1941-42: Οι κάτοικοι του Ξυδά (Λύκτου) αρνούνται την καταναγκαστική εργασία στο πολεμικό αεροδρόμιο Καστελλίου

Την 1η Ιουνίου 1941 η Κρήτη πέρασε στην κατοχή των Γερμανοϊταλών. Εφτά ημέρες μετά τη διαταγή καταναγκαστικής εργασίας όλων των κατοίκων της Κρήτης του αντιπτεράρχου Στούντεντ,1  ο Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Τσατσαρωνάκης απευθύνει εντολή – διαταγή του εντεταλμένου ταγματάρχη Κρούγκερ, προς τους προέδρους των Κοινοτήτων του νομού Ηρακλείου.

Η εντολή του Κρούγκερ αναφέρει:

«Ηράκλειον τη 24 Ιουνίου 1941

ΠΡΟΣ

Τους κ. κ. Προέδρους Κοινοτήτων του Νομού Ηρακλείου

ΕΝΤΟΛΗ ΤΟΥ ΕΝΤΕΤΑΛΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΩΤΙΚΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

Διατασσόμενα

1) Άπαντες οι κάτοικοι του Νομού Ηρακλείου από ηλικίας 14 έως 55 ετών υποχρεούνται εις ετησίαν προσωπικήν εργασίαν, διαρκείας οκτώ εβδομάδων γενομένης αρχής αμέσως.

2) Η προσωπική εργασία είναι υποχρεωτική δι’ όλας τας τάξεις και επαγγέλματα και ουδείς δύναται να αποφύγη ταύτην.

3) Η υποχρεωτική προσωπική αύτη εργασία θα γίνεται προς εκτέλεσιν έργων τα οποία εκάστοτε θα καθορίζωνται παρ’ εμού ή του Κοινοτικού Συμβουλίου των Κοινοτήτων. Πάντως προτιμάται η εκτέλεσις έργων εις Κοινοτικάς οδούς, πλατείας υδραγωγεία και λοιπά Κοινωφελή έργα της Κοινότητος.

4) Απαλλάσσονται της ως άνω υποχρεωτικής προσωπικής εργασίας.

α) Οι ασθενείς, βεβαιουμένης της ασθενείας των δι’ ιατρικής γνωμοδοτήσεως του ιατρού κ. Κασάπη, εάν είναι κάτοικοι Ηρακλείου, ως καθωρίζει η σχετική εγκύκλιος του Δημάρχου Ηρακλείου δια τους δημότας Ηρακλείου – υπό του Κοινοτικού δε ιατρού ή άλλου της περιφερείας, δια τους κατοίκους των Κοινοτήτων και υπό ατομικήν των ευθύνην δια πάσαν ψευδή βεβαίωσιν ήν θα υποστώσιν οι τοιούτοι ιατροί τας ποινικάς συνεπείας,

β) Εξαιρούνται οι Γεωργοί, οι χειρώνακτες και οι εργαζόμενοι εις τεχνικάς ή άλλας επαγγελματικάς εργασίας απαιτούσας ειδικάς τεχνικάς γνώσεις. Ήτοι – αύτη ιδιότης τούτων θα βεβαιούται υπό του Προέδρου της Κοινότητος,

γ) Ωσαύτως οι έχοντες ηλικίαν κάτω των 14 ετών και άνω των 55 ετών, όπερ θα βεβαιοί ο πρόεδρος της Κοινότητος,

δ) Εξαιρούνται εισέτι αι γυναίκες και οι μαθηταί ανεξαρτήτως ηλικίας.

5) Οι εργαζόμενοι θα λαμβάνωσιν ημερησίαν αποζημίωσιν δραχμάς 56 και θα έχωσιν και έκπτωσιν 5% εις όλα τα είδη τα οποία θα αγοράζωσι κατά τον χρόνον της υποχρεωτικής των εργασίας.2

6) Εάν τις, των υποχρέων προς εργασίαν, δηλώση ασθένειαν και είτα εξεταζόμενος υπό των ως άνω ιατρών, ευρεθή υγιής, θα στερείται τότε της ημερησίας αποζημιώσεως μιας εβδομάδος, ήτοι θα εργάζηται αμισθί κατά το ως άνω διάστημα.

7) Ώραι δια την υποχρεωτικήν προσωπικήν εργασίαν ορίζονται από 7 έως 12 και 2- 4 μ.μ. καθ΄εκάστην. Κατά τας ημέρας της εργασίας, οι εργαζόμενοι θα φέρωσι μεθ’ εαυτών πάντα τα σχετικά προς την υποχρεωτικήν εργασίαν εργαλεία. Μετά το πέρας δε της ως άνω εργασίας των οκτώ εβδομάδων, ο πρόεδρος της Κοινότητος θα δίδη βεβαίωσιν προς τους εργασθέντας ότι ειργάσθησαν κατά το χρονικόν τούτο διάστημα.

