Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα
Στον Τρωικό Κύκλο της Ελληνικής Μυθολογίας ο Πρωτεσίλαος αναφέρεται ως βασιλιάς της Θεσσαλίας, γιος του Ιφίκλου και της Αστυόχης. Το βασίλειο του Πρωτεσιλάου εντοπίζεται στα όρια της σημερινής επαρχίας του Αλμυρού. Δηλαδή από την περιοχή της Νέας Αγχιάλου έως και την περιοχή του Αχιλλείου του Δήμου Πτελεού. Οι κυριότερες πόλεις της επικράτειάς του ήταν η Πύρασος (λιμάνι) η Φυλάκη (πρωτεύουσα), η Ανδρών, ο Πτελεός, η Άλως, η Λάρισα Κρεμαστή, κ.α, ενώ η επικράτεια του βασιλείου του έφτανε έως τους Θαυμακούς και τη λίμνη Ξυνιάδα.
ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΝΗΣΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ: Ο Πρωτεσίλαος ήταν ένας από τους δεκάδες Έλληνες βασιλείς υποψηφίους συζύγους της φημισμένης Ωραίας Ελένης. Πριν την επιλογή του συζύγου της, που ήταν τελικά ο Μενέλαος, οι μνηστήρες, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονταν και οι Αίας ο του Οιλέα, ο Αίας ο Τελαμώνιος, ο Μενέλαος, ο Διομήδης, ο Πολυποίτης, ο Ελπήνωρ, ο Εύμηλος, ο Ποδαλείριος, ο Ιδέας, ο Λεοντέας, ο Φιλοκτήτης, κ.α., ορκίστηκαν ενώπιον του Αγαμέμνονα, των αδελφών της Ελένης, Κάστορα και Πολυδεύκη [Διόσκουροι], και των γονέων της Ελένης, πως θα στέκονταν για πάντα εγγυητές του γάμου της Ελένης, όποιος και αν επιλεγόταν για την επίζηλη αυτή θέση.
Ο ΓΑΜΟΣ ΜΕ ΤΗ ΛΑΟΔΑΜΕΙΑ ΚΑΙ Η ΤΡΩΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ: Έτσι μετά την αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη, αναγκάστηκε κι ο Πρωτεσίλαος να λάβει μέρος στην εκστρατεία τιμωρίας του Πάρη, που έμεινε γνωστή ως Τρωική Εκστρατεία. Κατ’ ατυχή σύμπτωση, την προηγουμένη της εκστρατείας είχε νυμφευθεί την Λαοδάμεια1, κόρη του βασιλιά της Ιωλκού Ακάστου. Μάλιστα από τη βιασύνη του να φύγει για την Τροία λησμόνησε τις καθιερωμένες θυσίες προς τιμήν της θεάς Άρτεμης. Στην εκστρατεία αυτή, κατά τον Όμηρο συμμετείχε ο Πρωτεσίλαος με 40 καράβια. Στην Τροία ήταν το πρώτο από τα θύματα των Ελλήνων.
ΘΑΝΑΤΟΣ: Ο θάνατός του αποδίδεται στην προφητεία-χρησμό της θεάς Θέτιδας. Η Θέτιδα έλεγε πως ο πρώτος Έλληνας που θα πατούσε στο έδαφος της Τροίας θα σκοτωνόταν άμεσα. Παρ’ όλα αυτά ο Πρωτεσίλαος, με ενθουσιασμό και έχοντας υπ’ όψιν του το χρησμό, αποβιβάστηκε πρώτος. Εκεί, αφού κατόρθωσε να σκοτώσει πολλούς αντιπάλους του, δέχτηκε θανατηφόρο χτύπημα απ’ τον Έκτορα, που καθοδηγούνταν από την Άρτεμη, που ποτέ δεν ξέχασε την “ασέβεια” του Πρωτεσιλάου.
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΔΗ: Στον Κάτω Κόσμο ο Πρωτεσίλαος είναι απαρηγόρητος για την ατυχία του και επιθυμώντας την, έστω προσωρινή του, επιστροφή, απευθύνεται στον Πλούτωνα, ζητώντας να του επιτρέψει την άνοδο στον πάνω κόσμο. Όταν ο Πλούτων του το επιτρέπει, εκείνος συναντά στην οικία του τη Λαοδάμεια, που έχει πέσει σε κατάθλιψη και ξεγελάει την απουσία του αγαπημένου της έχοντας φτιάξει ένα είδωλο-ομοίωμα του άνδρα της. Μετά από τη συνειδητοποίηση της κατάστασης του Πρωτεσιλάου (νεκρός) η Λαοδάμεια δέχεται να τον ακολουθήσει, αυτοκτονώντας. Οι πηγές μας για τον Πρωτεσίλαο είναι περιορισμένες. Ο ήρωας αναφέρεται από την Ιλιάδα στην Β ραψωδία, όπου γίνεται η απαρίθμηση των συμμετασχόντων στην εκστρατεία Ελλήνων (Β 698-710).
ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ: Οι Έλληνες μετά την πτώση της Τροίας, έστησαν μνημείο έξω από τα τείχη της κατεστραμμένης πόλης, προς τιμήν του νεκρού Θεσσαλού βασιλιά. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, ο Πρωτεσίλαος είχε συμμετάσχει και στην πρώτη εκστρατεία των Ελλήνων, στη Μυσία. Μετά τον θάνατό του, λατρευόταν ως ήρωας στον Ελεούντα της Χερσονήσου (Θράκη), όπου βρισκόταν και ο τάφος του. Τα αφιερώματα αυτού του μνημείου λεηλατήθηκαν κατά τους περσικούς πολέμους (5ος αι. π.Χ.), αλλά οι Έλληνες τελικώς συνέλαβαν και εξετέλεσαν τον σατράπη που τα λεηλάτησε και επέστρεψαν τον θησαυρό στη θέση του. Ο τάφος αναφέρεται και την περίοδο που πέρασε από εκεί ο Μέγας Αλέξανδρος, στην αρχή της εκστρατείας του κατά των Περσών, οπότε και προσέφερε θυσία πάνω στον τάφο ελπίζοντας να αποφύγει τη μοίρα του Πρωτεσιλάου. Ο Φιλόστρατος περιγράφει το μνημείο στις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα, γράφοντας ότι υπήρχε εκεί ένα άγαλμα του Πρωτεσιλάου πάνω σε βάση παρόμοια με την πλώρη πλοίου. Υπήρχε και η παράδοση, σύμφωνα με τον Φιλόστρατο, ότι στο ηρώο προς τιμήν του Πρωτεσιλάου είχαν φυτευθεί από Νύμφες φτελιές και ότι στο ιερό αυτό ερχόταν ο Πρωτεσίλαος, ως χθόνια θεότητα, στα όνειρα αυτών που επιθυμούσαν να δουν το μέλλον τους2. Αναφέρονται και νομίσματα του Ελεούντα της Θράκης από τη Ρωμαϊκή Εποχή με παρόμοια αναπαράσταση.
ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Ανάμεσα στις λιγοστές αναπαραστάσεις του Πρωτεσιλάου, ένα γλυπτό του Δεινομένη αναφέρεται από τον Πλίνιο στη “Φυσική Ιστορία3”. Αυτό που σώζεται είναι δύο ρωμαϊκά αντίγραφα ενός χαμένου ελληνικού ορειχάλκινου πρωτοτύπου των μέσων του 5ου αιώνα π.Χ., το οποίο αναπαριστούσε τον θάνατο του ήρωα. Το ένα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ το άλλο στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Ο Ευριπίδης έγραψε μια ομώνυμη τραγωδία που δυστυχώς δε σώθηκε. Σώζονται αντίθετα δυο μικροί διάλογοι του Λουκιανού με τον Πρωτεσίαλο στον Κάτω Κόσμο. Ο συγγράφων τα παρόντα άρθρα της Μυθολογίας, έχει εκδώσει πριν λίγα χρόνια μια σύγχρονη τραγωδία με τίτλο: “Πρωτεσίλαος4”. Τέλος, η ιστορία του Πρωτεσιλάου είναι το θέμα ενός ποιήματος, του 1ου μ.Χ. αιώνα, από τον Αντίφιλο του Βυζαντίου.
Η ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΥΓΙΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΛΑΟΔΑΜΕΙΑ: Σύμφωνα με τον Υγίνο, μετά την είδηση του θανάτου του Πρωτεσιλαόυ, η Λαοδάμεια έκανε ένα χάλκινο ομοίωμα του συζύγου της και αφιερώθηκε στην αυτό. Όταν ένας υπηρέτης νωρίς το πρωί είχε φέρει καρπούς για τις προσφορές, κοίταξε μέσα από μια ρωγμή στην πόρτα και είδε να κρατάει το ομοίωμα στην αγκαλιά της και να το φιλάει. Πιστεύοντας ότι αυτή έχει εραστή απευθύνθηκε στον πατέρα της, τον Άκαστο. Όταν εκείνος ήρθε στο δωμάτιο, είδε το άγαλμα του Πρωτεσιλάου. Για να τεθεί ένα τέλος στα βασανιστήρια της ο πατέρας της πέταξε το άγαλμα στην πυρά, αλλά η Λαοδάμεια ρίχτηκε κι αυτή μες στην πυρά και βρήκε φρικτό θάνατο5.
ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ: 1. Η Ιλιάδα για τον Πρωτεσίλαο στην Τροία [μτφρ. Ιακ. Πολυλάς]: “Άνδρες η Πύρασος χλωρή, που η Δήμητρα έχει δάσος, η Ίτων η πολύαρνη και η Φυλακή εστείλαν, και της Αντρώνος οι γιαλοί και η Πτελεός χλοώδης. Ο ανδρείος Πρωτεσίλαος ήτο αρχηγός τους πρώτα. Τότε τον είχε η μαύρη γη, και έρμη στην Φυλάκην τον ’μοιρολόγα η χήρα του στο άκλερό του σπίτι. Δαρδάνου ακόντι ενέκρωσεν αυτόν κει που πηδούσε πρώτος των άλλων Αχαιών από την πλώρη μόνος. Και αυτόν ποθούσεν ο λαός, αν κι ήταν αρχηγός τους. Άλλο του Άρη βλάστημα, ο ανδράγαθος Ποδάρκης, υιός του πολυπρόβατου Ιφίκλου Φυλακίδη και αυτάδελφος του ήρωος λαμπρού Πρωτεσιλάου. Αλλά στα χρόνια ανώτερος, καθώς και στην ανδρείαν ήταν ο Πρωτεσίλαος. Και αν αρχηγόν ελάβαν, όμως εκείνον τον καλόν μες στην καρδιά τους είχαν. Κι είχαν σαράντα ολόμαυρα κατόπιν τους καράβια”. 2. Το ποίημα του Αντιφίλου: “Θεσσαλὲ Πρωτεσίλαε, σὲ μὲν πολὺς ᾄσεται αἰών, Tρoίᾳ ὀφειλoμένoυ πτώματος ἀρξάμενoν σᾶμα δὲ τοι πτελέῃσι συνηρεφὲς ἀμφικoμεῦση Nύμφαι, ἀπεχθoμένης Ἰλίoυ ἀντιπέρας. Δένδρα δὲ δυσμήνιτα, καὶ ἤν ποτε τεῖχoς ἴδωσι Tρώϊον, αὐαλέην φυλλοχoεῦντι κόμην. ὅσσoς ἐν ἡρώεσσι τότ ἦν χόλoς, oὗ μέρoς ἀκμὴν ἐχθρὸν ἐν ἀψύχoις σώζεται ἀκρέμoσιν”.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κρουσίος, Λεξικόν Ομηρικόν, υπό Ι. Πανταζίδου, έκδοση Δ. Φέξη», Αθήνα 1901, σ. 780. Υγίνος, Fabulae, 97, 103, 104,114. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, 3.10.8. Παυσανίας, IV.2.5. Όμηρος, Ιλιάδα, Β 705 και Ν 681. Οβίδιος, Heroides,13. Κύπρια Έπη, Θραύσμα 17. Κόιντος Σμυρναίος, Τα μεθ’ Όμηρον, 7,458 έως 462. Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, Naturalis Historia,16,88. Παλατινή Ανθολογία, VII.141. Πίνδαρος. Πρώτη Ισθμίων Ωδή, 83F. Ηροδότου Ιστορία, 9,116 έως 120. Αρριανός 1.11.
konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
1. Κατά μεταγενέστερη παράδοση το αρχικό του όνομα ήταν Ιόλαος και για την προθυμία του που τον οδήγησε στα “πρωτεία” μεταξύ των νεκρών, μετονομάσθηκε σε «Πρωτεσίλαο». Στα «Κύπρια έπη» ως σύζυγός του μνημονεύεται η Πολυδώρα, του Μελέαγρου.
2. Εφημερίδα Ελληνικών Σπουδών, 121, 2001: 141-149.
3. 34:76.
4. Κων. Α. Οικονόμου, Πρωτεσίλαος, η τραγωδία, Λάρισα 2011. [Στα βιβλιοπ. Πρωροπορία, Σκάλα Λάρισας και Πολοτεία. Ακόμη ηλεκτρονικά: www.scribd.com/oikonomoukon
5. Υγίνος, Fabulae, 114.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.