Ασημένια δραχμή Θεσσαλών
Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου δάσκαλο στο 16ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέα
Α΄ Οικονομία – νόμισμα
Κυριότερες ασχολίες στην αρχαία Θεσσαλία ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Ανάπτυξη του εμπορίου παρατηρείται στις Φερές τον 4ο αιώνα π.Χ. τότε που οι τύραννοι ήλεγχαν και τα λιμάνια του Παγασητικού. Φημισμένο ήταν το θεσσαλικό κρασί που παραγόταν στις πλαγιές της Όσσας και του Πηλίου καθώς και στα νησιά των Β. Σποράδων (πεπαρήθιος οίνος). Έτσι ένα τσαμπί σταφυλιών, στην πίσω όψη των νομισμάτων είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα και στη θεσσαλική νομισματοκοπία. Διάφορα νομίσματα, κυρίως μαγνησιακών πόλεων, έχουν αυτό το χαρακτηριστικό (Μελίβοια, Ριζούς). Έχοντας σύμμαχο τις τεράστιες πεδιάδες και το ήπιο κλίμα οι Θεσσαλοί ασχολούνταν με την εκτροφή αλόγων, βοοειδών και προβάτων. Τα θεσσαλικά άλογα ήταν φημισμένα σε όλη την Ελλάδα, ακόμα και ο Μ. Αλέξανδρος στη Θεσσαλία βρήκε το φημισμένο Βουκεφάλα του. Πλήθος θεσσαλικών νομισμάτων έχουν παραστάσεις αλόγων και ιππέων, όπως και παραστάσεις με αγώνες ταυρομαχιών. Ο Αιλιανός διασώζει ότι σ’ ένα από τα έθιμα του θεσσαλικού γάμου, ο γαμπρός έπρεπε να οδηγεί πολεμικό άλογο και να το παρουσιάσει στη νύφη.
Για την εκτροφή των προβάτων οι πεδιάδες παρήγαγαν άφθονα δημητριακά όλων των ειδών και έτσι η Θεσσαλία υπήρξε πάντοτε πλουσιότερη από κάθε περιοχή της Ελλάδας. Αυτό την καθιστούσε σχεδόν πάντα, εκτός των περιόδων πολεμικών συγκρούσεων, αυτάρκη σε γεωργικά αγαθά. Ο Μέγας Αλέξανδρος επέπληξε κάποτε κάποιους αιχμαλώτους από τη Θεσσαλία επειδή, ενώ είχαν την καλύτερη γη, δεν την καλλιεργούσαν. Πολύ συχνά γίνονταν εξαγωγές σίτου και κρέατος σε μεγάλες ποσότητες στη Νότια Ελλάδα με αποτέλεσμα κάποιοι μεγαλέμποροι να πλουτίσουν, όπως ίσως έγινε με τον οίκο του Λυκόφρονα στις Φερές. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Μαρδόνιος έμεινε έναν ολόκληρο χειμώνα στη Θεσσαλία κι από δω αντλούσε το μεγαλύτερο μέρος των τροφίμων για την τεράστια στρατιά του. Αρκετοί κάτοικοι της Θεσσαλίας ασχολούνταν με την υλοτομία (μην ξεχνάμε και το αξίωμα του «υλωρού», του υπευθύνου δηλαδή για την υλοτόμηση των δασών) κυρίως σε περιοχές της Θεσσαλιώτιδας και της Εστιαιώτιδας που στα ιστορικά χρόνια καλύπτονταν, ακόμα και σε πεδινές περιοχές, από άφθονα δάση.
Οι περισσότερες από τις θεσσαλικές πόλεις έκοβαν, κατά την Αρχαιότητα, δικά τους νομίσματα, τα περισσότερα από τα οποία ήταν αργυρά (δραχμή, δίδραχμο, κ.ά.) ή χάλκινα (οβολοί, κ.ά.). Ας δούμε όμως αναλυτικά τον πίνακα των κυκλοφορούντων νομισμάτων71.
