Αισθανόμαστε την ανάγκη να κάνουμε μια σύντομη παρουσίαση της πιο πρόσφατης εργασίας της καταξιωμένης φιλολόγου και ερευνήτριας Άννας Μανουκάκη – Μεταξάκη, με τίτλο «Γράμματα του Αλέξανδρου Ραπτόπουλου από τη φυλακή (1942)» και συνοδευτικό υπότιτλο «Συγχωρήσετε τους εχθρούς μου και εστέ υπερήφανοι», μία φράση που αποτελεί χωρίο από επιστολή του συγκεκριμένου ανθρώπου προς τα παιδιά του, λίγο πριν την εκτέλεσή του.
Πρόκειται για το τέταρτο βιβλίο της, μια καλαίσθητη έκδοση του Πνευματικού Κέντρου Άνω Βιάννου «Περικλής Βλαχάκης» με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης. Το βιβλίο, αφού παρουσιάσθηκε με μεγάλη επιτυχία στο Ηράκλειο, θα παρουσιασθεί την Κυριακή 4 Νοεμβρίου 2018 στις 7 το βράδυ στο Πολιτιστικό Πολύκεντρο της Ιεράς Μητρόπολης Αρκαλοχωρίου-Καστελλίου και Βιάννου, με τη φροντίδα της Μητρόπολης και του Πολιτιστικού Συλλόγου Αρκαλοχωρίου.
Η Άννα Μανουκάκη έχει γεννηθεί στα Πρεβελιανά του Ηρακλείου, έχει ολοκληρώσει με επιτυχία μια σεμνή πορεία ως καθηγήτρια φιλόλογος αλλά και ως διευθύντρια σε γυμνάσια και λύκεια του νομού Ηρακλείου και έχει αφιερωθεί τα τελευταία τριάντα τουλάχιστον χρόνια στην καταγραφή και ανάδειξη σημαντικών προσωπικοτήτων, λογοτεχνών και αγωνιστών, καταγόμενων κυρίως από τον ηρακλειώτικο νότο.
Καταγράφει και μελετά τους ελάσσονες ποιητές του μεσοπολέμου στον νομό Ηρακλείου, καθώς και το συνδικαλιστικό και αγροτικό κίνημα εκείνης της εποχής και φέρνει στο φως τα νήματα της ζωής και της δράσης τουλάχιστον εκατόν πενήντα ηρώων του αλβανικού μετώπου, της αντίστασης και του εμφυλίου πολέμου, καταγόμενους από το Ηράκλειο αλλά και την ευρύτερη περιοχή του.
Αυτές της οι εργασίες παρουσιάζονται σε τακτά χρονικά διαστήματα είτε με τη μορφή εκδόσεων υποστηριγμένων οικονομικά από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, τον Δήμο Ηρακλείου και την Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, είτε με τη μορφή ανακοινώσεων σε επιστημονικές διοργανώσεις, συνέδρια, κ.λπ. σε όλο το νησί είτε με τη μορφή άρθρων στον κρητικό τύπο και ομιλιών σε τοπικά κυρίως Μ.Μ.Ε.
Σε αυτή την πνευματική και κοπιώδη πορεία της Άννας Μανουκάκη – Μεταξάκη βλέπουμε να ξετυλίγεται ουσιαστικά η συνομιλία του πνευματικού ανθρώπου με τον τόπο του, η αναζήτηση της ρίζας, η διερώτηση και η βαθιά ενδοσκόπηση για την ταυτότητα του υποκειμένου. Μια τέτοια αναζήτηση μπορεί να γίνει μόνο με όρους ιστορικούς και κοινωνικούς σε επίπεδο συλλογικότητας. Γι’ αυτό και έχει τα χαρακτηριστικά της προσφοράς.
