Ιστορικες σελιδες: “… Σήμερον το πρωί μπλεχτήκαμε σε μάχη με ελεύθερους σκοπευτές”

Την Άνοιξη του έτους 2009 γνώρισα στο Καστέλλι την κ. Annette Windgasse, Γερμανίδα δημοσιογράφο, η οποία συνοδευόταν από τον κ. Φένσκε και τη σύζυγό του, γιο του οδηγού του Στρατηγού Κράιπε. Το αποτέλεσμα της γνωριμίας μας ήταν ότι μετά παρέλευση δύο μηνών, μου απέστειλε σαράντα ανέκδοτες φωτογραφίες που αφορούν τη Βιάννο τον Ιούνιο του 1943, λίγο πριν την καταστροφή, εκατόν ογδόντα τρεις ανέκδοτες φωτογραφίες που αφορούν τον υπαξιωματικό Rolf Marcus και την Κρήτη τα χρόνια 1942-1944, καθώς επίσης και ικανό αριθμό εγγράφων από τα ομοσπονδιακά αρχεία του Φράιμπουργκ της περιόδου της κατοχής.

Ένα από τα έγγραφα με τον κωδικό S 222, έχει γραφεί από τους Γερμανούς αιχμαλώτους που πιάστηκαν στη μάχη της Σύμης από τους αντάρτες του Αρχηγού της Αντίστασης Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά. Σε τρία φύλλα χαρτιού διαστάσεων 12 επί 15 εκατοστών, γραφή με μολύβι και στα γερμανικά, οι αιχμάλωτοι γράφουν:

Προς τον Φρούραρχον

Άνω Αρχανών1

Σήμερον το πρωί μπλεχτήκαμε σε μάχη με ελεύθερους σκοπευτές. Δεν ήταν πολίτες αλλά ελεύθεροι σκοπευτές. Είμαστε αιχμάλωτοι κάτω από το Διεθνές Δίκαιο. Δεν δεχτήκαμε πιέσεις. Είμαστε σίγουροι ότι δεν διατρέχουμε κανένα κίνδυνο. Αλλά ο Αρχηγός των ελεύθερων σκοπευτών μας είπε ότι αν καούν χωριά ή αν εκτελεστούν πολίτες θα μας τουφεκίσουν σαν ομήρους για αντίποινα. Η Βέρμαχτ οφείλει να τηρεί το Διεθνές Δίκαιο. Εμείς σαν κρατούμενοι βεβαιώνουμε οι ίδιοι ότι κανείς πολίτης δεν έλαβε μέρος στη μάχη.

Οι δυο στρατιώτες οι οποίοι στην Κάτω Σύμη στις μονάδες 12./65 και 65 μπλέχτηκαν σε μάχη με ελεύθερους σκοπευτές έπεσαν. Ο στρατιώτης της 10/65 βρίσκεται επίσης μαζί μας. Αυτός αιχμαλωτίστηκε στο Καλάμι.

Τώρα υπογράφομε εμείς και παρακαλούμε να σώσετε τις ζωές μας. Εμείς σαν Γερμανοί στρατιώτες πέσαμε στα χέρια ειλικρινών αντιπάλων. Σας παρακαλούμε να μην ξεχνάτε ότι αυτοί οι άνθρωποι μαθαίνουν κάθε στιγμή αν θα γίνει κάτι ενάντια στους πολίτες.

Καρλ Αρεντ ανθυπολοχαγός 28877c

 Αλονς Κρουζε λοχίας 28877d

 Χορστ Σιλερ # #

 (αδιευκρίνιστο όνομα)

λοχίας νοσοκόμος 28877d

 …… Τσεχ

 

Παρατηρήσεις-σχόλια:

