Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα
1.Αμφικτυονία: η θεσσαλική συμμετοχή
Η Αμφικτυονία των Δελφών ήταν ένα συμβούλιο που απαρτίζονταν από τους «Ιερομνήμονες», τους συνέδρους-αντιπροσώπους δηλαδή, που όριζε κάθε κράτος που συμμετείχε στη συμφωνία με την Αμφικτυονία. Ο σκοπός της Αμφικτυονίας ήταν η συντήρηση των ιερών οικοδομημάτων και χώρων, κυρίως του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς και του ιερού της Δήμητρας στις Θερμοπύλες (Ανθήλη), η φύλαξη των θησαυρών, η οικονομική διαχείριση των εσόδων από το Μαντείο, η οργάνωση των Πυθίων αγώνων και η τήρηση της ιερής εκεχειρίας. Το συνέδριο των ιερομνημόνων είχε το δικαίωμα να επιβάλλει κυρώσεις εναντίον πόλεων ή ιδιωτών με ψηφίσματα και ακόμα, σε ακραίες περιπτώσεις, να κηρύξει ιερό πόλεμο σε όσες πόλεις-κράτη δε συμμορφώνονταν με τις αποφάσεις του. Συχνά οι αποφάσεις που παίρνονταν ήταν επηρεασμένες από πολιτικές αντεκδικήσεων μεταξύ πόλεων, με αποτέλεσμα να βγαίνουν κερδισμένοι οι έχοντες την πλειοψηφία των ιερομνημόνων. Η Θεσσαλία, προσμετρώντας και τις «ψήφους» των περίοικων λαών, είχε μέχρι το 410 π.Χ. τον μεγαλύτερο αριθμό ιερομνημόνων και την προεδρία. Το κάθε φύλο είχε δυο ψήφους στο διοικητικό όργανο της Αμφικτυονίας κι έτσι η Θεσσαλία είχε από 14 ως 24 ψήφους στα συμβούλια και, όπως ήταν φυσικό, επηρέαζε σοβαρά τα αποτελέσματα των ψηφοφοριών. Η βαρύνουσα θέση της Θεσσαλίας στην Αμφικτυονία, για πολλούς ιστορικούς ανάγεται στον 8ο αιώνα π.Χ., την εποχή δηλαδή που πέρασε η λατρεία του Θεσσαλού Νεοπτόλεμου, γιου του Αχιλλέα πλάι σ’ αυτή του Απόλλωνα, στο ιερό των Δελφών. Αργότερα και μέχρι το 371 π.Χ., οι Σπαρτιάτες καθοδηγούσαν το συνέδριο σύμφωνα με τα συμφέροντά τους, για να ακολουθήσουν στην αμφικτυονική πρωτοκαθεδρία οι Βοιωτοί. Τέλος στα χρόνια του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι Θεσσαλοί ξαναπήραν τα σκήπτρα του συνεδρίου, αποκαθιστώντας την παλιά τάξη και ιεραρχία. Άλλη γνωστή θεσσαλική Αμφικτυονία ήταν αυτή των Τεμπών ή του Απόλλωνα, στην οποία συμμετείχαν οι Μάγνητες, οι Περραιβοί και οι Αχαιοί της Φθιώτιδας, έχοντας ως κέντρο λήψης των αποφάσεων το Ομόλιον. Με την εισβολή των Ρωμαίων ο θεσμός της Αμφικτυονίας ατόνησε και εντέλει καταργήθηκε.
