Άραγε, καλός δάσκαλος δεν είναι αυτός που ξέρει να δημιουργεί καινούργιους κόσμους; Αυτός που νιώθει βαθιά ότι η διδασκαλία είναι η δυνατότητα μεταμόρφωσης των γνωστικών αντικειμένων σε ερωτικά σώματα; Δεν είναι αυτός που εξακολουθεί να πιστεύει πως μία ώρα μαθήματος μπορεί να αλλάξει τη ζωή;
— Massimo Recalcati: «Η ώρα του μαθήματος. Για την ερωτική διάσταση της Διδασκαλίας», εκδόσεις Κέλευθος, 2020
Το σχολείο είναι με το ένα πόδι σηκωμένο σ' ένα τσάμικο. Μετά την καραντίνα, ένα «μισοάνοιγμα» χαμηλών προσδοκιών προσπαθεί εύλογα να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη να πάμε μπροστά την επόμενη μέρα, έστω με ρίσκο, και στην ανάγκη να μην κλονιστεί η πεποίθηση ότι μέχρι τώρα με τον ιό τα έχουμε καταφέρει καλά. Με παρασπονδίες και ασυνέπειες, αλλά γενικά προσέχοντας την υγειονομική ασφάλεια.
Ο προβληματισμός ήταν και είναι ισχυρός. Πολλοί είχαμε επιφυλάξεις για τη σκοπιμότητα του ανοίγματος τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Λέγαμε: αν τα πράγματα πάνε καλά, το κέρδος θα είναι μικρό: λίγες τάξεις, μια-δυο εβδομάδες, πολλές απουσίες. Αν τα πράγματα πάνε άσχημα, θα γυρίσουμε ενάμιση μήνα πίσω.
Στην πορεία μετριάστηκαν οι επιφυλάξεις, βάρυνε η ανάγκη να προχωρήσουμε τώρα με όρους ενδεχομένως πιο θετικούς από τον Σεπτέμβριο. Δεν έχει πολλή σημασία πια. Το σχολείο ανοίγει, έστω εν μέρει, έστω με επιφυλάξεις.
Η δημόσια συζήτηση σήμερα είναι άδικη και υποτιμητική για ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα. Το σχολικό μάθημα είναι διαρκές παιχνίδι δασκάλων - μαθητών, ανοιχτή, διαρκής συνωμοσία. Δεν είναι διάλεξη σε αμφιθέατρο, δεν είναι καθηγητικός μονόλογος, δεν είναι φωνή που συνοδεύει προβολή διαφανειών σε power point.
Το άνοιγμα δεν έρχεται εν κενώ. Έρχεται στη δεδομένη συγκυρία. Το νομοσχέδιο για την εκπαίδευση έχει ανοίξει πολλά ζητήματα. Ενδεικτικά: περισσότεροι μαθητές ανά τάξη σε νηπιαγωγεία - δημοτικά (από 22 πάνε 24, αλλά μπορεί και 27). Άρα, λιγότεροι εκπαιδευτικοί ανά σχολική μονάδα. Όριο ηλικίας στα 17 για εγγραφή στα ΕΠΑΛ. Κλείνει ασφυκτικά η πρόσβαση μεγαλύτερων ανθρώπων σε δεύτερη ευκαιρία στη γνώση, εκτός ιδιωτικών ΙΕΚ. Ακόμα ένα πλήγμα στην ήδη εξόχως προβληματική τεχνική εκπαίδευση. Περισσότερες εξετάσεις στη μέση εκπαίδευση. Αυστηρότερη προαγωγή σε γυμνάσιο - λύκειο. Περισσότερες και ευκολότερες αποβολές. Η διαγωγή αναγράφεται στα απολυτήρια και στους τίτλους σπουδών (το σχολείο λέει: θα λέω παντού τι παλιόπαιδο είσαι).
Την ίδια ώρα, έχει αναπτυχθεί οξεία πολεμική από μέρος των ΜΜΕ κατά των εκπαιδευτικών, τροφοδοτώντας αντιδράσεις κοινωνικού αυτοματισμού. Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες ηθικής απαξίωσης των δασκάλων. Και όμως, πρώτιστο ζητούμενο για την εκπαίδευση σε αυτήν τη συγκυρία είναι να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη στη δημόσια εκπαίδευση και γενικότερα η επένδυση στη σχέση παιδιού - δασκάλου. Ακριβώς όπως έγινε στη δημόσια υγεία, την οποία σήμερα προσκυνούν εκείνοι που χτες έλεγαν να γκρεμιστούν τα υπεράριθμα νοσοκομεία.
Ρόλος του σχολείου είναι να ενισχύσει το αίσθημα ασφάλειας, να γίνει πυλώνας κοινωνικής ψυχραιμίας και ανθεκτικότητας. Με αγωνία και προσμονή γονείς ρωτάνε τι θα γίνει με τα σχολεία. Η αγωνία τους υπερβαίνει την ανάγκη φύλαξης των παιδιών. Είναι ένδειξη πίστης στο σχολείο. Πίστης που ματαιώνεται, αλλά αντέχει. Είναι και αγωνία για την επάνοδο σε μια ουσιαστική κανονικότητα. Το σχολείο είναι βάση της κανονικότητας. Ακόμα και το απαξιωμένο σχολείο.
Μιλάμε συνήθως για το σχολείο χωρίς τα παιδιά. Στα λόγια τους υπάρχει και η ανακούφιση, η ζαβολιά, το δώρο των ξαφνικών, μακρών διακοπών. Υπάρχει και η ρήξη με την κοινωνική τους πραγματικότητα. Η τομή στον χρόνο, τα φιλαράκια που λείπουν. Αλλά και η υπερφόρτωση πολλών παιδιών. Η καθημερινότητα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, σύγχρονης και ασύγχρονης, υπήρξε και είναι εξοντωτική.