δεκάδραχμο | 43 γραμμάρια | |
τετράδραχμο | 17,2 γραμ. | |
δίδραχμο | 8,6 γραμ. | |
δραχμή (6 οβολοί) | 4,3 γραμ. | |
τετρόβολο | 2,85 γραμ. | |
τριόβολο ή ημίδραχμο (3 οβ.) | 2,15 γραμ. | |
διόβολο | 1,43 γραμ. | |
τριημίβολο (1,5 οβολοί) | 1,07 γραμ. | |
οβολός | 0,72 γραμ. |
Μικρότερες νομισματικές μονάδες ήταν τα χάλκινα νομίσματα: α΄ των ¾ του οβολού, β΄ το ημιόβολο (1/2 του οβολού), γ΄ το νόμισμα των 3/8 του οβολού, δ΄ το τεταρτημόριο ¼ οβολού) και ε΄ το ημιτεταρτιμόριον (1/8 του οβολού). Μετά το 197 π.Χ., την περίοδο του νέου Κοινού των Θετταλών, που βρισκόταν κάτω από την κηδεμονία της Ρώμης, εμφανίζονται τα δηνάρια, τα βικτοριάτα και τα διπλά βικτοριάτα, παράλληλα με νομίσματα του δραχμικού συστήματος.
Τέλος οι μεγαλύτερες νομισματικές μονάδες ήταν η μνα (100 δρχ. ή 97 χρυσές δραχμές) και το τάλαντον (60 μναι ή 6.000 χρυσές δραχμές).
Β΄ Θεσσαλικός λαός – καθημερινή ζωή – εορτές – αγώνες – πολιτισμός
Οι Θεσσαλοί φυλετικά συμπεριλαμβάνονταν στην Αρχαιότητα στους καθαρόαιμους ελληνικούς πληθυσμούς. Οι κυριότεροι μύθοι συνολικά του αρχαίου Ελληνισμού εκπορεύονται από το θεσσαλικό χώρο (Δευκαλίων – Ολύμπιοι θεοί – Τιτανομαχία – Ελλάς – Έλλην – Δώρος – Ξούθος – Αίολος κ.ά.). θα λέγαμε ότι οι Θεσσαλοί είναι ένα αναπόσπαστο κλαδί της φυλής που εισέβαλε από τα βορειοδυτικά και η οποία όρμησε προς τα εμπρός και κατέλαβε την Πελοπόννησο.
Η στάση κάποιων αρχαίων συγγραφέων, που δεν κατάγονταν από τη Θεσσαλία, οι οποίοι θεωρούσαν τους Θεσσαλούς σχεδόν βάρβαρους, οφείλεται στο θεσσαλικό τρόπο ζωής και στην πιο αργή, σε σχέση με τον υπόλοιπο Ελληνισμό, πρόοδο του πολιτισμού και της πολιτειακής οργάνωσης. Έτσι, για παράδειγμα, η αριστοκρατία, που σε άλλες περιοχές κράτησε σύντομο χρονικό διάστημα, ήταν εδώ παγιωμένη. Οι Θεσσαλοί θεωρούνταν συνώνυμο του πλούτου, του πλούτου που προερχόταν αποκλειστικά από τη γη, κι αυτό ήταν πηγή ζηλοφθονίας για τους λοιπούς Έλληνες, που τους έβλεπαν να περνάνε τη ζωή τους σαν Ανατολίτες (Πέρσες). Εξαιτίας του πλούτου τους οι διάφοροι Θεσσαλοί ταγοί μπορούσαν να φιλοξενούν σπουδαίους λυρικούς ποιητές οι οποίοι έπλεκαν το εγκώμιο των Αμφιτρυόνων τους. Ο Σιμωνίδης έγραφε εγκωμιαστικές ωδές για τους σημαντικότερους άρχοντες ενώ η αρχαιότερη ωδή του Πινδάρου γράφτηκε το 498 π.Χ. κατ’ εντολή του Αλευάδη Θώρακα. Το ίδιο φιλόξενος αποδείχτηκε κι ο Φαρσάλιος Πολυδάμας σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ξενοφώντα, που τον αποκαλεί φιλόξενο και μεγαλοπρεπή.
Ο Ισοκράτης, ο γνωστός Αθηναίος ρήτορας, αναφέρει ότι οι Θεσσαλοί ήταν οι ευδαιμονέστεροι (ευτυχέστεροι) ανάμεσα στους Έλληνες. Όλοι οι Θεσσαλοί, ακόμα και οι πιο φτωχοί, έμειναν γνωστοί στην ιστορία για τα περίφημα συμπόσιά τους και οι διάφοροι κωμωδιογράφοι της Αττικής (Αριστοφάνης, Κράτης, Φιλέταιρος) συχνά τα καυτηρίαζαν σαρκαστικά.
Οι Θεσσαλοί ασχολούνταν πολύ με τον αθλητισμό, κυρίως δε με τους αγώνες που χρησιμοποιούνταν άλογα. Το πιο χαρακτηριστικό άθλημά τους ήταν τα ταυροκαθάψια, δηλαδή η προσπάθεια που έκαναν οι αγωνιζόμενοι να καταρρίψουν έναν ταύρο, πιάνοντάς τον από τα κέρατα, αφού προηγουμένως πηδήσουν από τα άλογά τους. Σκηνές από τα ταυροκαθάψια εμφανίζονται σε πολλά θεσσαλικά νομίσματα. Σ’ αυτές τις απεικονίσεις παρατηρούμε και το μοναδικό εξάρτημα του αναβάτη, που είναι ο πέτασος. Ο πέτασος ήταν ένα είδος καπέλου (σκιάδιο) που προφύλαγε τους αθλητές, αλλά και τους εργαζόμενους στο ύπαιθρο τους καλοκαιρινούς μήνες, από τον καυτό καλοκαιριάτικο ήλιο του κάμπου. Αφότου εισήχθησαν οι ιπποδρομίες στους Ολυμπιακούς Αγώνες (648 π.Χ.), οι Θεσσαλοί έπαιρναν τη μερίδα του λέοντος στις νίκες. Από αυτή την πρώτη Ολυμπιάδα με ιπποδρομίες διασώθηκε το όνομα του πρώτου Θεσσαλού Ολυμπιονίκη στην ιπποδρομία. Αυτός ήταν ο Κραννώνιος Κραυξίδας.Οι κυριότεροι ιππικοί αγώνες ήταν: «συνωρίς πωλική», δηλ. άρματα με δύο πώλους (νεαρά άλογα), «συνωρίς τελεία», δηλ. άρμα με δύο άλογα, «άρμα πωλικόν» με τέσσερις πώλους, «άρμα τέλειον» με τέσσερα άλογα, «αφιππολαμπάς» , δηλ. λαμπαδηδρομία πάνω σε άλογα, «αφιπποδρομάς», που ήταν και το πιο δύσκολο, στο οποίο οι ιππείς αφίππευαν εν ώρα καλπασμού του αλόγου τους και στη συνέχεια έτρεχαν δίπλα-δίπλα στ’ άλογά τους , ενώ μετά από λίγο ίππευαν ξανά.
Στα αγωνίσματα, ολυμπιακά ή τοπικά, διέπρεπαν και γόνοι αριστοκρατικών οικογενειών, έτσι, για παράδειγμα, τρία από τα παιδιά ενός τετράρχη της Θεσσαλίας νίκησαν στο παγκράτιο (μορφή πάλης), στο δρόμο του σταδίου και στην πάλη. Ο πιο διάσημος όμως Ολυμπιονίκης υπήρξε ο Πολυδάμας ο Σκοτουσσαίος, στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.. Ο Ιωάννης Λεονάρδος στο έργο του Νεωτάτη της Θεσσαλίας χωρογραφία, αναφέρει ότι στην αρχαία Λάρισα εορταζόταν η εορτή των Πελωρίων σε ανάμνηση της αποξήρανσης της θεσσαλικής πεδιάδας. Άλλη γνωστή εορτή που διοργανωνόταν στη Λάρισα ήταν τα Ελευθέρια, στα οποία αναφέρονται πλήθος πινακίδων από τα ευρήματα των προσφάτων ανασκαφών στο αρχαίο Θέατρο της Λάρισας.