- Η λατρεία των Θεσσαλών
Γνωρίζοντας πολλά στοιχεία από την τοπική μυθολογία (α΄ τόμος) μπορούμε να αντιληφθούμε και το υπόστρωμα της θρησκευτικής ταυτότητας της Θεσσαλίας, που δε θα μπορούσε να είναι άλλο από τα ηρωικά πρότυπα της προ-θεσσαλικής περιόδου: Αχιλλέας, Κένταυροι, Λαπίθες, Ηρακλής, Πρωτεσίλαος, Θέτις, Νεοπτόλεμος, Φιλοκτήτης, κ.α. Αυτή η μυθολογική παράδοση, πολύ πριν από το σχηματισμό του ολύμπιου πάνθεου, διακρίνεται σ’ όλους τους λατρευτικούς χώρους της Θεσσαλίας. Στις Φερές υπήρχε ναός του Ηρακλή, στα Φάρσαλα του Χείρωνα αλλά και των προθεσσαλικών Νυμφών καθώς και ηρώο του Αχιλλέα, στη Φυλάκη ναός του Πρωτεσίλαου κ.ά. Στην Τρίκκη υπήρξε λατρεία της ομώνυμης Νύμφης, κάτι που προφανώς θα ίσχυε και στη Λάρισα, όπου βρέθηκαν νομίσματα που φέρουν στη μια όψη τη μορφή της Νύμφης Λάρισας (δες σχετική εικόνα).
Άλλες θεότητες που λατρεύονταν στη Θεσσαλία, πριν από την κάθοδο των Θεσσαλών, ήταν η Ιτωνία ή Πότνια Ίτωνος, που λατρευόταν στην Ίτωνα της Αχαΐας Φθιώτιδας και στη Φίλια, η χθόνια66 Θέτιδα που θεωρούνταν και θαλάσσια θεότητα λατρευόταν στο Θετίδιο και ίσως στη γειτονική Σκοτούσσα. Γενικά οι χθόνιες θεότητες ή του θανάτου και του Κάτω Κόσμου, συνδεδεμένες με μαγικές πρακτικές, για τις οποίες φημιζόταν η Θεσσαλία, χωρίζονταν σε δύο ομάδες: τις μειλίχιες, που με προσφορές μπορούσαν να κατευναστούν (να μαλακώσουν), και σε αμειλίχιες, οι οποίες για να κατευναστούν χρειάζονταν ακόμα και ανθρωποθυσίες! Σ’ αυτή την τελευταία ομάδα ανήκε ο θεός Λαφύστιος (λαίμαργος) που λατρευόταν στην Άλω και αργότερα ταυτίστηκε με το Δία.
Ο Ι.Α. Λεονάρδος γράφει για μια αρχαιότατη εορτή των Τεμπών: «Οι παλαιοί Θεσσαλοί εώρταζον εδώ (Τέμπη) κάθε χρόνον μίαν τοπικήν εορτήν εις ανάμνησιν της εποχής του σεισμού, καθ’ ήν τα νερά διέσχισαν την διάβασιν των Τεμπών, και ούτως αι ωραίαι πεδιάδες της Λαρίσσης απεδόθησαν πάλιν εις την γεωργίαν και ανεφάνησαν. Εις αυτόν τον καιρόν της εορτής οι πολίτες της Γόννου, Ομόλης και των άλλων γειτνιαζουσών πόλεων έφθαναν κατά διαδοχήν εις την κοιλάδα. Τα θυμιάματα τα των θυσιών εκαίοντο εις όλα τα μέρη. Ο ποταμός ήτο γεμάτος από βάρκας, αι οποίαι άνω και κάτω αδιακόπτως έπλεον. Εις τα δάση εστέκοντο ετοιμασμέναι τράπεζαι, εις τους πρασίνους τόπους τους περί τα χείλη του ποταμού, και εις τα νησίδια πλησίον των πηγών, αι οποίαι πηγάζουσιν από τα όρη. Μια ξεχωριστή δεξίωσις έκαμεν ένδοξην την εορτήν ταύτην: ότι δηλαδή ήταν οι αιχμάλωτοι εις συναναστροφήν με τους κυρίους των, και το θαυμαστότερον, ότι οι κύριοι υπηρέτουν τους αιχμαλώτους αυτών, οι οποίοι και ενεργούσαν την αυθεντίαν των με μίαν ελευθερίαν, η οποία ενίοτε καταντούσε εις το αχαλίνωτον, πλην έκαμνεν την χαράν ζωηροτέραν. Προς ηδονήν της τραπέζης, ακολουθούσαν οι χοροί, αι μουσικαί, και άλλοι τινές αγώνες, τα οποία εκρατούσαν έως το μεσονύκτιον…1» [.]
Με την πάροδο των αιώνων και την καθιέρωση του Δωδεκάθεου παρατηρείται μια ταύτιση των προθεσσαλικών θεοτήτων με τις νεότερες που έφεραν οι νέοι έποικοι. Έτσι ο Δίας ονομάζεται Μειλίχιος Ζευς ή αλλού Θαύλειος Ζευς ή στο Ομόλιον που ο Δίας καλείται Ομολώιος Δίας και η λατρεία του ξεπερνά τα όρια της Θεσσαλίας. Η Αθηνά ονομάζεται και Ιτωνία, κ.ά. Μια άλλη πανάρχαια θεότητα, η Εννοδία, που ήταν προστάτιδα των οδών, συγχέεται και ταυτίζεται αλλού με κάποια κόρη της Δήμητρας, αλλού με την ίδια την Περσεφόνη, αλλού με την Άρτεμη ή την Εκάτη2.
Προθεσσαλικός ήταν και ο θεός Ποσειδώνας με το προσωνύμιο Πετραίος ή Ίππιος, για τον οποίο στην αρχή πίστευαν ότι συνόδευε τους νεκρούς στον Κάτω Κόσμο. Σε μια άλλη περίπτωση, στην Ελληνιστική Εποχή, η Αφροδίτη ταυτίστηκε με την προϊστορική θεότητα της γονιμότητας, δίνοντάς της τα χαρακτηριστικά της Περσεφόνης. Μ’ αυτή την τελευταία μορφή λατρευόταν και στη Δημητριάδα μαζί με την Εννοδία Πατρώα.
Στην αρχή η λατρεία των θεοτήτων γινόταν στο ύπαιθρο, μπροστά και κάτω από το ξόανο (άγαλμα ή είδωλο) του τιμώμενου θεού. Με την πάροδο όμως των ετών η ύπαρξη ναών έγινε αναγκαία διότι έδινε αίγλη στην πόλη και συγχρόνως προστατεύονταν τα προσκυνήματα (είδωλα, βωμός, κ.α.)
Άλλα γνωστά, εκτός των προαναφερθέντων ιερά, ήταν ο ναός και το Μαντείο του Απόλλωνα στην Κορώπη της Μαγνησίας, ο ναός του Απόλλωνα στις Παγασές και του Κερδώου Απόλλωνα στη Λάρισα. Ο τελευταίος ναός είναι δυστυχώς γνωστός μόνο από αρχαίες πηγές που μας πληροφορούν ότι εκεί υπήρχε ένας χώρος όπου στήνονταν τα ψηφίσματα του Δήμου των Λαρισαίων, οι δικαστικές αποφάσεις, τα αναθήματα (αφιερώματα) των Λαρισαίων προς τιμήν του Απόλλωνα καθώς και οι ανδριάντες των σημαντικότερων προσωπικοτήτων της Λάρισας.
Γενικά στη Θεσσαλία προτιμούνταν για λατρεία οι θεοί και οι ήρωες που κατάγονταν από την περιοχή, καθώς και οι χθόνιες προθεσσαλικές θεότητες έστω κι αν εμφανίζονταν παραλλαγμένες με στοιχεία-χαρακτηριστικά των ολυμπίων θεών.
- Λεονάρδος: «Νεωτάτη της Θεσσαλίας χωρογραφία» , εισαγωγή, επιμέλεια, σχόλια Κ. Σπανός, εκδόσεις «Θετταλός» 1992 , σελ. 98
- «Χορός: Εννοδία, κόρη της Δήμητρας, που εξουσιάζεις τους νυχτερινούς και τους ημερήσιους δρόμους,οδήγησε του κακοθάνατου ποτηριού το γέμισμα,μ’ όσα στέλνει η αφέντρα μου.» «Ίων» 1048-1053. Ευριπίδης: «Ίων*» μτφρ. Θ. Μαυρόπουλος εκδ. Ζήτρος 2007[εδώ ο χορός των γυναικών επικαλείται την Εννοδία, για να μη χαθεί ο βασιλικός οίκος των Ερεχθειδών της Αθήνας. Βλέπουμε λοιπόν την εξάπλωση της λατρείας της θεάς και την ταύτισή της με την Περσεφόνη («Θυγάτερ Δάματρος»)].
Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.