρη Χαλικιά, και συμμετείχε στη Νομισματική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το 1993 ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ όρισε τον κ. Παπαδήμο υποδιοικητή της ΤτΕ. Το 1994 ο Ανδρέας, έπειτα από πρόταση του Γενικού Συμβουλίου της ΤτΕ και θετική εισήγηση των οικονομικών υπουργών Γιάννου Παπαντωνίου και Αλέκου Παπαδόπουλου, τον έχρισε διοικητή. Στη Διαρκή Οικονομική Επιτροπή της Βουλής ενέκριναν τον διορισμό του όλα τα κόμματα, το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ και η Πολιτική Ανοιξη, πλην του ΚΚΕ που ψήφισε λευκό. Ηταν 47 ετών. Από τη θέση αυτή, την οποία κατείχε επί οκτώ έτη, και σε άριστη συνεργασία με τον Κώστα Σημίτη εργάστηκε για την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ. Το 2002 αποδέχθηκε την ομόφωνη πρόταση των υπουργών Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης να αναλάβει αντιπρόεδρος της νεοσύστατης Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Στη θέση αυτή παρέμεινε έως το 2010. Ποιος θα ήταν καλύτερος για να ηγηθεί μιας κυβέρνησης συνεργασίας στο τέλος του τρικυμιώδους 2011;
Η κρίσιμη χρονιά
Οκτώβριος 2011, εστιατόριο «Βυζαντινό». Η πρώτη συνάντησή μου με τον Λουκά Παπαδήμο έγινε λιγότερο από έναν μήνα προτού αναλάβει πρωθυπουργός. Εκείνες τις ημέρες όλοι συζητούσαμε για την επερχόμενη αναδιάρθρωση του χρέους. Είχε συμφωνηθεί τον Ιούλιο του 2011 μια περικοπή της τάξεως του 21% (πρόταση Σόιμπλε), αλλά ο κ. Παπαδήμος είχε μόλις αρθρογραφήσει στους Financial Times διατυπώνοντας επιφυλάξεις. Εξηγούσε ότι ένα τόσο χαμηλό ποσοστό θα έφερνε μια πολύ μικρή ελάφρυνση στο κράτος. Υποστήριζε ότι, για να υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα, θα έπρεπε η αναδιάρθρωση να επιτευχθεί με καλύτερους όρους και η συνολική απομείωση του χρέους να είναι μεγαλύτερη (όπως και έγινε λίγες ημέρες μετά με τη συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου 2011).
Αμέσως με κέρδισαν η ευγένεια και οι τρόποι του καθηγητή και ακαδημαϊκού. Θυμάμαι ότι παρήγγειλε μια πράσινη σαλάτα με σολομό. Κατάλαβα από τη συζήτηση ότι μπορεί να αποδίδει την ουσία και το νόημα των πιο σύνθετων οικονομικών εννοιών με διαύγεια και ευκολία. Εκείνο το βράδυ ούτε ο ίδιος φανταζόταν ότι θα γινόταν πρωθυπουργός τόσο σύντομα. Ωστόσο, πολλοί προεξοφλούσαμε πως αργά ή γρήγορα θα τον καλούσαν οι πολιτικές δυνάμεις για να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά. Η Ελλάδα έβραζε και οι Ευρωπαίοι είχαν αρχίσει να χάνουν την υπομονή τους. Ο ίδιος είχε ολοκληρώσει τη θητεία του ως αντιπρόεδρος της ΕΚΤ το 2010. Ηταν ένας από τους ελάχιστους Ελληνες με κύρος στις μεγάλες πρωτεύουσες, ενώ η αποδοχή του στην ελληνική κοινή γνώμη ξεπερνούσε το 80%.
Εξι χρόνια μετά, στο γραφείο του στην Ακαδημία Αθηνών τον ρωτώ ποιο είναι το κύριο επίτευγμα της κυβέρνησης Παπαδήμου (11 Νοεμβρίου 2011 – 17 Μαΐου 2012). «Η Κυβέρνηση Συνεργασίας, της οποίας ήμουν επικεφαλής, μετά την πρόσκληση των πολιτικών αρχηγών, του κ. Γιώργου Παπανδρέου, του προέδρου του ΠΑΣΟΚ, τον οποίο στη συνέχεια διαδέχθηκε ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, του προέδρου της Ν.Δ. κ. Αντώνη Σαμαρά και του προέδρου του ΛΑΟΣ κ. Γιώργου Καρατζαφέρη, καθώς και με τη στήριξη 255 βουλευτών, είχε τέσσερις κύριους και αλληλένδετους σκοπούς, τους οποίους πέτυχε σε περιορισμένο χρονικό διάστημα και κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες».
Προσδιορίζει ως πρώτο στόχο ότι έπρεπε να ολοκληρωθεί η τελευταία φάση του πρώτου προγράμματος οικονομικής προσαρμογής, του οποίου η εφαρμογή είχε ανασταλεί και, κατά συνέπεια, είχε διακοπεί η χρηματοδότηση της χώρας, λόγω των δυσκολιών που είχαν προκύψει μετά τη Σύνοδο Κορυφής τον Οκτώβριο του 2011. Ο δεύτερος στόχος ήταν η διαπραγμάτευση και η συμφωνία με τους θεσμούς και τους Ευρωπαίους εταίρους για το δεύτερο οικονομικό πρόγραμμα της Ελλάδος για την περίοδο 2012-2014. Ο τρίτος στόχος ήταν η απομείωση και η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους (το ονομαζόμενο PSI). Και τέλος, ο τέταρτος στόχος ήταν η υλοποίηση του PSI και όλων των προαπαιτούμενων μέτρων, ώστε να διασφαλιστεί η άμεση εκταμίευση περισσότερου από το ήμισυ του ποσού των 130 δισ. ευρώ τους επόμενους δύο μήνες. «Αυτό ήταν απαραίτητο», τονίζει, «προκειμένου η Ελλάδα να εξοφλήσει τα κρατικά ομόλογα που έληγαν και να ολοκληρωθεί η πρώτη μεταβατική κεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών, που αποτελούσε προϋπόθεση για τη χρηματοδότησή τους από την ΕΚΤ. Κάτι που ασφαλώς επιτεύχθηκε».
Πρώτος μύθος
Πολλοί, όμως, έχουν μια άλλη άποψη, λιγότερο θετική. Θέλω να συζητήσω μαζί του τρεις αρνητικούς μύθους. Πρώτος μύθος: «Κάποιοι εξακολουθούν να ισχυρίζονται ότι θα μπορούσατε να “κουρέψετε” το 100% της αξίας των ελληνικών ομολόγων (δηλαδή ολόκληρο το δημόσιο χρέος) αδιαφορώντας για τους ξένους πιστωτές. Γιατί δεν το κάνατε;». «Η μονομερής διαγραφή του χρέους θα ισοδυναμούσε με απόλυτη, άτακτη χρεοκοπία που θα συνεπαγόταν την άμεση και επώδυνη έξοδο από το ευρώ», απαντά. Μου εξηγεί ότι θα μηδενίζονταν οι περιουσίες σε ελληνικά ομόλογα, όχι μόνο των ξένων πιστωτών, αλλά και των ελληνικών τραπεζών και των ασφαλιστικών ταμείων χωρίς να υπήρχε σε αυτή την περίπτωση συμφωνημένο πρόγραμμα για τη στήριξή τους. Και εφόσον θα διαγράφονταν και τα ομόλογα που κατείχε η ΕΚΤ, αυτό θα οδηγούσε σε χρεοκοπία, η οποία θα απέκλειε τη χρηματοδότηση της χώρας από τους θεσμούς και θα προκαλούσε την έξοδο από το ευρώ. Οι ξένοι ασφαλώς θα έσωζαν τις δικές τους τράπεζες. Εμείς;
Δεύτερος μύθος
«Εμείς γιατί δεν εξαιρέσαμε τις ελληνικές τράπεζες και τα Ταμεία από το PSI και την αναδιάρθρωση του χρέους;». Αυτός είναι ο δεύτερος μύθος. Μου εξηγεί ότι αυτό δεν θα ήταν εφικτό στην πράξη. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, μια ασύμμετρη αντιμετώπιση των ομολογιούχων θα διευκόλυνε εκείνους που θα αντιμετωπίζονταν δυσμενώς (ξένες τράπεζες, ξένα ταμεία κ.ά.) να εγείρουν αξιώσεις και να αρνηθούν να συμμετάσχουν εθελοντικά στο PSI. Η άρνηση συμμετοχής στο PSI των ξένων πιστωτών θα είχε ως αποτέλεσμα την αποτυχία και τη ματαίωση του PSI.