Αναδείχτηκαν και πολλές δυνατότητες, αποκτήθηκαν δεξιότητες, αναζητήθηκαν λύσεις, λειτούργησαν αντανακλαστικά. Εκεί πρέπει να σταθούμε. Αν υπάρχουν αξιόπιστα δεδομένα από αυτή την εμπειρία, πρέπει να αξιοποιηθούν.
Εσχάτως, η συζήτηση έχει πολωθεί γύρω από τη βιντεοσκόπηση της διδακτικής διαδικασίας. Ανόητο θέμα, ανόητη συζήτηση. Καθημερινά στις τηλεοράσεις οι εκπαιδευτικοί γίνονται σάκος του μποξ από ανθρώπους ανίδεους ή, στη χειρότερη, κακόβουλους. Ποιος, αλήθεια, πιστεύει ότι ένα ευτελιστικό θολό βουητό, εκτός κάθε αντιληπτικού κάδρου, μπορεί να αποτελέσει υλικό εκπαίδευσης; Ανησυχούν πολλοί για προσωπικά δεδομένα, Μεγάλους Αδερφούς και άλλα. Ακόμα σοβαρότερο θέμα είναι η τεράστια απόσταση που χωρίζει υπουργείο και μίντια από τη βιωμένη πραγματικότητα της τάξης. Έχω την αίσθηση ότι ποτέ η απόσταση αυτή δεν ήταν μεγαλύτερη.
Η δημόσια συζήτηση σήμερα είναι άδικη και υποτιμητική για ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα. Το σχολικό μάθημα είναι διαρκές παιχνίδι δασκάλων - μαθητών, ανοιχτή, διαρκής συνωμοσία. Δεν είναι διάλεξη σε αμφιθέατρο, δεν είναι καθηγητικός μονόλογος, δεν είναι φωνή που συνοδεύει προβολή διαφανειών σε power point. Είναι διάλογος, εναλλαγή ρόλων, οπτικές γωνίες, αποχρώσεις, λάθη, πολλά λάθη, είναι αυτοσαρκασμός, αμφισβήτηση, αυτοϋπονόμευση, επιθετικότητα, παραγκωνισμός των αδύνατων. Και διαχείριση όλων αυτών.
Είναι διαρκής προσπάθεια να μειωθούν ανισότητες. Όχι μόνο οι προφανείς, που ανοίγουν μέρα με τη μέρα. Αλλά και λιγότερο εμφανείς: να κάνουμε τα παιδιά που δεν μετέχουν πολύ να μετάσχουν λίγο, αυτά που μετέχουν λίγο να αναλάβουν κάποιον ρόλο. Να υπερβούμε αδυναμίες, συστολές, ανασφάλειες. Με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση τέτοιες λειτουργίες έχουν δυσκολέψει δραματικά.
Κι εμείς χορεύουμε γύρω από τη φωτιά σε μια εικονική σύγκρουση: οι εργατικοί, φιλότιμοι φίλοι της τεχνολογίας που ζουν στον 21ο αιώνα από τη μια. Από την άλλη, τεμπέληδες τεχνοφοβικοί, που εξιδανικεύουν την αναχρονιστική τάξη επειδή φοβούνται το αύριο σαν νέοι λουδίτες και δεν θέλουν να τους δει κανείς γιατί είναι κακοί δάσκαλοι. Μια «συζήτηση» υπονομευμένη. Βολεύει μόνο τον κοινωνικό αυτοματισμό και τις ομιλούσες κεφαλές στα τηλεοπτικά παράθυρα.
Πρέπει να κοιτάξουμε μπροστά. Τι θα γίνει τον Σεπτέμβριο, αν δεν ανοίξουν τα σχολεία, ή τον Οκτώβριο, αν κλείσουν; Έχουμε εναλλακτικές με υγειονομικές και παιδαγωγικές προϋποθέσεις; Γιατί, να είμαστε καθαροί: το υγειονομικά ασφαλές σχολείο είναι πιο ακριβό σχολείο. Θέλει μόνιμο προσωπικό καθαριότητας, όχι ανασφάλιστες, κακοπληρωμένες, εργολαβικές καθαρίστριες. Θέλει αίθουσες, θέλει δασκάλους, και όχι αναπληρωτές που βολοδέρνουν από σχολείο σε σχολείο. Θέλει άνεση χρόνου στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Η σημερινή ασθματική εκπαίδευση είναι υγειονομικά επικίνδυνη.
Πώς θα εφεύρουμε τρόπους νέας συμπερίληψης; Η πανδημία οξύνει τους αποκλεισμούς. Η τεχνολογία, μόνο αν υποστηρίζει τη διδακτική πράξη, μπορεί να λειτουργήσει συνεκτικά, συμπεριληπτικά. Η ίδια τεχνολογία, ως διάζευξη της ενσώματης διδασκαλίας, που υποκαθιστά και δεν συμπληρώνει, μπορεί να δρα διαχωριστικά. Δυστυχώς, διαφαίνεται μια τέτοια σκοπιμότητα πίσω από τη διαρκή επίκληση της τεχνολογίας από κάποιους. Σαν να αχνοφαίνεται στο βάθος η ρηγμάτωση της υποχρεωτικής καθολικής εκπαίδευσης και η συρρίκνωση σχολικών μονάδων. Καλά θα κάνουμε, λοιπόν, να συζητήσουμε τα σοβαρά της εκπαίδευσης.
σχόλια