8) Δια τους εργαζομένους και τα εκτελεσθέντα έργα θα συντάσσηται κατάστασις λεπτομερής υπό των προέδρων των Κοινοτήτων, ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος και μετά την έγκρισιν αυτής θα αποστέλλεται αύτη προς αυτούς προς πληρωμήν των

ημερησίων αποζημιώσεων εις στους δικαιουμένους από τα Κοινοτικά Ταμεία ή όπως καθορίσωμεν τότε.

Διατάσσομεν τους προέδρους των Κοινοτήτων όπως δώσωσιν εξαιρετικήν σημασίαν προς άμεσον εκτέλεσιν της παρούσης της οποίας δέον καλώς να εννοηθή ότι, ο σκοπός είναι αφ’ ενός μεν η καταπολέμησις της οκνηρίας και αεργίας και των συνεπειών αυτής, ως και των κοινοβίων αργοσχόλων συζητητών, αφ’ ετέρου δε η εκτέλεσις Κοινωφελών Κοινοτικών έργων ή άλλων κοινής ωφελείας τοιούτων και συνεπώς δέον να δώσητε ευρείαν ανακοίνωσιν αυτής.

Διατάσσομεν προς τούτοις υμάς πάσαν παράβασιν των όρων της παρούσης καταγγείλετε εις τους κατά τόπους αστυνομικούς Σταθμάρχας, οίτινες υποχρεούνται όπως αμελητί συντάσσωσιν αυτεπαγγέλτως μήνυσιν ήν μετά προανάκρισιν θα αποστέλλωσι προς τον κ. Εισαγγελέα Ηρακλείου

 

Ο ΝΟΜΑΡΧΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Ι. ΤΣΑΤΣΑΡΩΝΑΚΗΣ

Ο Εντεταλμένος του Στρατιωτικού

Διοικητού Κρήτης

ΚΡΟΥΓΚΕΡ Ταγματάρχης».3

Από την 1η Νοεμβρίου 1941, κατά παράδοξο τρόπο, ορισμένοι κάτοικοι του χωριού Ξυδάς (Λύκτος) δεν παρουσιάζονται στα έργα που εκτελούνται στο πολεμικό αεροδόμιο Καστελλίου. Αυτό εξοργίζει αρχικά τον διοικητή του αεροδρομίου, Γερμανό ταγματάρχη Τροστ ο οποίος καλεί με έγγραφό του τον πρόεδρο του χωριού να του παραδώσει κατάλογο με τους συγχωριανούς του που δεν προσέρχονται στην καταναγκαστική εργασία.4

Τον μήνα Δεκέμβριο του 1941, ο ταγματάρχης Τροστ στέλνει νέο έγγραφο στον πρόεδρο του Ξυδά για τους «αυθαιρέτως απουσιάζοντεςª εργάτες της Κοινότητάς του. Ο φρούραρχος Ηρακλείου, μέσω της  φιλογερμανικής εφημερίδας «Κρητικός Κήρυξ», σε δημοσίευμά της 4ης Ιανουαρίου 1942, καλεί τους εργάτες που δεν προσέρχονται στα έργα να παρουσιαστούν άμεσα, απειλώντας με βαριές ποινές. Δίδει προθεσμία τεσσάρων ημερών ως 8 Ιανουαρίου 1942.

Στις 12 Ιανουαρίου η Μηχανική Υπηρεσία του Αεροδρομίου Καστελλίου, αποστέλλει στον πρόεδρο του Ξυδά το παρακάτω έγγραφο:

“Καστέλλι τη 12 Ιανουαρίου 1942

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΣ

Προς Τον Πρόεδρον της Κοινότητος Ξυδά

Εντέλλεσθε όπως κοινοποιήσητε αμέσως δια κήρυκος και παντός άλλου μέσου εις άπαντας τους εργάτας και τεχνίτας Κοινότητός σας τα κάτωθι:

1) Άπαντες οι Εργάται και Τεχνίται Περιφερείας σας οφείλουν να προσέλθουν και αναλάβουν εργασίαν αμέσως εις τα Έργα του Αεροδρομίου Καστελλίου.

2) Εν τη μερίμνη όπως υποστηρίξωμεν τους Εργάτaς και Τεχνίτας αυξάνομεν ικανοποιητικώς το ημερομίσθιόν των.

3) Προς δε μεγαλυτέραν εξυπηρέτησιν αυτών θα διανέμεται καθ’ εκάστην συσσίτιον μετ’ άρτου.

Κατόπιν των ανωτέρω αναμένομεν την άμεσον προσέλευσιν των εν λόγω εργατών και τεχνιτών προς αποφυγήν λίαν δυσαρέστων συνεπειών.

 

ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ

ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟΥ ΚΑΣΤΕΛΛΙΟΥ

Καθ’εκάστην

300 γραμμάρια άρτου

50 γραμμάρια κρέας

100 γραμμάρια ρίζι ή

100 γραμμάρια όσπρια».

Και πάλι όμως οι κάτοικοι του χωριού Ξυδάς δεν παρουσιάζονται στην καταναγκαστική εργασία, παρά τις απειλές των γερμανών αξιωματούχων. Ο αριθμός των εργατών που ήταν αναγκασμένη η Κοινότητα Ξυδά να στέλνει στα έργα στο αεροδρόμιο Καστελλίου ήταν εκατόν δέκα (110). Στις 24 Απριλίου 1942, ο πρόεδρος της Κοινότητας Ξυδά δέχεται νέο έγγραφο του Τροστ που τον καλεί να αντικαθιστά τους εργάτες που δεν προσέρχονται με άλλους. Και πάλι όμως οι φοβέρες δεν βρίσκουν ανταπόκριση, με αποτέλεσμα ο διοικητής Τροστ να τιμωρήσει με φυλάκιση δύο ημερών τρεις από τους εργάτες που δεν προσέρχονται στην καταναγκαστική εργασία.5

Ως τον Ιούνιο του 1942, οι κάτοικοι του χωριού Ξυδάς δεν προσαρμόζονται και αρνούνται την καταναγκαστική εργασία. Δεν υπολογίζουν τις τιμωρίες και δεν φοβούνται τις φυλακίσεις και εκτοπίσεις των κατακτητών.

Σε απόγνωση ο Γερμανός διοικητής Τροστ, τον Αύγουστο του 1942 καλεί τον πρόεδρο της Κοινότητας Κτενιαδάκη Στυλιανό σε απολογία στο γραφείο του στο Καστέλλι με το παρακάτω σημείωμα:

«Καστέλλι τη 5/8/42

Προς  Την Κοινότητα Ξυδά

Ο Πρόεδρος της Κοινότητος είναι υποχρεωμένος όπως παρουσιασθή κατά την 7-6-42 ημέραν Κυριακήν και περί ώραν 10 π.μ. εις την Διοίκησιν Χωρ/κής Καστελλίου ενώπιον του κ. Φρουράρχου Καστελλίου Ταγ/ρχην Τροστ».6

Τα έγγραφα που διαθέτουμε σταματούν το καλοκαίρι του 1942 και δεν μας επιτρέπουν  να γνωρίζουμε το αποτέλεσμα της άρνησης των Ξυδιανών στην καταναγκαστική εργασία, ούτε την τιμωρία που επέβαλε ο Τροστ στον πρόεδρο της Κοινότητας Ξυδά Κτενιαδάκη Στυλιανό.

Η στάση τους ήταν μια σοβαρή πράξη αντίστασης απέναντι στον βάρβαρο κατακτητή, πράξη ηρωισμού και αυταπάρνησης, πράξη μίμησης από τους κατοίκους και άλλων Κοινοτήτων της Κρήτης.

 

1  17 Ιουνίου 1941, διαταγή καταναγκαστικής εργασίας αντιπτεράρχου Στούντεντ.

2  Η καταναγκαστική εργασία που εκτελούσαν οι Κρητικοί ουδέποτε πληρώθηκε, όπως προκύπτει από εκατοντάδες μαρτυρίες των εργατών. Το ημερομίσθιο των 56 δραχμών και οι εκπτώσεις των αγορών παρέμειναν μόνο στις διαταγές των διοικητών του «Φρουρίου Κρήτης» και των εντεταλμένων τους ανώτερων αξιωματικών και νομαρχών.

3  Έγγραφο με ημερομηνία 24 Ιουνίου 1941. Ο νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Τσατσαρωνάκης, προς τους προέδρους των Κοινοτήτων του νομού Ηρακλείου.

 4 Έγγραφο με ημερομηνία  1 Νοεμβρίου 1941. Ο φρούραρχος του αεροδρομίου Καστελλίου ταγματάρχης Τροστ  προς τον πρόεδρο της Κοινότητας Ξυδά κ. Κτενιαδάκη Στυλιανό.

5   Έγγραφο με ημερομηνία 24 Ιουνίου 1941. Ο Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Τσατσαρωνάκης, προς τους προέδρους των Κοινοτήτων του νομού Ηρακλείου.

6  Έγγραφο με ημερομηνία  1 Νοεμβρίου 1941. Ο φρούραρχος του αεροδρομίου Καστελλίου Ταγματάρχης Τροστ,  προς τον πρόεδρο της Κοινότητας Ξυδά κ. Κτενιαδάκη Στυλιανό.

 

* O Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος