Το μεγαλύτερο χωριό της Νάξου δεν απλώνεται σε κάποια από τις πανέμορφες ακρογιαλιές της, αλλά σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρων, ανάμεσα σε δύο λόφους, στους πρόποδες του βουνού Ζας.
Ολοζώντανο, πανέμορφο, πολύβουο και δραστήριο, το όμορφο Φιλώτι με τους 1.800 κατοίκους είναι μία από τις πιο ενεργές και ενδιαφέρουσες εστίες της ελληνικής περιφέρειας. Η ονομασία του πιστεύεται πως έχει ιωνική προέλευση και αρχαίες καταβολές
Αποτελείται από τρεις οικισμούς, το Ραχίδι στα δεξιά, όπως αντικρίζει κανείς το χωριό φτάνοντας από τον κεντρικό δρόμο, τον Κλέφαρο στα αριστερά και το νεότερο Λιοΐρι απέναντί τους. Το βλέμμα κοντοστέκεται στην πλατεία του χωριού, την επονομαζόμενη Γέφυρα, στην οποία κυριαρχεί πλάτανος ηλικίας άνω του αιώνα. Παλαιότερα, ως πλατείες χρησιμοποιούνταν άλλοι χώροι στους δύο οικισμούς, όπως η πλατεία του Λαχαναριού στον Κλέφαρο και οι πλατείες Αγίου Κωνσταντίνου και Φασολά στο Ραχίδι. Στην πρώτη κυριαρχεί η εκκλησία της Παναγιάς της Φιλωτίτισσας, βασιλική κτισμένη το 1718 στη θέση παλαιού βυζαντινού ναού και αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Σε κοντινή απόσταση υψώνεται ο πύργος του Μπαρότση, θυμίζοντας την εποχή της φραγκοκρατίας στο νησί.
Πλακόστρωτα σοκάκια σε δαιδαλώδεις σχηματισμούς, καμάρες και στεαστά, υπόστεγα δηλαδή, συνθέτουν το συναρπαστικό ψηφιδωτό του χωριού, όπου η κυκλαδίτικη παράδοση παραμένει ολοζώντανη και αντανακλάται σε κάθε γωνιά.
Ο πολιτιστικός πλούτος του χωριού είναι εμφανής ακόμα και στον επισκέπτη που καταφτάνει στο Φιλώτι για πρώτη φορά. Στα πολιτιστικά κέντρα, τα αξιοθέατα, το Ηρώον με τα 100 ονόματα πεσόντων Φιλωτιτών, το Δημοτικό Σχολείο, το Πολιτιστικό Κέντρο του Συλλόγου Φιλωτιτών, όπου στεγάζεται η Βιβλιοθήκη Ανωμερίτη, η Κινηματογραφική Λέσχη καθώς και η Λέσχη Ανάγνωσης Βιβλίου, το Μουσείο Συλλογής Ελληνικών Νομισμάτων του Νικόλα Μουστάκη, χτυπά η καρδιά του χωριού και ο ρυθμός της καθημερινότητας των εκατοντάδων κατοίκων του, που αγαπούν, διατηρούν και συνεχίζουν τις παραδόσεις τους. Τα πανάρχαια έθιμα των Χοιροσφαγίων, του Κλύδωνα και της Πληθερής είναι ζωντανά στο Φιλώτι, ενώ το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου διαρκεί τρεις μέρες. Είναι από τα μεγαλύτερα όλης της Νάξου, με την Παναγιά τη Φιλωτίτισσα να γιορτάζεται με τιμές, χορούς και ναξιώτικα βιολιά.
Αν η Νάξος φημίζεται για τις εκθαμβωτικές παραλίες της και τα καταγάλανα κρυστάλλινα νερά της, μην παραλείψετε να γνωρίσετε και τις ομορφιές της ενδοχώρας της. Φιλόξενοι άνθρωποι και πανέμορφοι οικισμοί, με ιστορία και παραδόσεις αιώνων, αποκαλύπτουν μια άλλη πτυχή του αγαπημένου νησιού και υπενθυμίζουν γιατί όσοι το επισκέπτονται ενθουσιάζονται, γοητεύονται και νομοτελειακά επιστρέφουν.