Γι’ αυτό ακριβώς και μας αφορά: επειδή παρακολουθώντας το έργο αυτό ερχόμαστε αντιμέτωποι και με τις προσωπικές μας αναζητήσεις, με την έννοια του χρέους. Ποιο είναι το χρέος μας; Πώς απαντάμε με τη δράση μας στο πρόβλημα της συμμετοχής του τόπου ως κοινωνικού – ιστορικού ιστού στη διαμόρφωση των υποκειμενικών αξιών που με τη σειρά τους νοηματοδοτούν και πυροδοτούν κοινωνικά κινήματα και κινήσεις;
Σε αυτά ακριβώς τα ερωτήματα απάντησε με τη δράση του και ο Αλέξανδρος Ραπτόπουλος από τη Βιάννο, κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, αντιμετωπίζοντας τα δεδομένα και τις αναγκαιότητες του δικού του πλαισίου: η σύγκρουση της ευρωπαϊκότητας με την όξυνση του ιμπεριαλισμού, όπως εκφράστηκε στο ανατολικό πεδίο, με τη μορφή των βαλκανικών πολέμων και τη συμμετοχή της Ελλάδας, και της Κρήτης, πιο συγκεκριμένα, στην εξέλιξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Όταν ξεσπά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ο Αλέξανδρος Ραπτόπουλος, γεννημένος το 1889, είναι ήδη βετεράνος των βαλκανικών πολέμων στο μέτωπο της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης αλλά και στο μικρασιατικό μέτωπο, όπου μάλιστα στα υψώματα του Πολατλί, κοντά στον Σαγγάριο ποταμό, έχασε το ένα του πόδι από οβίδα. Η προσωπική του ζωή στοιχειώνεται από θανάτους συζύγων και παιδιών.
Όμως, παρά τις οδυνηρές περιπέτειες της ζήσης, στο ξέσπασμα του τελευταίου πολέμου είναι οικογενειάρχης, καταξιωμένος κτηματίας στην ευρύτερη περιοχή της Βιάννου και πρωτοπόρος κοινωνικά εφ’ όσον, ήδη από το 1918, συμμετέχει ως ιδρυτικό μέλος στη δημιουργία του Γεωργικού Πιστωτικού Συνεταιρισμού Βιάννου και είναι ο πρώτος πρόεδρός του για πολλά χρόνια. Παράλληλα είναι και πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων του Γυμνασίου Βιάννου, πρόεδρος της κοινότητας και ηγέτης των βενιζελικών της επαρχίας Βιάννου.
Κατά τη δεκαετία του ’30 πρόσφερε ο Ραπτόπουλος στον τόπο του και σε καιρούς ειρήνης όσα υποσχέθηκε ότι μπορεί να του προσφέρει φλεγόμενος στα μέτωπα του πολέμου, γιατί ο αγώνας είναι ενιαίος, το πεδίο της μάχης κοινό και είναι αμφίβολο αν οι πόλεμοι στις κοινωνίες των ανθρώπων σταματάνε, τελικά, ποτέ…
Τον Απρίλιο του 1941, καταρρέει το μέτωπο της Μακεδονίας, καταλαμβάνεται ταχύτατα όλη η χώρα και επίκειται και η κατάληψη της Κρήτης. Ο Ραπτόπουλος έχει ήδη δραστηριοποιηθεί οργανώνοντας την Αντίσταση με αιχμή του δόρατος την προσπάθεια να φυγαδεύονται άνδρες από τον Τσούτσουρο στη Μέση Ανατολή, ώστε να ενισχυθεί ο ελληνικός στρατός στο νέο θέατρο του πολέμου, το αφρικανικό μέτωπο.
Και ενώ το σχέδιο του Ραπτόπουλου και των συνεργατών του φαινόταν να αποδίδει καλούς καρπούς, προδοτικές κινήσεις οδηγούν στη σύλληψη του Ραπτόπουλου στις 22 Φεβρουαρίου του 1942, στο σπίτι του, από Ιταλούς, με εντολή του αρχηγού της γερμανικής κατασκοπείας. Από εκείνο το σημείο ξετυλίγεται το κουβάρι της τελευταίας πράξης του δράματος μέχρι την εκτέλεση του Αλέξανδρου Ραπτόπουλου στις 3 Σεπτεμβρίου του 1942.
