19/05/2019 17:01
Των Θεολόγου Ηλιού
και Ευτυχίας Κωνσταντινίδου
Συμβολική και σημαντική αξία έχουν φέτος οι εκδηλώσεις μνήμης για τη γενοκτονία των Ποντίων, που ξεκίνησαν από την αρχή της εβδομάδας και κορυφώνονται σήμερα το απόγευμα.
Η συμπλήρωση των 100 ετών από τις 19 Μαΐου του 1919, που έχει οριστεί ως ημερομηνία σταθμός, φέρνει στο μυαλό ξανά τις μνήμες αλλά και ενισχύει την επιθυμία για διεθνή αναγνώριση.
Εκπρόσωποι της ποντιακής κοινότητας μιλούν στη «ΜτΚ», θέτοντας ως επιτακτική ανάγκη το ζήτημα της γενοκτονίας να αποτελέσει μέρος της ασκούμενης εξωτερικής πολιτικής της χώρας αλλά και να υπάρχουν συνεργασίες, ώστε να διασωθεί η συλλογική μνήμη και να αποτραπούν παρόμοια φαινόμενα γενοκτονίας στο μέλλον.
«Πρόσωπα, καταγραφές, γεγονότα, ξεριζωμοί, καταστροφές, απώλειες περιουσιών και πατρίδων. Μυρίζει ακόμη θάνατο ο αέρας. Θα πρέπει να ησυχάσουν οι ψυχές των αδικοχαμένων αδερφών μας.
Ζητούμε μια συγγνώμη από την Τουρκία, διότι τα ίδια εγκλήματα θα συνεχίζονται» αναφέρει η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων Χριστίνα Σαχινίδου, καθιστώντας ωστόσο σαφές ότι οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης στα θύματα της γενοκτονίας δεν στοχεύουν στην καλλιέργεια ρεβανσιστικού και μισαλλόδοξου κλίματος απέναντι στη σύγχρονη Τουρκία, αλλά «αντιθέτως αποτελούν έναν οφειλόμενο φόρο τιμής σε εκείνους που τόσο άδικα έχασαν τη ζωή τους».
«Το θέμα της αναγνώρισης της γενοκτονίας είναι κεφαλαιώδους σημασίας για εμάς, όχι μόνο για τη δικαίωση της μνήμης των προγόνων μας και την επούλωση του συλλογικού δράματος, το οποίο κουβαλάμε, αλλά και για τον εκδημοκρατισμό της σύγχρονης Τουρκίας» τονίζει από την πλευρά του ο πρόεδρος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος Χρήστος Τοπαλίδης, σημειώνοντας ότι γενεσιουργός αιτία του ελλείμματος δημοκρατίας στη σύγχρονη Τουρκία είναι απόρροια της άρνησης συμφιλίωσης με το παρελθόν της, που είναι αναγνώριση των συντελεσμένων εγκλημάτων κατά των χριστιανικών πληθυσμών που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Τι έγινε 100 χρόνια
Οι πρώτες αναφορές και νύξεις για τον όρο «γενοκτονία» έγιναν στη δεκαετία του ’60, αλλά φτάσαμε στις αρχές του ’90, για να υπάρχει έντονη δραστηριοποίηση από εκπροσώπους ποντιακών σωματείων με συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια. Χρονικά φαίνεται πως υπήρχε μεγάλη καθυστέρηση, αλλά τα αίτια είναι η φυσιολογική εξέλιξη της ζωής που οδήγησε την τρίτη γενιά στη διεκδίκηση αναγνώρισης, όπως αναφέρει στη «ΜτΚ» ο επίκουρος καθηγητής και επικεφαλής της Έδρας Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ Κυριάκος Χατζηκυριακίδης.
«Οι πρόσφυγες της πρώτης γενιάς ήρθαν κατατρεγμένοι και προσπαθούσαν να αρχίσουν από την αρχή τη ζωή τους. Επίσης ήταν μεγάλη μετάβαση ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, η γερμανική κατοχή και η ταραγμένη περίοδος του εμφυλίου, και έτσι φτάνουμε σιγά σιγά στη δεύτερη γενιά. Στην δεκαετία του ’50 οι πόντιοι πρόσφυγες προσπαθούν να ενσωματωθούν στην κοινωνία με καινούργια επαγγέλματα και να μεταφερθούν σε αστικά κέντρα.
Φτάσαμε στην τρίτη γενιά για να αρχίσουν να μελετούν το θέμα, καθώς είναι η φύση του ανθρώπου όταν νιώσει ασφάλεια να γυρνάει στις ρίζες του» σημειώνει ο κ. Χατζηκυριακίδης, επισημαίνοντας πως και η πολιτική της Ελλάδος έπαιξε ρόλο στις καθυστερήσεις. «Το ελληνικό κράτος επέλεξε την πολιτική προσέγγισης της γειτονικής χώρας από το ’30 με το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας που είχε υπογράψει ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Υπήρχε μία λογική να κλείσουν οι πληγές και να υπάρχει μια νέα προοπτική».
«Όλα αυτά τα χρόνια ό,τι έχει γίνει σε επίπεδο αναγνώρισης και στη διαδικασία διεθνοποίησης της γενοκτονίας, έγινε μόνο μέσω των πρωτοβουλιών του οργανωμένου ποντιακού χώρου. Δεν υπάρχει στρατηγική από την επίσημη ελληνική πολιτεία, αλλά ούτε κάποια πρόνοια, ώστε το ζήτημα της γενοκτονίας να αποτελεί ένα μέρος της ασκούμενης εξωτερικής πολιτικής της χώρας» υπογραμμίζει ο κ. Τοπαλίδης.