Η ματαίωση του PSI θα ανάγκαζε τους θεσμούς να συμπεράνουν ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν την εξυπηρέτηση ενός χρέους που είναι αδύνατον να περικοπεί εθελοντικά. Η διακοπή εξυπηρέτησης του χρέους θα είχε ως αποτέλεσμα να μηδενιστεί η αξία όλων των ελληνικών ομολόγων και η χώρα να περιέλθει σε κατάσταση χρεοκοπίας. Αυτό θα είχε ως συνέπεια την έξοδο από το ευρώ. Δεν θα ξεμπερδεύαμε όμως με το χρέος επειδή θα βγαίναμε από το ευρώ. Οι απαιτήσεις των πιστωτών θα επικρέμονταν για δεκαετίες, αποκλείοντας την πρόσβαση στις αγορές. Ταυτόχρονα, οι επιδράσεις στην απασχόληση και στο λαϊκό πορτοφόλι από τον πληθωρισμό και την υποτίμηση της δραχμής θα ήταν καταστροφικές. Η ανακεφαλαιοποίηση των χρεοκοπημένων τραπεζών θα γινόταν με το «κούρεμα» των καταθέσεων και ίσως με ένα νέο ξένο δάνειο (εναλλακτικό σχέδιο Σόιμπλε, εάν θα μας προσφερόταν σε αυτή την περίπτωση).
Κατάλαβα ότι με τη συμμετοχή τους στο PSI τα ασφαλιστικά ταμεία έχασαν τμήμα των αποθεματικών τους. Αλλά αν ακύρωναν το PSI με την άρνησή τους να συμμετάσχουν σε αυτό, τότε θα προκαλούσαν την πτώχευση της χώρας και έτσι θα έχαναν το σύνολο των ομολόγων τους. Εννοείται ότι το τμήμα της χρηματοδότησης της χώρας που χρειάστηκε για τη στήριξη των «κουρεμένων» ελληνικών τραπεζών και Ταμείων ήταν πολύ μικρότερο από το συνολικό χρέος που «κουρεύτηκε» προς όφελος της Ελλάδας.
Τρίτος μύθος
«Εντάξει, αλλά μήπως θα είχατε πετύχει ένα καλύτερο PSI αν είχατε διαπραγματευτεί σκληρότερα;». Καταθέτω στο τραπέζι τον τρίτο μύθο. Μου εξηγεί με υπομονή και ευγένεια ότι ο στόχος του ήταν να εξασφαλιστεί το μέγιστο ποσοστό περικοπής που θα αποδέχονταν εθελοντικά οι ιδιώτες πιστωτές. Η επιδίωξη ήταν να μην εγείρουν αξιώσεις και να μην απορρίψουν το PSI.
Επειτα από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με τους εταίρους, τους θεσμούς και τους ιδιώτες πιστωτές, το ποσοστό αυτό προσδιορίστηκε και συμφωνήθηκε στο 53% επί της ονομαστικής αξίας των ομολόγων. Αν συνυπολογιστούν η μεγάλη επιμήκυνση αποπληρωμής των ομολόγων και η δραστική μείωση των επιτοκίων, τότε μιλάμε για μια περικοπή ύψους 80% σε όρους καθαρής παρούσας αξίας. Για να το κάνουμε λιανά: χωρίς να ανοίξει μύτη, η Ελλάδα κατόρθωσε να ανταλλάξει ομόλογα για τα οποία θα πλήρωνε για το καθένα 100 ευρώ με νέα ομόλογα για τα οποία ουσιαστικά θα πληρώσει για το καθένα 20 ευρώ. Πόση σκληρότερη «διαπραγμάτευση» θα έπρεπε να γίνει;
Είναι η πρώτη φορά στα παγκόσμια χρονικά που εξασφαλίστηκε μια συνολική απομείωση του εθνικού χρέους κατά 80% χωρίς τη χρεοκοπία της χώρας και επιτεύχθηκε παγκόσμιο ρεκόρ νέας μεγάλης δανειακής στήριξης με αντάλλαγμα την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων και τη μείωση των ελλειμμάτων (δηλαδή αυτό που οφείλει να κάνει ούτως ή άλλως κάθε σοβαρό κράτος). Μιλάμε για άμεση περικοπή χρέους ύψους 106 δισ. ευρώ, που είναι η μεγαλύτερη στην παγκόσμια ιστορία, με ταυτόχρονη στήριξη της οικονομίας (130 δισ. ευρώ για την περίοδο 2012-2015).
«Θα ήθελα να προσθέσω», τονίζει ο κ. Παπαδήμος, «ότι η συμφωνία για το δεύτερο οικονομικό πρόγραμμα και η συμφωνία για την απομείωση και την αναδιάρθρωση του χρέους έπρεπε να επιτευχθούν ταυτόχρονα. Χωρίς το PSI δεν θα ήταν εφικτή η συμφωνία για το δεύτερο πρόγραμμα. Και χωρίς το δεύτερο πρόγραμμα και τη χρηματοδότηση των 130 δισ. ευρώ που το συνόδευε δεν θα δέχονταν οι πιστωτές να ανταλλάξουν τα ομόλογά τους με νέους τίτλους μικρότερης ονομαστικής αξίας και με όρους (αποπληρωμής και επιτοκίων) πολύ ευνοϊκότερους για την Ελλάδα». Συμπέρασμα: πρόκειται για εθνικό επίτευγμα, και μάλιστα διεθνούς εμβέλειας, που πολλοί δεν μπόρεσαν να συνειδητοποιήσουν.
Η Ακαδημία Αθηνών και ο απολογισμός της χρονιάς που φεύγει
Ο πρώην πρωθυπουργός εξελέγη πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών για το 2017. Τον ρωτώ ποιος είναι ο σκοπός της Ακαδημίας. «Ο κύριος σκοπός της Ακαδημίας, σύμφωνα με τον ιδρυτικό της νόμο, είναι η καλλιέργεια και η προαγωγή των επιστημών, των γραμμάτων και των καλών τεχνών», λέει. «Ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους και ποικίλες δραστηριότητες». Αναφέρεται σε πέντε δραστηριότητες. Πρώτον, το έργο –το επιστημονικό, το συγγραφικό, το καλλιτεχνικό– των ακαδημαϊκών. Δεύτερον, οι δραστηριότητες των 14 κέντρων ερευνών και των επτά γραφείων ερευνών, καθώς και του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών.
Τρίτον, τα δημοσιεύματα της Ακαδημίας, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και περιλαμβάνουν τις μελέτες και ομιλίες των ακαδημαϊκών, τα αποτελέσματα του έργου των ερευνητικών κέντρων, και άλλες εκδόσεις, μεταξύ των οποίων και οι εκδόσεις του Ιδρύματος Ουράνη. Το 2017 κυκλοφόρησαν 27 δημοσιεύματα της Ακαδημίας. Τέταρτον, η διοργάνωση συνεδρίων, ημερίδων και άλλων επιστημονικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.
Ο κ. Παπαδήμος αναφέρει ενδεικτικά για το 2017 το διεθνές συνέδριο για τον Αριστοτέλη, δύο ημερίδες για την Ενεργειακή Πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη, και την πρόσφατη επιστημονική εκδήλωση με θέμα «Ανταγωνιστικότητα και Ανάπτυξη». Πέμπτον, η απονομή βραβείων και άλλων τιμητικών διακρίσεων, σε επιστήμονες, συγγραφείς, καλλιτέχνες, καθώς και σε ιδρύματα και πρόσωπα που έχουν διακριθεί σε διάφορους τομείς. Επισημαίνει ότι η απονομή των διακρίσεων αναδεικνύει και επιβραβεύει το έργο τους και, ταυτόχρονα, ενθαρρύνει άλλους να συνεχίσουν τις επιστημονικές, συγγραφικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητές τους. Και ποια είναι η δική του πρωταρχική επιδίωξη ως προέδρου;
Οι στόχοι
«Πρωταρχική επιδίωξη κάθε προέδρου είναι η επίτευξη του κύριου σκοπού της Ακαδημίας, με τη στήριξη και προώθηση των βασικών δραστηριοτήτων της. Τρεις άλλοι στόχοι που θεωρώ ότι είναι σημαντικοί είναι οι εξής: Πρώτον, η αμεσότερη και μεγαλύτερη συμβολή της Ακαδημίας, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων και δυνατοτήτων της, στην αντιμετώπιση βασικών προβλημάτων της κοινωνίας. Δεύτερον, η πληρέστερη επικοινωνία της Ακαδημίας με τους πολίτες σχετικά με το επιστημονικό και πολιτιστικό της έργο. Και τρίτον, η ανάπτυξη συνεργασίας με ερευνητικά κέντρα και πανεπιστημιακά ιδρύματα στην αλλοδαπή».
Επισημαίνει ότι έγιναν σημαντικά βήματα κατά το τρέχον έτος για την επίτευξη αυτών των στόχων και θα ακολουθήσουν και άλλα στο μέλλον. Δίνει δύο χαρακτηριστικά και συγκεκριμένα παραδείγματα: Πρώτον, το Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), που ίδρυσε ο πρόεδρός του, ακαδημαϊκός Γρηγόριος Σκαλκέας και είναι το μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο ερευνητικό κέντρο βιοϊατρικών επιστημών στην Ελλάδα, προγραμματίζει μεγάλη επέκταση των ερευνητικών δραστηριοτήτων και κτιριακών εγκαταστάσεών του με στόχο την έρευνα για την καταπολέμηση σοβαρών ασθενειών και την παροχή εξατομικευμένης ιατρικής θεραπείας, καθώς και την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας για την παραγωγή καινοτομικών προϊόντων. Η μελέτη ολοκληρώθηκε και εγκρίθηκε εφέτος και οι εργασίες υλοποίησης του έργου θα ξεκινήσουν το 2018. Επίσης, έχει υπογραφεί μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του ΙΙΒΕΑΑ και του Dana-Farber Cancer Institute του Πανεπιστημίου Harvard για την περαιτέρω ανάπτυξη κοινών ερευνητικών δραστηριοτήτων.
Η ανταγωνιστικότητα
Δεύτερον, η πρόσφατη επιστημονική εκδήλωση στην Ακαδημία με θέμα «Ανταγωνιστικότητα και Ανάπτυξη», η οποία είχε διττό σκοπό: αφενός, να παρουσιάσει προτάσεις για το πώς η ανταγωνιστικότητα της Ελλάδος μπορεί να ενισχυθεί με πολιτικές, μεταρρυθμίσεις και δράσεις που θα προάγουν, μεταξύ άλλων, την περαιτέρω ανάπτυξη της έρευνας και καινοτομίας, με έμφαση στις δραστηριότητες της Ακαδημίας, και, αφετέρου, να προβεί σε πληρέστερη ενημέρωση του κοινού για το επιστημονικό έργο της Ακαδημίας και τη συμβολή του στην οικονομία και στην κοινωνία.
Ενώ ακούω όλα αυτά, το μυαλό μου επιστρέφει στην πρώτη φορά που παρακολούθησα μια ομιλία του, έναν χρόνο προτού τον συναντήσω στο Hilton. Ηταν στις 10 Νοεμβρίου 2010 στο Μέγαρο Μουσικής. Η ομιλία είχε τίτλο «Δημοσιονομικός Εξορθολογισμός και Οικονομική Σταθερότητα». Αφού ανέλυσε αριστοτεχνικά τις εξελίξεις στην Ευρώπη, έκλεισε απροσδόκητα την ομιλία του με μια χαρακτηριστική φράση από τον «Ιούλιο Καίσαρα» του Σαίξπηρ: «Το πεπρωμένο μας δεν βρίσκεται στα αστέρια αλλά στα χέρια μας».
Παρά το υπόδειγμα και το επίτευγμα της κυβέρνησης Παπαδήμου, οι Ελληνες ακόμα δεν φαίνεται να έχουμε αποδεχθεί ότι το πεπρωμένο μας βρίσκεται στα χέρια μας. Ωστόσο, επτά χρόνια μετά εκείνη την ομιλία, σκέφτομαι ότι είναι ευχής έργον που τα αστέρια φρόντισαν ώστε το δικό του πεπρωμένο να μην τελειώσει την Πέμπτη 25 Μαΐου 2017, όταν ένα παγιδευμένο δέμα εξερράγη στα χέρια του.