Στο συγκεκριμένο πόνημα της Άννας Μανουκάκη – Μεταξάκη παρουσιάζονται οι επιστολές και τα σημειώματα, με τα οποία επικοινωνούσε ο Α.Ρ. κατά τη διάρκεια της πολύμηνης κράτησής του σε διάφορες φυλακές της Κρήτης μέχρι τον τουφεκισμό του στην Αγυιά Χανίων, μαζί με τον στενό του συνεργάτη από την Κάτω Βιάννο Μανώλη Σταματουλάκη και πέντε ακόμα αγωνιστές. Επίσης περιλαμβάνεται το ημερολόγιο εκείνων των ημερών και του Αλέξανδρου Ραπτόπουλου αλλά και του Εμμανουήλ Σταματουλάκη.
Ο υπομνηματισμός των επιστολών και των ημερολογίων είναι εξαιρετικός και μας επιτρέπει με την πληρότητά του να σχηματίσουμε μία καθαρή εικόνα για την εποχή και τα χαρακτηριστικά της. Επίσης τοποθετημένο αυτό το πολύτιμο πρωτογενές υλικό στο πλαίσιο μιας εμπεριστατωμένης ιστορικής παρουσίασης των γεγονότων, εννοούμε τις τρεις εισαγωγές της συγγραφέως, τα βιογραφικά στοιχεία που παραθέτει για τον Α.Ρ., καθώς και το πλούσιο παράρτημα με φωτογραφίες και έγγραφα, έχουμε τη δυνατότητα να συλλάβουμε με ενάργεια τις ποικίλες συνιστώσες που διαπλέκουν τα πολεμικά πεδία με όλες τις σφαίρες της ζωής των μετόπισθεν και της κοινωνίας υπό ξένη κατοχή.
Αποδεικνύεται για άλλη μια φορά ότι ο πόλεμος δεν περιορίζεται στη γραμμή του μετώπου, έχει πολλές εκφάνσεις και, δυστυχώς, πολλές αυξομειούμενες εντάσεις… Δε φεύγει από το νου μας η παθολογία του πολέμου όπως ήδη έχει οριστεί και σκιαγραφηθεί από το Θουκυδίδη…
Σε αυτό το ζοφερό φόντο αναδεικνύεται πολύπλευρα η προσωπικότητα του Αλέξανδρου Ραπτόπουλου: ένας ζεστός άνθρωπος με αισθήματα για τα παιδιά του, την ευρεία οικογένειά του, τους συντοπίτες του. Λεπταίσθητος, καλλιεργημένος, με ηθικές αξίες, αγωνιστής, ώστε οι πράξεις του να είναι σε συνέπεια με τις αρχές του.
Μέσα από τις επιστολές του διαγράφεται το τυπικό σχήμα του συνειδητοποιημένου ανθρώπου όλων των εποχών, ο οποίος εκτιμώντας και παλεύοντας για το απλό, ζητά και διεκδικεί το υψηλό, έχοντας ταυτόχρονα επίγνωση του χρόνου που κυλά πέρα από τις πεπερασμένες δυνάμεις μας, αλλά και της σύνθετης κοινωνικής συστοιχίας στην οποία ο καθένας μας τοποθετείται με κάποιο τρόπο: όσο πιο συνειδητά τόσο πιο βαθύ το αποτύπωμα.
Για τους παραπάνω λόγους, τέτοια έργα όπως η παρούσα έκδοση της Άννας Μανουκάκη, έχουν μία ευρεία σημασία παιδευτική και όχι μόνο ως καταγραφή ιστορικού υλικού. Το ίδιο συμβαίνει και στα προηγούμενα 4 βιβλία της, καθώς και σε όλες τις υπόλοιπες εργασίες.
Εκφράζω τη χαρά των συναδέλφων μας και τη βαθύτατη ευγνωμοσύνη μας, θα τολμούσα να πω, που άνθρωποι της μεγάλης μας οικογένειας, όπως η Άννα, για πολλές δεκαετίες, ακατοπόνητα ανασκάπτουν και φέρουν στο φως, αρχεία, τεκμήρια, μαρτυρίες της τοπικής ιστορίας, διαφυλάσσοντας τη μνήμη και προσφέροντας έτσι καλά παραδείγματα της ιδανικής λειτουργίας του πνευματικού ανθρώπου μέσα στον ορίζοντα της κοινωνικής του στιγμής.
Κυρία Μανουκάκη, σας ευχαριστούμε!
* Η κ. Λίζα Σκλάβου είναι φιλόλογος