α) Η επιστολή γράφτηκε, όπως αναφέρουν οι συντάκτες της, μετά τη μάχη της Σύμης την Κυριακή 12 Σεπτεμβρίου 1943 και αφού οι αιχμάλωτοι είχαν οδηγηθεί στο λημέρι των ανταρτών. Στη σύνταξη της επιστολής βοήθησε ο Έλληνας διερμηνέας Αγογλωσσάκης που είχε πιαστεί κι αυτός αιχμάλωτος. Επειδή ο μοναδικός ανάρτης του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά και γραμματέας του, που γνώριζε γερμανικά και μπορούσε να ελέγξει τα γραφόμενα των αιχμαλώτων Αριστείδης Παπαϊσιδώρου2  είχε εκτελεστεί στην Αγυιά, εκτιμώ ότι η επιστολή γράφηκε καθ’υπόδειξη του Άγγλου Ταγματάρχη, αξιωματικού Συνδέσμου, Τομ Ταμπάμπιν την επόμενη ημέρα 13 Σεπτεμβρίου 1943. Ο Τομ Ταμπάμπιν βρισκόταν στη μάντρα του Σηφογιάννη και εκεί οδηγήθηκαν οι αιχμάλωτοι το απόγευμα της 13ης Σεπτεμβρίου για να τους ανακρίνει. Αυτό αναφέρει και ο πρωταγωνιστής της μάχης της Σύμης Καπετάν Χρήστος Μπαντουβάς στα ανέκδοτα χειρόγραφα σημειώματά του:

… ο Άγγλος ο Τομ έκαμε μια ανοησία μεγάλη διότι αυτός τους ανάκρινε που ήξερε τη γλώσσα. Και τους έβαλε και εκάμανε όσοι αιχμάλωτοι ήσαν τόσες επιστολές ότι τους έπιασαν κομάντος και να μην πειράξουν τον άμαχο πληθυσμό και γι’αυτό ήξερε ο Στρατηγός πόσους αιχμαλώτους είχαμε πιάσει…3

β) Στους αιχμαλώτους Γερμανούς αναφέρεται και ο Αρχιμανδρίτης Ευγένιος Ψαλιδάκης ως μάρτυρας κατηγορίας της δίκης των Μπρώυερ και Μίλερ που έγινε στην Αθήνα από τις 31 Οκτωβρίου ως τις 9 Δεκεμβρίου 1946:

…αναφέρομεν εις την τραγωδία της Βιάννου, ήτις εγένετο την ημέραν της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, και κατά την οποίαν εξετελέσθησαν περί τα 300 πρόσωπα εις την ανωτέρω περιοχήν. Προηγουμένως είχε γίνει μία συμπλοκή μεταξύ ανταρτών της ομάδος Παντουβά εφ’ ενός και Γερμανών Στρατιωτών εφ’ ετέρου, και κατά την οποίαν συνελήφθησαν αρκετοί Γερμανοί. Αποτέλεσμα της τοιαύτης συμπλοκής ήτο ο Μύλλερ να διατάξη την εκτέλεσιν όλων των Βιαννιτών της περιοχής, παρ’ ότι ούτοι δεν εχρησιμοποιήθησαν εις την Μάχην. Ο Μύλλερ δια να φοβήση τους κατοίκους της περιοχής ταύτης, διέταξε την εκτέλεσιν μεγάλου αριθμού ατόμων, ως και την σύλληψιν 1000 περίπου πολιτών της περιοχής ταύτης. Μεταξύ των εκτελεσθέντων κατά την χρονικήν ταύτην περίοδον συγκαταλέγονται υπερήλικες δηλ. άνω των 70 ετών, εις ιερεύς και εις ιερομόναχος, ως επίσης και γυναίκες μεταξύ των οποίων και έγκυοι, μιας δε, εφαίνετο και αυτό τούτο το έμβρυον. Εξετελέσθησαν ασθενείς εις τα κρεββάτια των, ως επίσης ενθυμούμαι ότι εξετελέσθη και είς παράλυτος επί της κλίνης του εις το χωρίον Κεφαλοβρύση.

 Κατά τας ανωτέρω επιχειρήσεις εκινητοποιήθησαν και εχρησιμοποιήθησαν αι Στρατιωτικαί Δυνάμεις Ηρακλείου, Διοικητής των οποίων ήτο ο κατηγορούμενος Φρειδερίκος Μύλλερ, μέρος δε της δυνάμεως ταύτης συνεπλάκη με την ομάδα του Καπετάν Παντουβά συνελήφθησαν δε κατά την συμπλοκήν ταύτην 12 Γερμανοί.