Οι κυριότεροι Θεσσαλοί Ολυμπιονίκες ήταν:
Κραυξίδας Κραννώνιος | ιπποδρομία | 648 π.Χ. |
Άγνων Πεπαρήθιος | στάδιον | 568 (53η ) |
Φαίδρος Φαρσάλιος | στάδιον | 556 (56η ) |
Εύανδρος ή Μένανδρος | στάδιον | 524 (64η ) |
Θέρσιος Θεσσαλός | απήνη | 500 (70η ) |
Εχεκρατίδας Φαρσάλιος | κέλης | 496 (71η ) |
Λύκος Λαρισαίος | στάδιον- οπλίτης δρόμος | 452 (82η ) |
Τηλέμαχος Ακνονίου Φαρ. | πάλη | 440 (85η ) |
Αγίας Ακνονίου Φαρσάλιος | παγκράτιον | 440 (85η ) |
Θεόπομπος Θεσσαλός | στάδιον | 436 (86η ) |
Κροκίνας Θεσσαλός | στάδιον | 404 (94η ) |
Εύπωλος Θεσσαλός | στάδιον | 388 (98η ) |
Πανδίων Θεσσαλός | κέλης | 296 (121η) |
Φιλόμηλος Φαρσάλιος | στάδιον | 84 (174η) |
Πολυδάμας Σκοτουσσαίος | παγκράτιον | |
Σκόπας Κραννώνιος | τέθριππον |
Από τη Σκοτούσσα προερχόταν ο Πολυδάμας του Νικίου που ήταν ο θαυμαστότερος Ολυμπιονίκης στο Παγκράτιο την 93η Ολυμπιάδα (408 π.Χ.). Θεωρούνταν ότι ήταν ισάξιος του Ηρακλή στη μυϊκή δύναμη και οι Θεσσαλοί του απέδιδαν μυθικές ικανότητες.
Η πνευματική ανάπτυξη της Θεσσαλίας κρίνεται γενικά πενιχρή. Η σχεδόν ανυπαρξία μάλιστα γηγενών συγγραφέων επηρέασε δυσμενώς και τη φήμη των Θεσσαλών. Γνωστότεροι ιστοριογράφοι της περιοχής ήταν ο Πολύκλειτος και ο Μήδιος (και οι δύο Λαρισαίοι) και ο Κύρσιλος ο Φαρσάλιος, που έγραψε για την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου, ενώ ο Τιμόλαος ο Λαρισαίος …αντέγραψε την Ιλιάδα. Γνωστές προσωπικότητες ήταν ακόμη: ο πρεσβευτής του Πύρρου της Ηπείρου, Κινέας, ο Σουίδας ο λεξικογράφος (1ος π.Χ. ή μ.Χ. αι.), ο Αναξίλαος ο Λαρισαίος που χαρακτηρίστηκε από τον Κικέρωνα πυθαγόρειος φιλόσοφος αλλά και έμπειρος μάγος, ο Ιππόδρομος ο Λαρισαίος που ήταν προϊστάμενος των Πυθίων το 195 π.Χ. και ο Φίλων ο Λαρισαίος(158-86 π.Χ.). Ο τελευταίος ήταν φιλόσοφος και διευθυντής στην Ακαδημία το 110 π.Χ.
Οι Θεσσαλοί, επίσης είχαν χαρακτηριστεί ως έχοντες προδοτική συμπεριφορά λόγω του «μηδισμού» τους, αλλά αυτόν μάλλον τον χαρακτηρισμό τον χρησιμοποίησαν οι Αθηναίοι λόγω της αποστασίας των Θεσσαλών από τη συμμαχία τους. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε, ότι αν οι Θεσσαλοί «μήδισαν», οι Αθηναίοι κάποτε συμμάχησαν με τους Πέρσες ενώ οι Σπαρτιάτες «δανείστηκαν» περσικούς δαρεικούς για να φτιάξουν στόλο ανταγωνιστικό των Αθηναίων και οι Αιτωλοί «έφεραν» τους Ρωμαίους στην Ελλάδα.
Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.