Πάσχα στη Μάνη

Ανοιξιάτικη μαγεία και στιγμές ξεγνοιασιάς, έθιμα των ημερών και διαδρομές στη φύση, από την Καρδαμύλη έως τον Γερολιμένα.

Με βάση τη μαγική Καρδαμύλη, όπου γραφικά λιθόστρωτα δρομάκια, ελαιώνες, πύργοι, παμπάλαιες εκκλησίες και λουλουδιασμένες ακτές συναντούν τη γαλήνια θάλασσα από τη μια και το γκριζοπράσινο μεγαλείο του Ταΰγετου από την άλλη, εξορμούμε στα ομορφότερα σημεία της Mέσα και της  Έξω Μάνης. Εδώ οι μέρες του Πάσχα έχουν γεύση οικογενειακής θαλπωρής, πηγαίας κατάνυξης και ανοιξιάτικης μαγείας, παρέα με ωραίους ανθρώπους –  Έλληνες και ξένους. Και κρατούν τη γοητεία της ξεγνοιασιάς, που είναι διάχυτη σε ολόκληρη την περιοχή.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, ο επιτάφιος ξεκινά από την κεντρική εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, στην Καρδαμύλη. Μικροί και μεγάλοι με αναμμένα κεριά τον περιμένουν έξω από την πόρτα τους, ενώ άλλοι ακολουθούν την πομπή. Σε κάθε γειτονιά, σε κάθε σπίτι, ο ιερέας σταματάει και κάνει δέηση. Εκείνοι ασπάζονται το Ευαγγέλιο και ύστερα περνούν τρεις φορές από κάτω για την ευλογία. Στον αυλόγυρο της Κοίμησης, όπου επιστρέφει ο επιτάφιος μετά την περιφορά του, συναντώ έναν παλιό μου γνώριμο, τον Γιώργο Γιαννακέα, γιο της θρυλικής Λέλας, μαζί με τη γυναίκα του τη Μαρία. Τον ρωτώ πώς ήταν, αλήθεια, παλιά. «Όταν ήμουν μικρός, το Πάσχα ήταν πολύ σημαντική υπόθεση. Καιρό πριν, όλα τα σπίτια ασπρίζονταν.

Oι γυναίκες ζυμώναν λαμπριάτικες κουλούρες, ενώ οι δρόμοι και τα μαγαζιά έπρεπε να αστράφτουν από καθαριότητα. Τη Μεγάλη Παρασκευή, αγόρια και κορίτσια ξυπνούσαμε νωρίς και τρέχαμε στα χωράφια με αγωνία για το ποιος θα μαζέψει τα ωραιότερα λουλούδια –κάλλες, μαργαρίτες, κανένα τριαντάφυλλο αν βρίσκαμε– να τα δώσουμε στις κοπέλες που στόλιζαν τον επιτάφιο. Τότε το Πάσχα για εμάς τους πιτσιρικάδες ήταν μέρες φλερτ. Στην Ανάσταση κάναμε αγώνα ποιος θα ρίξει τα πιο πολλά δυναμιτάκια και, πού και πού, κοβόταν και κανένα… δάχτυλο κατά λάθος».

ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Πέρα από το τελετουργικό των ημερών, οι επιλογές για εξορμήσεις στην περιοχή είναι ατελείωτες. Επισκεφτείτε το οικιστικό συγκρότημα Τρουπάκηδων-Μούρτζινων στην Παλιά Καρδαμύλη, τυπική οχυρωμένη κατοικία καπετάνιου της Έξω Μάνης επί τουρκοκρατίας.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας, η οικογενειακή εκκλησία των Τρουπάκηδων-Μούρτζινων. (Φωτογραφία: ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΛΗΜΗ)

Ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα –η οικογενειακή εκκλησία με το τετραώροφο κωδωνοστάσιο–, ο πύργος, η τριώροφη οχυρή κατοικία και τα βοηθητικά κτίσματα (ελαιοτριβείο, σιδηρουργείο, στέρνα, μαγειρείο) συνθέτουν ένα εντυπωσιακό σύνολο που μαρτυρεί την καθημερινή ζωή μιας κλειστής μανιάτικης κοινωνίας του 17ου-18ου αιώνα με αμυντική οργάνωση. Και όλα αυτά πάνω σε έναν λόφο με ελιές και κυπαρίσσια, ανάμεσα στον Ταΰγετο και στη θάλασσα.

Η βαρκάδα στο σπήλαιο Διρού ενθουσιάζει ιδιαίτερα τους μικρούς «εξερευνητές». (Φωτογραφία: ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΛΗΜΗ)

Για τους λάτρεις της πεζοπορίας, το φαράγγι του Βυρού προσφέρει μεγάλες συγκινήσεις. Το καλντερίμι ξεκινά από την Παλιά Καρδαμύλη, ανεβαίνει στο Πετροβούνι, από όπου αγναντεύει κανείς την Καρδαμύλη από ψηλά, και συνεχιζει στην υπέροχη κοιλάδα του Βυρού, την αρχαία βασιλική οδό που ένωνε την Καρδαμύλη με τη Σπάρτη, με τη Μονή του Σωτήρος στο βάθος. Η διάσχιση του φαραγγιού με τις λευκές κροκάλες και τα βράχια που υψώνονται από πάνω θα σας εντυπωσιάσει. Η διαδρομή, διάρκειας τριών ωρών, καταλήγει στην Καρδαμύλη.

Η Καρδαμύλη έχει αγαπηθεί από σημαντικούς ανθρώπους, όπως ο Πάτρικ Λη Φέρμορ και ο Μπρους Τσάτουιν. (Φωτογραφία: ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΛΗΜΗ)

Μια μικρότερη βόλτα, μόλις δέκα λεπτά από την Παλιά Καρδαμύλη, είναι αυτή που οδηγεί στο εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας. Εδώ θα δείτε, σύμφωνα με τον Στράβωνα, τους δύο θαλαμοειδείς λαξεμένους στον βράχο τάφους των Διόσκουρων, του Κάστορα και του Πολυδεύκη, των μυθικών παιδιών της Λήδας, βασίλισσας της Σπάρτης, και του Δία. Σταθείτε να αγναντέψετε τη θέα της Καρδαμύλης και θα καταλάβετε γιατί ο Όμηρος την αναφέρει ως μία από τις επτά πόλεις που πρόσφερε ο Αγαμέμνονας ως προίκα στον Αχιλλέα, για να τον πείσει να επιστρέψει στον Τρωικό Πόλεμο.

ΠΑΣΧΑΛΙΝΗ ΓΙΟΡΤΗ

Για τους περιηγητές η περιοχή διαθέτει απ’ όλα: ελαιώνες κατά μήκος της παραλίας Ριτσά, βράχους, μικρά νησιά (το νησάκι Μερόπη απέναντι από το Καλαμίτσι), βοτσαλωτές παραλίες, όπως ο Φονέας και τα Δελφίνια, για ατελείωτο χουζούρι στον ήλιο. «Ηλιομάζωμα» βέβαια μπορεί να κάνει κάποιος και στη βεράντα της Τίκλας, που είναι ιδανική για καφέ μπροστά στη θάλασσα, ή στην Aquarella, το τέλειο μέρος για να δει κανείς το ηλιοβασίλεμα συνοδεία ενός δροσερού κοκτέιλ.

Η ταβέρνα της Λέλας και το εστιατόριο Ελιές, εκτός από θέα στον κόλπο, προσφέρουν λαχταριστά σαρακοστιανά μαγειρευτά –σουπιές κρασάτες, άγρια χόρτα κ.ά.–, φημίζονται όμως και για το ντόπιο κατσικάκι.

Η Τένια, δημιουργός του Lola Frozen Yogurt, στην Καρδαμύλη. (Φωτογραφία: ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΛΗΜΗ)

Εξαιρετικό πρωινό στην Καρδαμύλη σερβίρει το Lola Frozen Yogurt σε έναν ήσυχο κήπο, πάνω στον κεντρικό δρόμο του χωριού. Ξεκινήστε τη μέρα σας με τα πεντανόστιμα σάντουιτς και τις ομελέτες με ντόπια αυγά που ετοιμάζουν η Τένια και ο Βασίλης, δοκιμάστε γιαούρτι με φρούτα και καρύδια από τον Ταΰγετο, τάρτες, κέικ καρότου και, το απόγευμα, σορμπέ με ρόδι.

 Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, η αυλή της Κοίμησης της Θεοτόκου στο χωριό Προάστιο, πάνω από την Καρδαμύλη, προσφέρει κατάνυξη και μοναδική ατμόσφαιρα. Το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης μας βρίσκει όλους αγκαλιασμένους, εν μέσω κροτίδων και βεγγαλικών βέβαια.

Την Κυριακή του Πάσχα, στο ολάνθιστο κτήμα του ξενοδοχείου Καλαμίτσι, κάτω από τις ελιές, ψήνεται ο οβελίας. Τα παιδιά μαζεύουν λουλούδια και οι υπόλοιποι χαλαρώνουμε στην παραλία κάτω από τον ζεστό ήλιο. Το εορταστικό γεύμα περιλαμβάνει μανιάτικη κρεατόπιτα, πασχαλινές κουλούρες, κοκορέτσι, αρνάκι ντόπιο, σαλάτες όλων των ειδών από τον κήπο και για επιδόρπιο ένα υπέροχο, αν και όχι ελληνικό, γλυκό – πάβλοβα με φρέσκες φράουλες. Κάτι ήξερε ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, γείτονας και φίλος της οικογένειας Πονηρέα, που συνήθιζε να περνάει την ημέρα του Πάσχα εδώ.

Ο Άγιος Νικόλαος, το κυκλικό λιμανάκι με τις βάρκες και τα καΐκια, μοιάζει σαν σκηνικό ταινίας, με τους ψαράδες να συζητούν στα καφενεία και στα ταβερνάκια. Ο Λίθος είναι το τέλειο μέρος για ουζάκι με θέα τις ψαρόβαρκες, ενώ το Λιμάνι του Αποστολίδη είναι ασυζητητί η καλύτερη πρόταση για ολόφρεσκο ψάρι και θαλασσινά στην περιοχή.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην Τραχήλα, το χωριό που είναι ολόκληρο ένα μπαλκόνι στον Μεσσηνιακό Κόλπο. Την ώρα της δύσης, ο κόσμος συγκεντρώνεται στη μικρή πλατεία Αγιάννη και παρακολουθεί από ψηλά την καύση του Ιούδα στη θάλασσα. Κατά μήκος του μόλου ανάβουν τα βεγγαλικά και ο Ιούδας καίγεται εν μέσω πυροτεχνημάτων, που ξεχύνονται στον ουρανό, σε ένα φαντασμαγορικό θέαμα. Μετά το χωριό, η φύση έχει δημιουργήσει τις «Πλάκες», ένα πέτρινο αμφιθέατρο από γρανίτη, όπου βρίσκεται και το ενάλιο σπήλαιο. Το καλοκαίρι τα πράσινα εξωτικά νερά τους είναι ιδανικό σημείο για βουτιές από τα βράχια και γυμνισμό.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΩ ΣΤΗ ΜΕΣΑ ΜΑΝΗ

Πέρα από τη θάλασσα οι πλαγιές κρύβουν υπέροχα χωριά-πρότυπα μανιάτικης αρχιτεκτονικής: Πηγή, Θαλάμες, Καστανέα, Λαγκάδα, Άγιος Νίκων, Πλάτσα και η μικρή Χοτάσια με το μονοπάτι που οδηγεί στο περίφημο σπήλαιο Καταφύγι. Ο δρόμος συνεχίζει έως το Οίτυλο με το κάστρο της Κελεφάς του 17ου αιώνα –αξίζει να περπατήσετε μέχρι εκεί– και τη Μονή Ντεκούλου, με την εντυπωσιακή τοιχογραφία που αναπαριστά τον Παντοκράτορα πλαισιωμένο από τον ζωδιακό κύκλο. Είναι το σημείο όπου η  Έξω Μάνη δίνει τα σκήπτρα στη Μέσα, τη Λακωνική.

Ο ειδυλλιακός κόλπος του Οίτυλου, με το Καραβοστάσι και το Λιμένι –και την εξαιρετική ταβέρνα του Τάκη πλάι στο κύμα–, σε τίποτα δεν θυμίζει το διαβόητο πειρατικό λημέρι που ήταν κάποτε. Περπατήστε στα καλντερίμια της Αρεόπολης, δείτε τον ναό των Ταξιαρχών, την πλατεία της Επανάστασης και ύστερα απολαύστε γουρουνόπουλο με δαμάσκηνα στο ταβερνάκι του μπαρμπα-Πέτρου ή Πιέρου για τους ντόπιους. Κατηφορίζοντας προς τα νότια, το σπήλαιο της Βλυχάδας (Διρού) προσφέρεται για μια αλλιώτικη βαρκάδα στα έγκατα της γης, μέσα από θεόρατους σταλακτίτες και εντυπωσιακούς σχηματισμούς.

Από το σπήλαιο του Διρού μέχρι τον Γερολιμένα η διαδρομή έχει όλα τα χαρακτηριστικά αυτής της άνυδρης γης: τις μυρωδιές του θυμαριού και των ασφόδελων, την πέτρα, την ελιά, τον κάκτο και το απέραντο γαλάζιο. Κουλούμι, Κουτρέλα, Μέζαπος: εδώ αξίζει να πάτε μέχρι το ακρωτήρι Τηγάνι και να ακολουθήσετε το μονοπάτι που ξεκινά από την εκκλησία της Αγίας Κυριακής και οδηγεί στις αλυκές και στα ερείπια ενός ξεχασμένου βυζαντινού κάστρου. Σταυρί, Κοίτα, Νόμια: το ένα χωριό διαδέχεται το άλλο σε ένα δωρικό σκηνικό από πύργους, τα «Νικλιάνικα μέρη», όπως τα αποκαλούν οι ντόπιοι, την κοιτίδα των πυργοσυγκροτημάτων.

Όμως, Μάνη χωρίς Γερολιμένα δεν νοείται. Και δύσκολα θα αποφύγετε να κάνετε μια στάση έστω στο ξενοδοχείο Κυρίμαι.

Ηλιοβασίλεμα στο ξενοδοχείο Κυρίμαι, στον Γερολιμένα. (Φωτογραφία: ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΛΗΜΗ)

Το μανιάτικο κτιριακό συγκρότημα του 1870 υπήρξε για σχεδόν έναν αιώνα το σημαντικότερο διαμετακομιστικό κέντρο της Μάνης. Από εδώ οι μεγαλέμποροι Κυρίμης και Κασιμάντης έστελναν τα τοπικά προϊόντα –λάδι, αλεύρι, ορτύκια– στη Μασσαλία, αλλά και σε άλλα λιμάνια της Μεσογείου. Αυτός ο τόπος έχει ενέργεια μεταφυσική και ένα υπέροχο φως. Οι μικροί της παρέας ψαρεύουν καβούρια με απόχες στα βράχια όλη μέρα και οι μεγάλοι δοκιμάζουν μανιάτικες γεύσεις από τον ταλαντούχο Αλέξανδρο Κάρλο, που μόλις ανέλαβε τα ηνία της κουζίνας, παίρνοντας τα σκήπτρα από τη Σταυριανή Ζερβακάκου και ακολουθώντας την ίδια φιλοσοφία ανάδειξης της μανιάτικης κουζίνας. Φεύγοντας απο τον Γερολιμένα κάνουμε  μια στάση στον Ακροταιναρίτη, ένα εστιατόριο που λειτουργεί απο το 1923 απο την ίδια οικογένεια, για το σπιτικό παστίτσιο που θυμόταν η κόρη μας –η κυρία Ευαγγελία το σέρβιρε όπως πάντα με ντοματοσαλάτα και… αγάπη!

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: © ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