Η συμπλοκή αύτη εγένετο εις τας 13 Αυγούστου αι δε εκτελέσεις την 14ην Αυγούστου…

Öεις σχετικάς δε ενεργείας μου προς αυτόν τούτον τον Μύλλερ, ούτος μου εδήλωσε ότι αν οι 12 Γερμανοί δεν αφεθούν ελεύθεροι θα καταστρέψη τα χωριά και θα φονεύση τους ομήρους. Κατά την εποχήν ταύτην των εκτελέσεων της Βιάννου Διοικητής φρουρίου Κρήτης ήτο ο έτερος των κατηγορουμένων Μπρούνο Μπρόγερ. Οι 12 Γερμανοί Στρατιώται αφέθησαν ελεύθεροι, ομοίως δε αφέθησαν ελεύθεροι και οι όμηροι, αλλά τα χωρία κατεστράφησαν και εκάησαν όπως η Σύμη, ο Κρεββατάς, το Κεφαλοβρύση και άλλα. Δια την τοιαύτην ενέργειαν του Μύλλερ παρεπονέθη γραπτώς προς αυτόν διότι παρ’ ότι οι Γερμανοί αφέθησαν ελεύθεροι, ούτος δεν ετήρησε τον λόγον του και κατέστρεψε τα ανωτέρω χωρία4

γ) Ο αριθμός των αιχμαλώτων της μάχης της Σύμης ήταν 11. Στον αριθμό αυτό προστέθηκε και ο Γερμανός που είχε συλληφθεί στο χωριό Καλάμι Βιάννου στις 10 Σεπτεμβρίου 1943 και είχε οδηγηθεί στο λημέρι.5

Μαζί με τους αιχμαλώτους ήταν και ο διερμηνέας από τις Αρχάνες Αγογλωσσάκης που χρησιμοποίησαν οι Γερμανοί στην επιχείρηση της 12ης Σεπτεμβρίου.

δ) Στην επιστολή αναφέρεται ο θάνατος των δύο γερμανών της Σύμης και οι μονάδες στις οποίες υπηρετούσαν.6

ε) Το τέλος των αιχμαλώτων είναι γνωστό. Αρχικά αφέθηκαν ελεύθεροι, όμως έπεσαν ξανά στα χέρια των ανταρτών.

Από τους 12 εκτελέστηκαν οι δέκα, μεταξύ τους και ο διερμηνέας Αγογλωσσάκης, δύο όμως Γερμανοί κατάφεραν και διασώθηκαν. Γράφει ο Καπετάν Χρήστος Μπαντουβάς:

…όμως για κακή τους τύχη ακολούθησαν ακριβώς τα ίδια βήματα γιατί κι αυτοί ήθελαν να βαδίσουν προς το Καστέλλι. Ασφαλώς θα τους οδηγούσε ο διερμηνέας γιατί οι Γερμανοί δεν ήξεραν τα βουνά και έτσι έπεσαν απάνω στους σκοπούς που είχαμε τοποθετήσει στον Αβαρσάμην. Τους εφώναξαν να σταματήσουν αλλά αυτοί το έβαλαν στα πόδια. Ετότες τους επυροβόλησαν οι σκοποί και ετραυμάτισαν δύο οι οποίοι εκρύφτηκαν και δεν τους ευρήκαν. Οι υπόλοιποι εσήκωσαν τα χέρια και επαραδόθηκαν στους σκοπούς. Εν τω μεταξύ τους έφεραν εκεί που είμεθα και λέγω στον διερμηνέα. Γιατί εφύγατε; Εμείς σας επεριποιηθήκαμε στο ακέραιον και εσείς το σκάσετε για να προδώσετε αυτούς που είχαμε επιστρατέψει; Εμείς είχαμε καλόν σκοπόν για σας να σας στείλομε στη Μέση Ανατολή αλλά τώρα εσείς μόνοι σας ζητάτε την καταδίκην σας. Τους εμέτρησα και βλέπω ότι λείπουν δύο και λέω στους άλλους Καπεταναίους. Να πώς εβγήκαν τα λόγια μου. Αυτοί οι δυο που έφυγαν θα κάψουν τον κόσμον, όπως και έγινε7 .