Στο ίδιο μήκος κύματος, η πρόεδρος της ΠΟΠΣ, τονίζει ότι παρά τα βήματα που έγιναν από εκπροσώπους του ποντιακού χώρου προς την αναγνώριση, χρειάζονται πολλά ακόμη να γίνουν, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. «Εμείς οι νεότεροι και ο οργανωμένος ποντιακός χώρος θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι κάναμε τα 100 χρόνια που πέρασαν, και να αναλογιστούμε τις ευθύνες μας για το πώς θα πρέπει να προχωρήσουμε το θέμα της διεθνοποίησης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου» σημειώνει.
Στην ουσία ο ποντιακός κορμός ζητά η γενοκτονία να εισχωρήσει ως θέμα στη διεθνή συζήτηση, ώστε να υπάρχουν αναγνωρίσεις από όλες τις μεγάλες χώρες του κόσμου, όπως στην περίπτωση του ολοκαυτώματος των εβραίων. Ωστόσο, ο κ. Χατζηκυριακίδης εμφανίζεται απαισιόδοξος με τους γνώμονες που κινούνται τα συμφέροντα των ηγετών. «Δεν υπάρχουν φιλίες λαών. Όταν τα κράτη διαπιστώνουν ότι τα συμφέροντά τους συμπίπτουν σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, τότε συνεργάζονται» αναφέρει και συνεχίζει λέγοντας: «Είναι πολύ δύσκολο να δεχθεί την αναγνώριση η γειτονική χώρα, γιατί η δημιουργία της σύγχρονης Τουρκίας βασίστηκε πάνω στην εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».
Γιατί η 19η Μαΐου ορίστηκε ως ημέρα μνήμης
Οι σφαγές και τα μαρτυρικά γεγονότα στις περιοχές του Εύξεινου Πόντου ξεκίνησαν από το 1916, ωστόσο φέτος τιμούμε τα 100 χρόνια από τη γενοκτονία, καθώς έχει οριστεί με το νόμο 2193/1994 και με την ψήφιση στη Βουλή το 1994, ως ημέρα μνήμης η 19η Μαΐου 1919.
Η ημέρα επιλέχθηκε συμβολικά, καθώς τότε έγινε η αποβίβαση του Κεμάλ Ατατούρκ στη Σαμψούντα και ξεκίνησε η πιο σκληρή φάση της ποντιακής γενοκτονίας. Εκτιμάται ότι 353.000 Έλληνες του Πόντου έχασαν τη ζωή τους την περίοδο 1916 - 1923. Από το 1914 στο σύνολο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Πόντος, Ιωνία, Βυσσηνία, Καππαδοκία, Ανατολική Θράκη, Κωνσταντινούπολη) ζούσαν περίπου 2,2 εκατομμύρια Έλληνες, ενώ το 1928 καταμετρήθηκαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα σχεδόν 1,3 εκατ. άνθρωποι. Το σύνολο των αγνοουμένων άγγιξε τις 700.000 - 800.000 άτομα.
Η καμπάνια του «G»
Το αγγλικό γράμμα G επιλέχθηκε ως το επετειακό λογότυπο για τα 100 χρόνια από τη γενοκτονία, όπως το αποτύπωσε η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος, έπειτα από ανοιχτό διαγωνισμό. Πρόκειται για το αρχικό γράμμα της λέξης «Genocide» ή αλλιώς γενοκτονία, πίσω από το οποίο κρύβεται η διαχρονική πορεία του Ποντιακού Ελληνισμού. Έμπνευση για τη δημιουργία του λογότυπου αποτέλεσε η φωτογραφία, στην οποία εικονίζεται η πορεία 5.000 παιδιών κοντά στο Χαρπούτ το 1922, θύματα της γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών.
«Θελήσαμε να δημιουργήσουμε ένα έμβλημα, για να μπορέσουμε πιο εύκολα να επικοινωνήσουμε τις θέσεις μας και τον αγώνα μας για τη γενοκτονία. Το ‘Genocide’ είναι ένας διεθνής όρος, που έχει σαφή παραπομπή στον όρο γενοκτονία, συνεπώς μπορεί να γίνει αντιληπτός και στο εξωτερικό. Ήδη έχει υιοθετηθεί σε πολλές χώρες από το σύνολο των Ποντίων και μη» εξηγεί ο πρόεδρος Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος Χρήστος Τοπαλίδης, συμπληρώνοντας ότι η γραφιστική απεικόνιση του γράμματος υποδηλώνει πολλά περισσότερα από όσα φαινομενικά παρουσιάζει, όπως ο Αετός των Κομνηνών, το φροντιστήριο της Τραπεζούντας, η Παναγία Σουμελά και η ποντιακή λύρα. Επίσης το σύμβολο παραπέμπει στη θρησκευτικότητα, τη μόρφωση και τον πολιτισμό του ποντιακού ελληνισμού.
Το αρχείο της Μαύρης Θάλασσας
Ένα μεγάλο αρχείο από έγγραφα, βιβλία και φωτογραφίες που αφορούν τον ποντιακό ελληνισμό της Μαύρης Θάλασσας βρίσκεται πλέον στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για ένα αρχείο του Κέντρου Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού Πολιτισμού Μαύρης Θάλασσας, που ιδρύθηκε το 1996 από τη δημοσιογράφο και πρώην βουλευτή Χρύσα Αράπογλου. Ως αντινομάρχης Πολιτισμού Θεσσαλονίκης ανέπτυξε το κέντρο με αρκετά διαδραστικά προγράμματα ανάμεσα στην πόλη και στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.
