Της Μαρίας Ρώτα

Η Ερμούπολη του λόγιου Ερμή

  • Πέμπτη, 16 Ιανουαρίου, 2020 - 06:12
  • /   Eνημέρωση: 16 Ιαν. 2020 - 7:26

“Το Συριανό ιστορικό εργαστήρι”

Με αυτό τον τίτλο: “η Ερμούπολη του λόγιου Ερμή” ανέφερε σε ομιλία της η Καθηγήτρια Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, κ. Χριστίνα Κουλούρη, τιμώντας την πανέμορφη Ερμούπολη με την μοναδική αρχοντιά και τον σπουδαίο πολιτισμό της.

Σε μια συνάντηση καθηγητών η κ. Κουλούρη (είχε γράψει) και είπε: “Περισσότερο από μια εικοσαετία η Ερμούπολη της Σύρου φιλοξενεί κάθε καλοκαίρι σειρά σεμιναρίων, με ποικίλα επιστημονικά θέματα. Αποτέλεσμα της συνεργασίας του Επιστημονικού και Μορφωτικού Ιδρύματος Κυκλάδων”, τα σεμινάρια αυτά έχουν μετατρέψει τη νησιωτική αυτή πόλη σε εργαστήρι ιδεών και τόπο συνάντησης επιστημόνων, κυρίως από την Ελλάδα αλλά και από το εξωτερικό. Στις ενότητες των ομιλητών συμπεριλαμβάνονταν θέματα όπως: “Επιστήμες και κοινωνική δικαιοσύνη”, “Ή πολιτική οικολογία στην Ελλάδα”, “Μετανάστευση και φύλο”, “Από τις πολιτιστικές πρακτικές στην πολιτιστική πολιτική” και τόσα άλλα. Υπήρχε επίσης μια ενότητα αφιερωμένη στην ιστορία της ίδιας της πόλης, κυρίως στον 19ο αιώνα, όταν η Ερμούπολη είχε αναδειχθεί στο σημαντικότερο αστικό κέντρο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Πόλη του Κερδώου Ερμή, η πόλη που ιδρύθηκε από το 1822 από πρόσφυγες της Επανάστασης. Όφειλε το όνομά της, ακριβώς στις εμπορικές δραστηριότητες των οικιστών και πρώτων κατοίκων της.

Η Ερμούπολη ευτύχησε να μελετηθεί από τους ιστορικούς όπως δεν ευτύχησαν άλλες νεοελληνικές πόλεις.

Και η πόλη του Ερμή ήδη διαθέτει, εκτός από σειρά σημαντικών μελετών, πλούσια Ιστορικά Αρχεία, καθώς και ένα εξαιρετικό Βιομηχανικό Μουσείο.

Η ιδιαιτερότητα της πόλης οφείλεται στην αστική ανάπτυξη του 19ου αιώνα. Στην εποχή της ακμής, μια “ευρωπαϊκότητα”; υπερκαλύπτει την “ελληνικότητα”; Αυτά τα δυο ερωτήματα διέτρεξαν τις ομιλίες και τις συζητήσεις των σεμιναρίων, που οι ενδιαφερόμενοι ειδικοί ιστορικοί και καθηγητές ονόμασαν το νησί: “Συριανό ιστορικό εργαστήρι”. Έτσι όλοι οι ειδικοί, μελέτησαν με ενδιαφέρον τις θέσεις της Ερμούπολης προς την οικονομική κοινωνική και πολιτισμική ιστορία, αλλά και τις βιογραφικές προσεγγίσεις σπουδαίων Συριανών, όπως ο Βικέλας, ο Ροΐδης, ο Βενέζης...και πολλοί άλλοι που είχαν κοινές θέσεις ώστε η Ερμούπολη να είναι μια ενδιαφέρουσα πολιτιστική πόλη, μοναδική στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα.

Παράλληλα, ήταν μεγάλη η εμπορική δραστηριότητα των κατοίκων της, η οποία οργανωνόταν πάνω σε διεθνή δίκτυα που γεφύρωναν την Ανατολή και τη Δύση.

Αντίθετα, το εθνικό ελληνικό κράτος και οι πόλεις του, ήταν αναμφίβολα, "προϊόντα" άτυχα της Επανάστασης. Η ελεύθερη Ερμούπολη, όχι μόνο δεν εγκλωβίστηκε στη φτώχεια και στην κακοτυχία των άλλων πόλεων της χώρας μας, αλλά ανέπτυξε μια βασική οικονομική δραστηριότητα, πολλαπλασιάζοντας τον πληθυσμό (λόγω της ελευθερίας της από τους Τούρκους), τον πλούτο και την ακτινοβολία της.

Ο Ερμής έκανε το θαύμα του

Οι νέοι εκπαιδευόταν σε ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, οι κάτοικοι ακολουθούσαν τις ευρωπαϊκές μόδες ένδυσης, διακόσμησης των σπιτιών και ψυχαγωγίας. Είχαν οι περισσότεροι κάτοικοι μια οικονομική ανεξαρτησία, σε αντίθεση με το εθνικό κράτος.

Είναι χαρακτηριστικά όσα έγραψε ο Δήμαρχος Ερμούπολης Δημήτριος Βαφιαδάκης το 1870 απευθυνόμενος στον πρωθυπουργό Ε. Δεληγιώργη: "Η πόλις αυτή παρουσιάζεται πάντοτε απέναντι των Ευρωπαίων ως απόδειξις ότι εν Ελλάδι εδράζεται πολιτισμός". Η εικόνα μιας πόλης "ευρωπαϊκής" εντυπωσιάζει πολλούς επισκέπτες, μεταξύ των οποίων ο Γεώργιος Α' που την επισκέφθηκε το 1864 και ενθουσιασμένος την παρομοίασε με το Λίβερπουλ. Και ο Κρουμπάχερ*, είκοσι χρόνια αργότερα, ενθουσιασμένος είπε: "Η Ερμούπολη μου θυμίζει Ιταλική πόλη".

Βέβαια, αργότερα, η Ερμούπολη ακολουθούσε μια φθίνουσα πορεία, που την οδήγησε σε μείωση του πληθυσμού, παρακμή του οικονομικού της ρόλου και απώλεια της διεθνούς φυσιογνωμίας της.

Πέρα από τη διεθνή συγκυρία, της οποίας επίσης η Ερμούπολη υπήρξε θύμα, η ανάπτυξη του εθνικού κράτους με όλες τις συνέπειες που είχε σε κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό και ιδεολογικό επίπεδο, έσπρωξε το άλλοτε ιδιαίτερα ακμάζον αστικό κέντρο, σε μια πόλη, πανέμορφη βέβαια, αλλά όχι τόσο πλούσια και δραστήρια που ήταν τα παλαιά χρόνια.

Με την αναχώρηση του Κερδώου Ερμή, η Ερμούπολη ξεχάστηκε σταδιακά από την απίστευτα μεγάλη ιστορία που παραγόταν στα παλαιότερα χρόνια από τις πολλές εργασίες των κατοίκων, ιδίως στα πολλά εργοστάσια, στα εμπορεύματα και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Άλλωστε και οι ίδιοι οι κάτοικοί της υποτάχθηκαν στην κεντρική θέση της θαυμάσιας πόλης τους, που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει. Η σημαντική ιδέα τους, ανάλογα με άλλους κατοίκους που δεν θαύμαζαν και δεν αγαπούσαν ιδιαίτερα την τοπικότητά τους, οι Ερμουπολίτες θαύμασαν, αγάπησαν την πόλη τους και διεκδίκησαν έναν εθνικό ρόλο εντός του έθνους - κράτους. Ήταν ευτυχισμένοι στην υπέροχη πόλη τους.

Με μέτρο την Ευρώπη, η Ερμούπολη μπορούσε βάσιμα να υποστηρίζει ότι ήταν η "πρώτη" ευρωπαϊκή πόλη της Ελλάδας. Άλλωστε, θαυμάστηκε από άλλες χώρες και πολλοί ξένοι έγιναν κάτοικοί της.

Σε κάποια χρόνια αργότερα, η Ερμούπολη δεν κατόρθωσε να επαναπροσελκύσει τον θεό του εμπορίου, είχε προσελκύσει όμως τον λόγιο Ερμή!

Με την δραστηριοποίηση τοπικών και περιφερειακών πρωτοβουλιών στην δεκαετία του 1980, η πόλη του Ερμή μετατράπηκε, όχι φυσικά χωρίς εμπόδια και απογοητεύσεις, σε χώρο επιστημονικού προβληματισμού και διακίνησης ιδεών, που προσπάθησε να ενσωματώσει την ιστορική μνήμη του τόπου.

Χρειάζεται ένα σωστό λειτούργημα και καλές πρωτοβουλίες ώστε ο λόγιος Ερμής να γίνει, όπως ήταν κάποτε ο άριστος και μοναδικός στην Ελλάδα Κερδώος!"

-Υ.Γ: Αυτή ήταν η ομιλία της Καθηγήτριας Χριστίνας Κουλούρη, στο Μορφωτικό Ίδρυμα Κυκλάδων και του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών, θέλησα να την παρουσιάσω στην εφημερίδα μας. Χρονολογία 2005...ίσως...

*Κρουμπάχερ Κάρολος: Γερμανός, ιστορικός, βυζαντινολόγος και ελληνιστής, καθηγητής Πανεπιστημίου στο Μόναχο.

Μαρία Ρώτα

 

Ετικέτες: 

Διαβάστε ακόμα