στ) Την επιστολή υπογράφουν ένας αξιωματικός και τέσσερις υπαξιωματικοί. Αυτό ασφαλώς γίνεται με στόχο να πεισθεί ο Μίλερ να μην προχωρήσει σε εκτελέσεις και καταστροφές χωριών, (αυτό όμως δεν αποφεύχθηκε). Παρατηρούμε ότι δεν υπογράφουν όλοι οι αιχμάλωτοι, για να μην γίνει γνωστός ο αριθμός τους, οπότε και η μαρτυρία του Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά για τις ξεχωριστές επιστολές και τη σκοπιμότητά τους πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω.

Αναφορά στους γερμανούς αιχμαλώτους γίνεται και σε μια σημαντική επιστολή που στέλνει ο Τομ Ταμπάμπιν την επόμενη ημέρα της μάχης, 13 Σεπτεμβρίου 1943 (το πρωί), στον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά από τη μάντρα του Σηφογιάννη8  που βρίσκονταν.

Οι αιχμάλωτοι την ίδια ημέρα το απόγευμα οδηγήθηκαν μπροστά του και τους ανέκρινε. Στην επιστολή του ο Τομ Ταμπάμπιν γράφει:

13 Σεπτεμβρίου 1943

Αγαπητέ κύριε Μανόλη

Συγχαρητήρια δια την λαμπρήν δράσιν σας. Είναι μεγάλη δράσις και δεικνύει καλά την ψυχήν των Γερμανών και με πόση όρεξη πολεμούν. Το γράμμα συνεχίζει προς τον προορισμόν του. Ελπίζω σύντομα να δω τους αιχμαλώτους και να τους εξετάζω. Τονίζω πάλιν ότι η εξέλιξις των γεγονότων πρέπει να είναι συμφώνως με σχέδιον και με διαταγάς του Στρατηγείου. Περιμένω να μάθω τι βοήθεια θα μας δώσουν δηλαδή εις όπλα και βομβαρδισμούς. Μόλις λαμβάνω οδηγίας θα επιβάλλεται η τετραμελής συνάντησίς μας. Περιμένω να γίνεται Τετάρτην ή Πέμπτην όπως έγραφα. Περιμένω νέα από τον Μιχάλην να μάθω πώς πάει η δουλειά με τους Ιταλούς. Μέχρι να συναντήσομεν σας συνιστώ να μην προέρχεσθε εις ενεργείας χωρίς να εγκρίνεται το πρόγραμμα υπό του Στρατηγείου. Λαμβάνετε αμυντικήν μάλλον στάσιν, να δούμε την αντίδρασιν των Γερμανών.

Εν τω μεταξύ να έχετε μια ομάδα 20 ανθρώπων ετοίμην να κατεβαίνει στο Λασήθι, να μην κατεβαίνει όμως μέχρι να ορίσω σημείον. Ο φέρων θα σας ενδείξει πού θα βρίσκομαι, διότι θα μετακινούμαι να είμαι πλησιέστερον εις τα γεγονότα.

Με χαιρετισμούς πολλούς Ιωάννης9.

Η παραπάνω επιστολή είναι πρόδηλο ότι προσφέρει στην κατοχική ιστορία της Βιάννου με τα πολλά ερωτήματα που εμπεριέχει και που καλείται τώρα η ιστορική έρευνα να απαντήσει.

Την 12η Σεπτεμβρίου 1943 στην είσοδο του χωριού Σύμη Βιάννου, μια χούφτα άντρες της κρητικής Αντίστασης έδωσαν σκληρή και νικηφόρα μάχη με ισχυρή δύναμη τακτικού γερμανικού στρατού.

Μετά το τέλος της μάχης αιχμαλωτίστηκαν δέκα Γερμανοί, ένας αξιωματικός, τέσσερις υπαξιωματικοί και πέντε οπλίτες.

Ο επικεφαλής της αγγλικής κατασκοπείας στην Κρήτη Ταγματάρχης Τομ Ταμπάμπιν, με τη βοήθεια του Έλληνα διερμηνέα Αγογλωσσάκη, συνέταξε επιστολή με προορισμό τον Στρατηγό Μίλερ, Διοικητή των γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων του νομού Ηρακλείου. Η επιστολή έφτασε στον προορισμό της, απόδειξη η αρχειοθέτησή της στα Ομοσπονδιακά Αρχεία του Φράιμπουργκ.