«Ως δημοσιογράφος της ΕΡΤ3, ασχολούμουν με την ελληνική διασπορά. Είχα κάνει ένα ταξίδι σε Ρουμανία, Μολδαβία και Οδησσό, και με εντυπωσίασε η ελληνική παρουσία σε αυτές τις περιοχές, που για πολλούς ήταν άγνωστη. Την ίδια περίοδο, ανάμεσα σε 1992 και 1996, άρχισαν να έρχονται μεγάλα κύματα παλιννοστούντων σε Θράκη και Θεσσαλονίκη, και με ενοχλούσε το ελλαδικό κοινωνικό στίγμα απέναντι σε κάποιους ανθρώπους που έρχονταν από εμπόλεμες καταστάσεις. Έχοντας όλα αυτά στο μυαλό μου, πρότεινα τη δημιουργία του κέντρου» αναφέρει η Χρύσα Αράπογλου.
Το κέντρο αποτελούσε ένα ζωντανό κύτταρο με πολλές δράσεις, αποστολές και βοήθεια στις περιοχές που είχαν ανάγκη. «Κάθε φορά που πήγαινα εκεί, ήταν μία αποκάλυψη. Δεν μπορώ να περιγράψω τα ελληνικά χωριά της Μαριούπολης, που ήταν όλα γαλάζιο και λευκό ή τα εγκαταλειμμένα χωριά στην Τσάλκα». Η ίδια η κ. Αράπογλου αλλά και η ομάδα του κέντρου είχαν εντρυφήσει στις τοπικές κοινωνίες και προσπαθούσαν μάλιστα να τους δίνουν λύσεις. «Οι άνθρωποι ήταν πάμφτωχοι και ζαλισμένοι από την αλλαγή του καθεστώτος. Προσπαθούσαμε εμείς να ενισχύσουμε τις ελληνικές κοινότητες στις αποστολές μας. Θυμάμαι, είχα πείσει τον ΟΑΣΘ να επισκευάσουμε δύο λεωφορεία που είχε αποσύρει, και να τα δωρίσουμε στην Τιφλίδα, ώστε να έχουν αστική μεταφορά». Mία ακόμα στιγμή που θυμάται έντονα είναι όταν έπειτα από ραδιομαραθώνιο σε συνεργασία με το Ράδιο Θεσσαλονίκη, κατάφεραν να μαζέψουν χρήματα, ώστε να χτίσουν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Σαρτανά στην Μαριούπολη.
Φωτογραφίες από αποστολές του Κέντρο Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού Πολιτισμού Μαύρης Θάλασσας - Οι στιγμές της θεμελίωσης της εκκλησίας Αγ. Γεωργίου και η μεταφορά λεωφορείου του ΟΑΣΘ .
Σε κάθε αποστολή συλλέγανε αρχεία ή ζητούσαν να τους τα αποστείλουν. «O καθηγητής Kώστας Φωτιάδης ξεκίνησε να μας καθοδηγεί με το πού πρέπει να απευθυνθούμε» θυμάται η Χρύσα Αράπογλου. «Τα αρχεία αυτά ήταν για δεκαετίες κλειστά και κάποια ήταν απόρρητα. Τότε, όμως, Αμερικανοί και Εβραίοι έψαχναν στην περιοχή για αρχεία και έτσι έπεσε στην αντίληψή μας ότι έχουν ανοίξει». Kάθε άνθρωπος που συναντούσαν στις πόλεις της Μαύρης Θάλασσας, είχε μια ιστορία που θα μπορούσε να γίνει ένα ντοκιμαντέρ, μας λέει η Χρύσα Αράπογλου, φέροντας στο νου της μια θλιβερή στιγμή που αφορούσε τη συλλογή του αρχείου. Μια φιλόλογος που έκανε διδακτορικό στο ελληνικό θέατρο στην παρευξείνια περιοχή, ζήτησε την βοήθεια τους για να ταξιδέψει στη Μαύρη Θάλασσα και ως «αντάλλαγμα» θα τους έφερνε ο,τι αρχείο έβρισκε.
«Ήμουν στην αίθουσα μοντάζ της ΕΡΤ3, όταν πληροφορήθηκα πως έπεσε το αεροπλάνο των ρωσικών αερογραμμών στον Όλυμπο το 1998. Αμέσως πήγε το μυαλό μου σε μια συνεργάτη που θα επέστρεφε στην πόλη από αποστολή. Γλύτωσε επειδή άλλαξε τελευταία στιγμή τα εισιτήρια της. Ώσπου να κάνω τον σταυρό μου, ανακαλύπτουμε ότι μέσα στο αεροπλάνο ήταν η φιλόλογος που την βοηθήσαμε να ταξιδέψει στην περιοχή. Δεν μπορώ να σου περιγράψω τι ακολούθησε, πέρασα πάρα πολύ δύσκολα» αφηγείται.
Το συγκλονιστικό της ιστορίας ωστόσο είναι πως η φιλόλογος κουβαλούσε ένα βιβλίο μαζί της για την κ. Αράπογλου, που έμεινε άθικτο στην συντριβή του αεροσκάφους. «Μετά από ένα χρόνο, ήρθε ο πατέρας της και μου έδωσε ένα βιβλίο που συλλέχθηκε από τα συντρίμμια. Το βιβλίο ήταν άθικτο και μέσα είχε αφιέρωση για εμένα από τον διευθυντή των αρχείων της Οδησσού. Το άφησα στο γραφείο σε ένα ράφι και δεν το έχω αγγίξει ποτέ από εκείνη τη στιγμή».
Σε γιορτή στη Μαριούπολη
Η Χρύσα Αράπογλου ήταν πρόεδρος του κέντρου ώς το 2000, καθώς μετά εκλέχθηκε βουλευτής. Η σύμβαση του κέντρου με πέντε υπουργεία ήταν δεκαετής, ωστόσο σταμάτησε να λειτουργεί επίσημα το 2010. Όμως, μετά το 2002 το κέντρο άρχισε να υπολειτουργεί και να διακόπτει τις εξωστρεφείς δράσεις του. Το αρχείο για αρκετά χρόνια βρισκόταν κλειδωμένο μέσα σε μια αποθήκη, ώσπου την προηγούμενη Κυριακή το υποδέχθηκαν επίσημα στο ΑΠΘ.
«Δεν ξέρω τι έχουν παραλάβει, έχω ακούσει ότι έχει λεηλατηθεί το αρχείο. Ό,τι παρέλαβαν όμως, καλώς το παρέλαβαν» αναφέρει η κ. Αράπογλου. Πάντως το αρχείο θα αποκτήσει πλέον επίσημα τη χρήση που ονειρεύονταν από την πρώτη στιγμή που το συλλέγανε, δηλαδή να το μελετήσουν φοιτητές και επιστήμονες. «Νιώθω πολύ μεγάλη ικανοποίηση, γιατί πάντα είχα στο μυαλό μου ότι το αρχείο πρέπει να πάει στο ΑΠΘ και ακόμα μεγαλύτερη χαρά γιατί θα το επεξεργαστεί η έδρα ποντιακών σπουδών. Μπορεί να βγουν πολλές εργασίες και να αναδειχθούν θέματα που είναι άγνωστα» καταλήγει.
Εκδήλωση του κέντρου στη Βέροια το 1997.
Ο πόνος μετατρέπεται σε «γνώση»
Η Ποντιακή Έδρα στο ΑΠΘ και το Κέντρο Ποντιακών Ερευνών, που εγκαινιάστηκε με τη στήριξη του φιλανθρωπικού ιδρύματος Ιβάν Σαββίδη την προηγούμενη εβδομάδα, θα βοηθήσουν στην έρευνα και την ανάδειξη όλων των γεγονότων, των αιτιών που οδήγησαν στη γενοκτονία αλλά και στα αποτελέσματα.
Στόχος της έδρας είναι να εντάξουν στη μελέτη την ιστορία του ελληνισμού της Ανατολής, με έμφαση τον Πόντο, όπως αναφέρει ο επικεφαλής της έδρας Κυριάκος Χατζηκυριακίδης. «Το μεγάλο μας στοίχημα είναι η συγκέντρωση αρχειακού υλικού από πόλεις του εξωτερικού στη Θεσσαλονίκη. Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια μεγάλη βάση δεδομένων που αφορά τον ποντιακό ελληνισμό» σημειώνει ο καθηγητής για το Κέντρο Ποντιακών Ερευνών, ενώ ο ίδιος έχει αρχίσει να μελετά την παρουσία και την δραστηριοποίηση Ευρωπαίων και Αμερικανών στην περιοχή του Πόντου και της Μικράς Ασίας πριν από την καταστροφή. «Η παρουσία τους εξηγεί και τους λόγους που φτάσαμε στην ταραγμένη περίοδο του 1912 - 1922. Είναι θέμα συμφερόντων, οι άνθρωποι που ήταν στην περιοχή ήταν τα πιόνια Ευρωπαίων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» τονίζει.
Ο Κυριάκος Χατζηκυριακίδης πιστεύει πως η προσπάθεια ένταξης της γενοκτονίας των Ποντίων στη διεθνή συζήτηση θα ενισχυθεί με πρωτοβουλίες, όπως το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Η γενοκτονία των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι συνέπειές της (1908-1923)», που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στη Παλαιά Φιλοσοφική σχολή. «Στο συνέδριο είχαμε ως ομιλητές πολύ σημαντικά ονόματα από πολλές χώρες και η συμμετοχή τους μόνο μας δίνει υπόσταση» αναφέρει.
Μαρτυρία: Τους απαγόρευαν να μιλούν ελληνικά
«Δεν τους επέτρεπαν να μιλούν ελληνικά ούτε στα σπίτια τους. Παραφυλούσαν απ’ έξω και εάν άκουγαν λέξη ελληνική τους χτυπούσαν τις πόρτες, ώστε να σταματήσουν» αφηγείται στη «ΜτΚ» η Κυριακή Κιτμιρίδου, 82 ετών, η οικογένεια της οποίας έζησε στην Κερασούντα και το 1918 κυνηγήθηκε και τελικά εκδιώχθηκε από τους Τούρκους με τον πιο βάναυσο τρόπο, όπως και χιλιάδες άλλες οικογένειες. Ο πατέρας της ήταν μόλις τεσσάρων ετών.
«Δεν ήξεραν πού να κρυφτούν! Τους έδιωχναν όλους! Άλλους τους σκότωναν, άλλους τους κρέμαγαν και άλλους τους πετούσαν ζωντανούς στα κανάλια. Κρύβονταν μέρες ολόκληρες μέσα στα ξύλα και στα αγκάθια, για να μην τους βρουν» εξομολογείται. «Την ημέρα που επιχείρησαν να φύγουν με το καράβι, η θεία μου είχε τυλιγμένο γύρω από το λαιμό της τον πατέρα μου, για να μην τον τσαλαπατήσουν, ώσπου τελικά κατάφεραν να μπουν στο πλοίο και να φτάσουν στην Ελλάδα και στη Θεσσαλονίκη» καταλήγει.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 19 Μαΐου 2019
Των Θεολόγου Ηλιού
και Ευτυχίας Κωνσταντινίδου
Συμβολική και σημαντική αξία έχουν φέτος οι εκδηλώσεις μνήμης για τη γενοκτονία των Ποντίων, που ξεκίνησαν από την αρχή της εβδομάδας και κορυφώνονται σήμερα το απόγευμα.
Η συμπλήρωση των 100 ετών από τις 19 Μαΐου του 1919, που έχει οριστεί ως ημερομηνία σταθμός, φέρνει στο μυαλό ξανά τις μνήμες αλλά και ενισχύει την επιθυμία για διεθνή αναγνώριση.
Εκπρόσωποι της ποντιακής κοινότητας μιλούν στη «ΜτΚ», θέτοντας ως επιτακτική ανάγκη το ζήτημα της γενοκτονίας να αποτελέσει μέρος της ασκούμενης εξωτερικής πολιτικής της χώρας αλλά και να υπάρχουν συνεργασίες, ώστε να διασωθεί η συλλογική μνήμη και να αποτραπούν παρόμοια φαινόμενα γενοκτονίας στο μέλλον.
«Πρόσωπα, καταγραφές, γεγονότα, ξεριζωμοί, καταστροφές, απώλειες περιουσιών και πατρίδων. Μυρίζει ακόμη θάνατο ο αέρας. Θα πρέπει να ησυχάσουν οι ψυχές των αδικοχαμένων αδερφών μας.
Ζητούμε μια συγγνώμη από την Τουρκία, διότι τα ίδια εγκλήματα θα συνεχίζονται» αναφέρει η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων Χριστίνα Σαχινίδου, καθιστώντας ωστόσο σαφές ότι οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης στα θύματα της γενοκτονίας δεν στοχεύουν στην καλλιέργεια ρεβανσιστικού και μισαλλόδοξου κλίματος απέναντι στη σύγχρονη Τουρκία, αλλά «αντιθέτως αποτελούν έναν οφειλόμενο φόρο τιμής σε εκείνους που τόσο άδικα έχασαν τη ζωή τους».
«Το θέμα της αναγνώρισης της γενοκτονίας είναι κεφαλαιώδους σημασίας για εμάς, όχι μόνο για τη δικαίωση της μνήμης των προγόνων μας και την επούλωση του συλλογικού δράματος, το οποίο κουβαλάμε, αλλά και για τον εκδημοκρατισμό της σύγχρονης Τουρκίας» τονίζει από την πλευρά του ο πρόεδρος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος Χρήστος Τοπαλίδης, σημειώνοντας ότι γενεσιουργός αιτία του ελλείμματος δημοκρατίας στη σύγχρονη Τουρκία είναι απόρροια της άρνησης συμφιλίωσης με το παρελθόν της, που είναι αναγνώριση των συντελεσμένων εγκλημάτων κατά των χριστιανικών πληθυσμών που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Τι έγινε 100 χρόνια
Οι πρώτες αναφορές και νύξεις για τον όρο «γενοκτονία» έγιναν στη δεκαετία του ’60, αλλά φτάσαμε στις αρχές του ’90, για να υπάρχει έντονη δραστηριοποίηση από εκπροσώπους ποντιακών σωματείων με συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια. Χρονικά φαίνεται πως υπήρχε μεγάλη καθυστέρηση, αλλά τα αίτια είναι η φυσιολογική εξέλιξη της ζωής που οδήγησε την τρίτη γενιά στη διεκδίκηση αναγνώρισης, όπως αναφέρει στη «ΜτΚ» ο επίκουρος καθηγητής και επικεφαλής της Έδρας Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ Κυριάκος Χατζηκυριακίδης.
«Οι πρόσφυγες της πρώτης γενιάς ήρθαν κατατρεγμένοι και προσπαθούσαν να αρχίσουν από την αρχή τη ζωή τους. Επίσης ήταν μεγάλη μετάβαση ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, η γερμανική κατοχή και η ταραγμένη περίοδος του εμφυλίου, και έτσι φτάνουμε σιγά σιγά στη δεύτερη γενιά. Στην δεκαετία του ’50 οι πόντιοι πρόσφυγες προσπαθούν να ενσωματωθούν στην κοινωνία με καινούργια επαγγέλματα και να μεταφερθούν σε αστικά κέντρα.
Φτάσαμε στην τρίτη γενιά για να αρχίσουν να μελετούν το θέμα, καθώς είναι η φύση του ανθρώπου όταν νιώσει ασφάλεια να γυρνάει στις ρίζες του» σημειώνει ο κ. Χατζηκυριακίδης, επισημαίνοντας πως και η πολιτική της Ελλάδος έπαιξε ρόλο στις καθυστερήσεις. «Το ελληνικό κράτος επέλεξε την πολιτική προσέγγισης της γειτονικής χώρας από το ’30 με το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας που είχε υπογράψει ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Υπήρχε μία λογική να κλείσουν οι πληγές και να υπάρχει μια νέα προοπτική».
«Όλα αυτά τα χρόνια ό,τι έχει γίνει σε επίπεδο αναγνώρισης και στη διαδικασία διεθνοποίησης της γενοκτονίας, έγινε μόνο μέσω των πρωτοβουλιών του οργανωμένου ποντιακού χώρου. Δεν υπάρχει στρατηγική από την επίσημη ελληνική πολιτεία, αλλά ούτε κάποια πρόνοια, ώστε το ζήτημα της γενοκτονίας να αποτελεί ένα μέρος της ασκούμενης εξωτερικής πολιτικής της χώρας» υπογραμμίζει ο κ. Τοπαλίδης.
Στο ίδιο μήκος κύματος, η πρόεδρος της ΠΟΠΣ, τονίζει ότι παρά τα βήματα που έγιναν από εκπροσώπους του ποντιακού χώρου προς την αναγνώριση, χρειάζονται πολλά ακόμη να γίνουν, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. «Εμείς οι νεότεροι και ο οργανωμένος ποντιακός χώρος θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι κάναμε τα 100 χρόνια που πέρασαν, και να αναλογιστούμε τις ευθύνες μας για το πώς θα πρέπει να προχωρήσουμε το θέμα της διεθνοποίησης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου» σημειώνει.
Στην ουσία ο ποντιακός κορμός ζητά η γενοκτονία να εισχωρήσει ως θέμα στη διεθνή συζήτηση, ώστε να υπάρχουν αναγνωρίσεις από όλες τις μεγάλες χώρες του κόσμου, όπως στην περίπτωση του ολοκαυτώματος των εβραίων. Ωστόσο, ο κ. Χατζηκυριακίδης εμφανίζεται απαισιόδοξος με τους γνώμονες που κινούνται τα συμφέροντα των ηγετών. «Δεν υπάρχουν φιλίες λαών. Όταν τα κράτη διαπιστώνουν ότι τα συμφέροντά τους συμπίπτουν σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, τότε συνεργάζονται» αναφέρει και συνεχίζει λέγοντας: «Είναι πολύ δύσκολο να δεχθεί την αναγνώριση η γειτονική χώρα, γιατί η δημιουργία της σύγχρονης Τουρκίας βασίστηκε πάνω στην εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».
Γιατί η 19η Μαΐου ορίστηκε ως ημέρα μνήμης
Οι σφαγές και τα μαρτυρικά γεγονότα στις περιοχές του Εύξεινου Πόντου ξεκίνησαν από το 1916, ωστόσο φέτος τιμούμε τα 100 χρόνια από τη γενοκτονία, καθώς έχει οριστεί με το νόμο 2193/1994 και με την ψήφιση στη Βουλή το 1994, ως ημέρα μνήμης η 19η Μαΐου 1919.
Η ημέρα επιλέχθηκε συμβολικά, καθώς τότε έγινε η αποβίβαση του Κεμάλ Ατατούρκ στη Σαμψούντα και ξεκίνησε η πιο σκληρή φάση της ποντιακής γενοκτονίας. Εκτιμάται ότι 353.000 Έλληνες του Πόντου έχασαν τη ζωή τους την περίοδο 1916 - 1923. Από το 1914 στο σύνολο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Πόντος, Ιωνία, Βυσσηνία, Καππαδοκία, Ανατολική Θράκη, Κωνσταντινούπολη) ζούσαν περίπου 2,2 εκατομμύρια Έλληνες, ενώ το 1928 καταμετρήθηκαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα σχεδόν 1,3 εκατ. άνθρωποι. Το σύνολο των αγνοουμένων άγγιξε τις 700.000 - 800.000 άτομα.
Η καμπάνια του «G»
Το αγγλικό γράμμα G επιλέχθηκε ως το επετειακό λογότυπο για τα 100 χρόνια από τη γενοκτονία, όπως το αποτύπωσε η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος, έπειτα από ανοιχτό διαγωνισμό. Πρόκειται για το αρχικό γράμμα της λέξης «Genocide» ή αλλιώς γενοκτονία, πίσω από το οποίο κρύβεται η διαχρονική πορεία του Ποντιακού Ελληνισμού. Έμπνευση για τη δημιουργία του λογότυπου αποτέλεσε η φωτογραφία, στην οποία εικονίζεται η πορεία 5.000 παιδιών κοντά στο Χαρπούτ το 1922, θύματα της γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών.
«Θελήσαμε να δημιουργήσουμε ένα έμβλημα, για να μπορέσουμε πιο εύκολα να επικοινωνήσουμε τις θέσεις μας και τον αγώνα μας για τη γενοκτονία. Το ‘Genocide’ είναι ένας διεθνής όρος, που έχει σαφή παραπομπή στον όρο γενοκτονία, συνεπώς μπορεί να γίνει αντιληπτός και στο εξωτερικό. Ήδη έχει υιοθετηθεί σε πολλές χώρες από το σύνολο των Ποντίων και μη» εξηγεί ο πρόεδρος Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος Χρήστος Τοπαλίδης, συμπληρώνοντας ότι η γραφιστική απεικόνιση του γράμματος υποδηλώνει πολλά περισσότερα από όσα φαινομενικά παρουσιάζει, όπως ο Αετός των Κομνηνών, το φροντιστήριο της Τραπεζούντας, η Παναγία Σουμελά και η ποντιακή λύρα. Επίσης το σύμβολο παραπέμπει στη θρησκευτικότητα, τη μόρφωση και τον πολιτισμό του ποντιακού ελληνισμού.
Το αρχείο της Μαύρης Θάλασσας
Ένα μεγάλο αρχείο από έγγραφα, βιβλία και φωτογραφίες που αφορούν τον ποντιακό ελληνισμό της Μαύρης Θάλασσας βρίσκεται πλέον στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για ένα αρχείο του Κέντρου Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού Πολιτισμού Μαύρης Θάλασσας, που ιδρύθηκε το 1996 από τη δημοσιογράφο και πρώην βουλευτή Χρύσα Αράπογλου. Ως αντινομάρχης Πολιτισμού Θεσσαλονίκης ανέπτυξε το κέντρο με αρκετά διαδραστικά προγράμματα ανάμεσα στην πόλη και στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.
«Ως δημοσιογράφος της ΕΡΤ3, ασχολούμουν με την ελληνική διασπορά. Είχα κάνει ένα ταξίδι σε Ρουμανία, Μολδαβία και Οδησσό, και με εντυπωσίασε η ελληνική παρουσία σε αυτές τις περιοχές, που για πολλούς ήταν άγνωστη. Την ίδια περίοδο, ανάμεσα σε 1992 και 1996, άρχισαν να έρχονται μεγάλα κύματα παλιννοστούντων σε Θράκη και Θεσσαλονίκη, και με ενοχλούσε το ελλαδικό κοινωνικό στίγμα απέναντι σε κάποιους ανθρώπους που έρχονταν από εμπόλεμες καταστάσεις. Έχοντας όλα αυτά στο μυαλό μου, πρότεινα τη δημιουργία του κέντρου» αναφέρει η Χρύσα Αράπογλου.
Το κέντρο αποτελούσε ένα ζωντανό κύτταρο με πολλές δράσεις, αποστολές και βοήθεια στις περιοχές που είχαν ανάγκη. «Κάθε φορά που πήγαινα εκεί, ήταν μία αποκάλυψη. Δεν μπορώ να περιγράψω τα ελληνικά χωριά της Μαριούπολης, που ήταν όλα γαλάζιο και λευκό ή τα εγκαταλειμμένα χωριά στην Τσάλκα». Η ίδια η κ. Αράπογλου αλλά και η ομάδα του κέντρου είχαν εντρυφήσει στις τοπικές κοινωνίες και προσπαθούσαν μάλιστα να τους δίνουν λύσεις. «Οι άνθρωποι ήταν πάμφτωχοι και ζαλισμένοι από την αλλαγή του καθεστώτος. Προσπαθούσαμε εμείς να ενισχύσουμε τις ελληνικές κοινότητες στις αποστολές μας. Θυμάμαι, είχα πείσει τον ΟΑΣΘ να επισκευάσουμε δύο λεωφορεία που είχε αποσύρει, και να τα δωρίσουμε στην Τιφλίδα, ώστε να έχουν αστική μεταφορά». Mία ακόμα στιγμή που θυμάται έντονα είναι όταν έπειτα από ραδιομαραθώνιο σε συνεργασία με το Ράδιο Θεσσαλονίκη, κατάφεραν να μαζέψουν χρήματα, ώστε να χτίσουν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Σαρτανά στην Μαριούπολη.
Φωτογραφίες από αποστολές του Κέντρο Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού Πολιτισμού Μαύρης Θάλασσας - Οι στιγμές της θεμελίωσης της εκκλησίας Αγ. Γεωργίου και η μεταφορά λεωφορείου του ΟΑΣΘ .
Σε κάθε αποστολή συλλέγανε αρχεία ή ζητούσαν να τους τα αποστείλουν. «O καθηγητής Kώστας Φωτιάδης ξεκίνησε να μας καθοδηγεί με το πού πρέπει να απευθυνθούμε» θυμάται η Χρύσα Αράπογλου. «Τα αρχεία αυτά ήταν για δεκαετίες κλειστά και κάποια ήταν απόρρητα. Τότε, όμως, Αμερικανοί και Εβραίοι έψαχναν στην περιοχή για αρχεία και έτσι έπεσε στην αντίληψή μας ότι έχουν ανοίξει». Kάθε άνθρωπος που συναντούσαν στις πόλεις της Μαύρης Θάλασσας, είχε μια ιστορία που θα μπορούσε να γίνει ένα ντοκιμαντέρ, μας λέει η Χρύσα Αράπογλου, φέροντας στο νου της μια θλιβερή στιγμή που αφορούσε τη συλλογή του αρχείου. Μια φιλόλογος που έκανε διδακτορικό στο ελληνικό θέατρο στην παρευξείνια περιοχή, ζήτησε την βοήθεια τους για να ταξιδέψει στη Μαύρη Θάλασσα και ως «αντάλλαγμα» θα τους έφερνε ο,τι αρχείο έβρισκε.
«Ήμουν στην αίθουσα μοντάζ της ΕΡΤ3, όταν πληροφορήθηκα πως έπεσε το αεροπλάνο των ρωσικών αερογραμμών στον Όλυμπο το 1998. Αμέσως πήγε το μυαλό μου σε μια συνεργάτη που θα επέστρεφε στην πόλη από αποστολή. Γλύτωσε επειδή άλλαξε τελευταία στιγμή τα εισιτήρια της. Ώσπου να κάνω τον σταυρό μου, ανακαλύπτουμε ότι μέσα στο αεροπλάνο ήταν η φιλόλογος που την βοηθήσαμε να ταξιδέψει στην περιοχή. Δεν μπορώ να σου περιγράψω τι ακολούθησε, πέρασα πάρα πολύ δύσκολα» αφηγείται.
Το συγκλονιστικό της ιστορίας ωστόσο είναι πως η φιλόλογος κουβαλούσε ένα βιβλίο μαζί της για την κ. Αράπογλου, που έμεινε άθικτο στην συντριβή του αεροσκάφους. «Μετά από ένα χρόνο, ήρθε ο πατέρας της και μου έδωσε ένα βιβλίο που συλλέχθηκε από τα συντρίμμια. Το βιβλίο ήταν άθικτο και μέσα είχε αφιέρωση για εμένα από τον διευθυντή των αρχείων της Οδησσού. Το άφησα στο γραφείο σε ένα ράφι και δεν το έχω αγγίξει ποτέ από εκείνη τη στιγμή».
Σε γιορτή στη Μαριούπολη
Η Χρύσα Αράπογλου ήταν πρόεδρος του κέντρου ώς το 2000, καθώς μετά εκλέχθηκε βουλευτής. Η σύμβαση του κέντρου με πέντε υπουργεία ήταν δεκαετής, ωστόσο σταμάτησε να λειτουργεί επίσημα το 2010. Όμως, μετά το 2002 το κέντρο άρχισε να υπολειτουργεί και να διακόπτει τις εξωστρεφείς δράσεις του. Το αρχείο για αρκετά χρόνια βρισκόταν κλειδωμένο μέσα σε μια αποθήκη, ώσπου την προηγούμενη Κυριακή το υποδέχθηκαν επίσημα στο ΑΠΘ.
«Δεν ξέρω τι έχουν παραλάβει, έχω ακούσει ότι έχει λεηλατηθεί το αρχείο. Ό,τι παρέλαβαν όμως, καλώς το παρέλαβαν» αναφέρει η κ. Αράπογλου. Πάντως το αρχείο θα αποκτήσει πλέον επίσημα τη χρήση που ονειρεύονταν από την πρώτη στιγμή που το συλλέγανε, δηλαδή να το μελετήσουν φοιτητές και επιστήμονες. «Νιώθω πολύ μεγάλη ικανοποίηση, γιατί πάντα είχα στο μυαλό μου ότι το αρχείο πρέπει να πάει στο ΑΠΘ και ακόμα μεγαλύτερη χαρά γιατί θα το επεξεργαστεί η έδρα ποντιακών σπουδών. Μπορεί να βγουν πολλές εργασίες και να αναδειχθούν θέματα που είναι άγνωστα» καταλήγει.
Εκδήλωση του κέντρου στη Βέροια το 1997.
Ο πόνος μετατρέπεται σε «γνώση»
Η Ποντιακή Έδρα στο ΑΠΘ και το Κέντρο Ποντιακών Ερευνών, που εγκαινιάστηκε με τη στήριξη του φιλανθρωπικού ιδρύματος Ιβάν Σαββίδη την προηγούμενη εβδομάδα, θα βοηθήσουν στην έρευνα και την ανάδειξη όλων των γεγονότων, των αιτιών που οδήγησαν στη γενοκτονία αλλά και στα αποτελέσματα.
Στόχος της έδρας είναι να εντάξουν στη μελέτη την ιστορία του ελληνισμού της Ανατολής, με έμφαση τον Πόντο, όπως αναφέρει ο επικεφαλής της έδρας Κυριάκος Χατζηκυριακίδης. «Το μεγάλο μας στοίχημα είναι η συγκέντρωση αρχειακού υλικού από πόλεις του εξωτερικού στη Θεσσαλονίκη. Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια μεγάλη βάση δεδομένων που αφορά τον ποντιακό ελληνισμό» σημειώνει ο καθηγητής για το Κέντρο Ποντιακών Ερευνών, ενώ ο ίδιος έχει αρχίσει να μελετά την παρουσία και την δραστηριοποίηση Ευρωπαίων και Αμερικανών στην περιοχή του Πόντου και της Μικράς Ασίας πριν από την καταστροφή. «Η παρουσία τους εξηγεί και τους λόγους που φτάσαμε στην ταραγμένη περίοδο του 1912 - 1922. Είναι θέμα συμφερόντων, οι άνθρωποι που ήταν στην περιοχή ήταν τα πιόνια Ευρωπαίων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» τονίζει.
Ο Κυριάκος Χατζηκυριακίδης πιστεύει πως η προσπάθεια ένταξης της γενοκτονίας των Ποντίων στη διεθνή συζήτηση θα ενισχυθεί με πρωτοβουλίες, όπως το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Η γενοκτονία των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι συνέπειές της (1908-1923)», που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στη Παλαιά Φιλοσοφική σχολή. «Στο συνέδριο είχαμε ως ομιλητές πολύ σημαντικά ονόματα από πολλές χώρες και η συμμετοχή τους μόνο μας δίνει υπόσταση» αναφέρει.
Μαρτυρία: Τους απαγόρευαν να μιλούν ελληνικά
«Δεν τους επέτρεπαν να μιλούν ελληνικά ούτε στα σπίτια τους. Παραφυλούσαν απ’ έξω και εάν άκουγαν λέξη ελληνική τους χτυπούσαν τις πόρτες, ώστε να σταματήσουν» αφηγείται στη «ΜτΚ» η Κυριακή Κιτμιρίδου, 82 ετών, η οικογένεια της οποίας έζησε στην Κερασούντα και το 1918 κυνηγήθηκε και τελικά εκδιώχθηκε από τους Τούρκους με τον πιο βάναυσο τρόπο, όπως και χιλιάδες άλλες οικογένειες. Ο πατέρας της ήταν μόλις τεσσάρων ετών.
«Δεν ήξεραν πού να κρυφτούν! Τους έδιωχναν όλους! Άλλους τους σκότωναν, άλλους τους κρέμαγαν και άλλους τους πετούσαν ζωντανούς στα κανάλια. Κρύβονταν μέρες ολόκληρες μέσα στα ξύλα και στα αγκάθια, για να μην τους βρουν» εξομολογείται. «Την ημέρα που επιχείρησαν να φύγουν με το καράβι, η θεία μου είχε τυλιγμένο γύρω από το λαιμό της τον πατέρα μου, για να μην τον τσαλαπατήσουν, ώσπου τελικά κατάφεραν να μπουν στο πλοίο και να φτάσουν στην Ελλάδα και στη Θεσσαλονίκη» καταλήγει.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 19 Μαΐου 2019
ΣΧΟΛΙΑ