Με την επιστολή ο Βρετανός Ταγματάρχης, μέσω των Γερμανών αιχμαλώτων, καλούσε τον Μίλερ να μην προβεί σε αντίποινα κατά του πληθυσμού αφού η μάχη έγινε μεταξύ στρατιωτικών δυνάμεων και όχι ατάκτων τμημάτων.

Ο Γερμανός Στρατηγός, όμως, κατά παράβαση των νόμων του Διεθνούς Δικαίου και των κανονισμών του πολέμου, προχώρησε στην εξόντωση του πληθυσμού και την καταστροφή της επαρχίας Βιάννου. Αυτές οι βάρβαρες και απάνθρωπες ενέργειες, μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, βρίσκοντας έτσι το τέλος που αξίζει στους εγκληματίες πολέμου. Οι πληγές όμως, σήμερα, 75 χρόνια μετά, δεν έχουν ακόμη επουλωθεί. Οι ψυχές των νεκρών ζητούν δικαίωση.

Και αναμένουν…

1Φρούραρχος Αρχανών ήταν ο Στρατηγός Φρειδερίκος Γουλιέλμος Μίλερ.

2 Αριστείδης Κωνσταντίνου Παπαϊσιδώρου από το χωριό Παναγιά (Παλαιοπαναγιά) Θηβών. Δάσκαλος στο επάγγελμα, υπηρέτησε ως υπολοχαγός στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, ήρθε με την κατάρρευση του μετώπου στην Κρήτη, έλαβε μέρος στη μάχη της Κρήτης και εντάχθηκε αμέσως με την κατάληψή της στην ομάδα του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά. Πιάστηκε σε αποστολή στην Ιεράπετρα και εκτελέστηκε στην Αγυιά Χανίων την 9η Σεπτεμβρίου 1943 (αρχείο Μουσείου Εθνικής Αντίστασης ομάδες Μπαντουβάδων).

3 Χειρόγραφες ανέκδοτες         σημειώσεις Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά

4 Απόσπασμα πρακτικών Ειδικού Στρατοδικείου εγκληματιών Πολέμου δίκης Μπρούνο Όσβαλντ Μπρώυερ και Φρειδερίκου Γουλιέλμου Μίλερ που έγινε στην Αθήνα από 31 Οκτωβρίου ως 9 Δεκεμβρίου 1946. Καταθέτει ο μάρτυρας κατηγορίας Επίσκοπος Μοιρών Ευγένιος Ψαλλιδάκης μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Κρήτης. Στο απόσπασμα διατήρησα την ορθογραφία και τη σύνταξη του πρωτότυπου κειμένου.

5 Γεωργίου Χρηστάκη, «Επαρχία Βιάννου 1940-1945», σελ. 197.

6 Οι δύο Γερμανοί έπεσαν τη     νύχτα 9 προς 10 Σεπτεμβρίου 1943 (οι Γερμανοί αναφέρουν στα απόρρητα έγγραφά τους      ως ημερομηνία την 11η Σεπτεμβρίου), όταν πιάστηκαν στα χέρια με τους αντάρτες που πήγαν να τους συλλάβουν Ζαχαρία Γ. Μπαντουβά, Νικόλαο Παπαμαστοράκη, Νικόλαο Γιακουμή και Χρήστο Λιοκούκουδο.

7 Χειρόγραφες σημειώσεις         Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά.

8 Ιωάννης Σηφάκης ή Σηφογιάννης, κτηνοτρόφος από το χωριό Κασταμονίτσα. Η μάντρα του βρισκόταν στη θέση «Καλόγερος» στα ορεινά της Δίκτης. Τα χρόνια της κατοχής πρόσφερε άσυλο στον σταθμό ασυρμάτου του Βρετανού Συνδέσμου Πάτρικ Λη Φέρμορ και Άλεξ Ρέντελ καθώς και σε πολλούς πατριώτες             καταδιωκομένους                      των στρατευμάτων Κατοχής.

9 Αρχείο Μουσείου Εθνικής          Αντίστασης «Ομάδες                Μπαντουβάδων».

 

* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, είναι δρ. Πανεπιστημίου  Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος