Στις 17 Δεκεμβρίου, στα εγκαίνια του Δημοτικού Μουσείου Χαρακτικής ο Χαμπής Τσαγγάρης και οι συνεργάτες του  ήταν ιδιαίτερα συγκινημένοι και περήφανοι. Και είχαν κάθε λόγο: Έπειτα από πολλές θυσίες και κόπους, είδαν το όραμά τους να υλοποιείται και να εμπλουτίζεται ο πολιτιστικός χάρτης της πρωτεύουσας με ένα μοναδικό έργο, που φέρνει την πανάρχαια τέχνη της χαρακτικής κοντά σε περισσότερο κόσμο.
 
Τη δεκαετία του ’80 ελάχιστοι στην Κύπρο γνώριζαν τη λέξη «χαράκτης». Όταν λοιπόν το 1982 ο Χαμπής Τσαγγάρης εισήγαγε στην Κύπρο το πρώτο πιεστήριο, στο τελωνείο δυσκολεύτηκε να πείσει τους λειτουργούς ότι επρόκειτο να ασχοληθεί με τη χαρακτική. Τον αντιμετώπισαν με δυσπιστία. «Το θέλεις για να τυπώνεις λεφτά;», τον ρώτησαν. Κατάφερε τελικά να τους πείσει ότι δεν ήταν παραχαράκτης, και με το πιεστήριο που έφερε χάραξε μια νέα πορεία στον πολιτισμό της Κύπρου. Με εφόδια το πάθος και την αγάπη του για την πανάρχαια αυτή τέχνη, έφτιαξε από το μηδέν τη Σχολή Χαρακτικής στο χωριό Πλατανίστεια, και το γνωστό Μουσείο το οποίο πρωτολειτούργησε το 2008. Μοναδικός του στόχος, να γνωρίσει τη χαρακτική στον λαό. 
«Όταν η χαρακτική ανθούσε στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα, στην Κύπρο δεν γινόταν τίποτα γιατί μας κατέλαβαν οι Τούρκοι. Το πρώτο χαρακτικό που ξέρω από Κύπριο, είναι του Ιωάννη Adolos από τη Λευκωσία το οποίο τυπώθηκε το 1622 στο Παρίσι. Είναι μια χαλκογραφία στην οποία εικονίζεται ο Άγιος Επιφάνιος, Επίσκοπος Κωνσταντίας της Κύπρου. Ο επόμενος που έκανε χαρακτικά ήταν ο Κάνθος», λέει ο Χαμπής. Στη συνέχεια ακολούθησαν κι άλλοι Κύπριοι καλλιτέχνες, εκείνος όμως που έχει ταυτίσει το όνομα του με την τέχνη αυτή είναι ο Χαμπής ο Τσαγγάρης. «Ποττέ μου δεν είχα την τέχνην σαν δουλειά που να μου διά ριάλλια. Αρέσκει μου να παίζω με την χαρακτικήν. Παίζω. Σαν τους μιτσιούς που παίζουν παιχνίδκια. Εν εσκέφτηκα ποττέ γιατί εδκιάλεξα την χαρακτικήν. Ετράβησεν με. Φαίνεται πως τούτη ήταν η γλώσσα μου. Ο κάθε καλλιτέχνης βρίσκει τη γλώσσαν που μπορεί να μιλήσει καλλύττερα», είχε πει σε μια συνέντευξή του στο Φιλgood. 
Καθοριστική στιγμή στη ζωή του ήταν η γνωριμία του με τον μεγάλο Έλληνα χαράκτη Τάσσο το 1971, σε μια έκθεσή του στο Χίλτον της Λευκωσίας. Ο Τάσσος είδε τα έργα του και εκτίμησε το ταλέντο του, έτσι του πρότεινε να πάει στην Αθήνα και να του διδάξει την τέχνη της χαρακτικής. Εκεί τον φιλοξένησε στο σπίτι του και του έμαθε δωρεάν πώς να χαράζει και να τυπώνει. «Κάθε χαραγματιά μας είναι φως μέσα στο σκοτάδι», του έλεγε. Έπειτα, το 1995, ο Χαμπής λειτούργησε και τη Σχολή Χαρακτικής και έταξε σκοπό της ζωής του να παραδίδει κι αυτός δωρεάν μαθήματα στη μνήμη του δασκάλου του. 
 

ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ
Σε μια εποχή που κυριαρχούν οι επενδύσεις στους πύργους, στα ψηλά κτήρια και στα malls, ο Χαμπής οραματίστηκε ένα δεύτερο μουσείο στην καρδιά της Λευκωσίας. «Οι Χωραΐτες μάς έλεγαν ότι είναι μακριά η Πλατανίστεια, έτσι αποφασίσαμε να φτιάξουμε το δεύτερο μουσείο, να κάνουμε ένα δώρο στην Χώραν», λέει ο ίδιος. Ήταν ένα εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο, αφού δεν είχε καμιά οικονομική βοήθεια από το κράτος. «Όπως στην Πλατανίστεια ξεκινήσαμε από το τίποτα, έτσι και εδώ στη Λευκωσία, στην οδό Αμμοχώστου 55-59. Ο Δήμος Λευκωσίας παραχώρησε στη μη κερδοσκοπική εταιρεία Σχολή – Μουσείον Χαρακτικής Χαμπή, αυτό το χτίσμα στην παλιά πόλη που αποτελείται από δυο κατοικίες, η μία εκ των οποίων ήταν παλιά φούρνος. Όταν το πήραμε, δεν είχε στέγη και κινδύνευε να καταρρεύσει. Η συμφωνία με τον δήμο είναι το ενοίκιο να αποσβαίνεται από τις επιδιορθώσεις που κάναμε». 
Η 17η Δεκεμβρίου του 2019 ήταν μια ιστορική ημέρα για τον πολιτισμό: Άνοιξε τις πύλες του το Δημοτικό Μουσείο Χαρακτικής, κοντά στην Πύλη Αμμοχώστου και λίγα μέτρα μόνον από τη ΣΠΕΛ, εμπλουτίζοντας τον πολιτιστικό χάρτη της πρωτεύουσας. Ο Χαμπής ήταν ιδιαίτερα συγκινημένος στα εγκαίνια, και είχε κάθε λόγο, αφού για να ολοκληρωθεί το μουσείο πέρασε πολλές δυσκολίες και αγωνίες. «Γράψαμε επιστολές και χτυπήσαμε πόρτες, του αρμόδιου υπουργείου και οργανισμών που διαφημίζουν ότι βοηθούν τον πολιτισμό, αλλά καμιά πόρτα δεν άνοιξεν», λέει ο ίδιος. Τα πολλά εμπόδια και οι δυσκολίες ξεπεράστηκαν χάρη στην αγάπη και τη συμπαράσταση δεκάδων φίλων του, ανθρώπων που αγαπούν την τέχνη και αναγνωρίζουν την αξία και τη σημασία της στη ζωή μας. Πολλοί ήταν αυτοί που προσφέρθηκαν να δουλέψουν ως εργάτες στις εργασίες αποκατάστασης του παλιού χτίσματος. Ανάμεσα τους και ο Γιώργος Τσαγγάρης, γιος του Χαμπή και διευθυντής του μουσείου, η ηθοποιός Λένια Σορόκου, η οποία τους βοήθησε στο ζύμωμα του τσιμεντοπηλού, και πολλοί άλλοι. «Είμαστε μια υπέροχη ομάδα στη μη κερδοσκοπική εταιρεία, που έχουμε το πάθος της προσφοράς. Κάναμε τους εργάτες, αλλά συνεχώς το οικονομικό ήταν το εμπόδιο. Βγάλαμε τη μεταξοτυπία “Ο ληνός του Χαρίλαου στο Όμοδος” ειδικά για να χρηματοδοτήσουμε τις εργασίες και είχαμε πολλές εισφορές από φίλους.» 
Στη διαδικασία της δημιουργίας του μουσείου υπήρξαν και φορές που ο Χαμπής βρέθηκε σε αδιέξοδο. «Νιώθω μεγάλη συγκίνηση για όλους τους συνεργάτες μου. Κάποια στιγμή που είχαμε μεγάλο οικονομικό πρόβλημα, απελπίστηκα και τους είπα “ρε παιδιά γιατί σκοτωνούμαστε να κάνουμε το μουσείο; Ας δώσουμε πίσω το κτήριο”. Και ευτυχώς που δεν δέχτηκαν οι συνεργάτες μου. Πάνω στην απελπισία μας βρέθηκε ένα παιδί λεβέντης, χτίστης του πολιτισμού, ο Μιχάλης Ορθοδόξου από την Κοντέα. Μπήκε με το μυστρί του στο κτήριο απαγγέλλοντας ποιήματα του Τεύκρου Ανθία και προχωρήσαμε. Κοντά του μας παρέσυρε όλους. Το πάθος μας και η αγάπη των φίλων έκαναν το μουσείο. Η γλύπτρια Νίνα Ιακώβου από τη Λάρνακα έδωσε τη σύνταξή της για τις ανάγκες του μουσείου και μας συγκίνησε. Οι μαθητές του σχολείου Αποστόλων Πέτρου και Παύλου έκαναν ένα ντοκιμαντέρ για μένα, και το χρηματικό βραβείο που πήραν το έδωσαν στο μουσείο. Η χαράκτρια Ελένη Παναγίδου, πρόεδρος της σχολής του Μουσείου Χαρακτικής Χαμπή, ο Χρίστος Αγιομαμίτης, ο Τερλικκάς, ο Αντρέας Πατσιάς και πολλοί άλλοι δούλεψαν μαζί μας νυχθημερόν.» 
Μεγάλη όμως ήταν και η συνεισφορά του δημάρχου Λευκωσίας. «Αν δεν ήταν ο Κωνσταντίνος Γιωρκάτζης και οι λειτουργοί του δήμου, δεν θα φτάναμε στα εγκαίνια του μουσείου. Σε πολλές φάσεις μας βοήθησε ο δήμαρχος με πρωτοβουλίες που πήρε και τον ευγνωμονώ.» 

«ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΤΥΡΕΡ ΣΤΟΝ ΚΑΝΘΟ» 
Ψυχή του μουσείου είναι η Helene Reeb Τσαγγάρη, η οποία έχει την επιμέλεια της πολύ αξιόλογης συλλογής του Μουσείου Χαρακτικής που αριθμεί σήμερα πάνω από 4.000 έργα απ’ όλο τον κόσμο. «Η Helene είναι ο άνθρωπος που εμπλουτίζει συνεχώς τη συλλογή με νέα έργα. Καταγράφει, μελετά και αρχειοθετεί τα έργα. Ακόμα και την ημέρα των εγκαινίων, η Helene ανακάλυψε ένα σπάνιο χαρακτικό του 19ου αιώνα από τη Ρωσία της τεχνικής Lubοk», λέει ο Χαμπής.
Η έκθεση «Από τον Ντύρερ στον Κάνθο», με την οποία εγκαινιάστηκε το μουσείο και θα διαρκέσει μέχρι τέλος Απριλίου, μας φέρνει κοντά σε παγκοσμίως γνωστά ονόματα της χαρακτικής, αλλά και γενικότερα, της τέχνης: Άλμπρεχτ Ντύρερ, Λεονάρντο ντα Βίντσι, Τιτσιάνο, Νικολά Πουσέν, Ζακ Καγιό, Ουίλιαμ Χόγκαρθ, Ουταμάρο, Χιροσίγκε, Ανρί ντε Τουλούζ- Λοτρέκ, Αδόλφο Μεσιάκ, Δημήτριος Γαλάνης. 
Ο Χαμπής μας αφηγείται μια ενδιαφέρουσα ιστορία για το πώς απέκτησε τη λιθογραφία «Στον χορό των φοιτητών» του Ανρί ντε Τουλούζ-Λοτρέκ: «Σ’ ένα ταξίδι στη βορειοανατολική Γαλλία, σε ένα χωριό της Λωρραίνης, ένας κύριος που πωλούσε διάφορα πράγματα, είχε κρεμασμένο το έργο αυτό στην περίφραξη ενός χωραφιού με αγελάδες, κολλημένο στο τέλλι. Όταν το είδα, τρελάθηκα. Είναι το τελευταίο έργο του Λοτρέκ, του 1900. Το σχεδίασε και δεν πρόλαβε να το τυπώσει. Το τύπωσε ένας συνεργάτης του. Το αγόρασα στην τιμή των 10 ευρώ και όταν το φέραμε δώσαμε 300 ευρώ για να το συντηρήσουμε».
Από τον Μάη του 2020, το Δημοτικό Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή μπαίνει στην κανονική λειτουργία του με ετήσιες και περιοδικές εκθέσεις, διαλέξεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, εργαστήρια και τιμητικές εκθέσεις νέων χαρακτών. Κάθε χρόνο το μουσείο θα τιμά έναν νέο Κύπριο χαράκτη, με μια έκθεση στην οποία θα προβάλλεται η δουλειά του. Η αρχή θα γίνει με τη Σιμώνη Φιλίππου. 
Το μουσείο άνοιξε τις πύλες του στην πρωτεύουσα λειτουργώντας ως ένας νέος πόλος έλξης για μικρούς και μεγάλους, ωστόσο, σύμφωνα με τον Χαμπή, η ανάγκη για οικονομική ενίσχυση παραμένει. «Δεν ζητιανεύουμε, έχουμε αξιοπρέπεια. Τώρα χρειαζόμαστε λεφτά για να δημιουργήσουμε ένα εργαστήρι χαρακτικής. Δυστυχώς, στην Κύπρο δεν υπάρχει πολιτική στήριξης των μουσείων. Όταν συναντηθήκαμε με τον τότε υπουργό Παιδείας Κώστα Χαμπιαούρη, στην παρουσία του διευθυντή των Πολιτιστικών Υπηρεσιών, μας είπαν ότι δεν μπορούν να χορηγήσουν το μουσείο γιατί είναι δημοτικό. Το να αγαπάς τον πολιτισμό και τον τόπο σου είναι σπάνιο στους ανθρώπους της εξουσίας. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Όταν κάναμε το μουσείο στην Πλατανίστεια, δεν είχαμε αρχικά κάποια βοήθεια από το υπουργείο. Έπειτα, όταν ήρθε ο Δημήτρης Χριστόφιας στα εγκαίνια του μουσείου, ευαισθητοποιήθηκε και έτσι παίρναμε μια χορηγία που κάλυπτε το 50% των εξόδων των προγραμμάτων μας. Επίσης είμαστε ευγνώμονες στον τότε υπουργό Παιδείας Άκη Κλεάνθους, ο οποίος μας στήριξε ιδιαίτερα. Εμείς δεν ανήκουμε σε κάποια πολιτική παράταξη. Μας βοήθησε ο Χριστόφιας, και αν μας βοηθήσει ο Αναστασιάδης, δεν θα έχουμε κανένα πρόβλημα να το πούμε.»

 
ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ
«Η Χαρακτική διαθέτει το προνόμιο της πολλαπλής ανατύπωσης και συνδέεται άμεσα με την τυπογραφική επανάσταση του 15ου και 16ου αιώνα, που άλλαξε για πάντα την ανθρώπινη ιστορία διαδίδοντας πληροφορίες, μηνύματα και επαναστατικές ιδέες στα πλατιά κοινωνικά στρώματα. Έτσι, η χαρακτική τέχνη λειτούργησε, στη διαλεκτική της σύγχρονης ιστορίας, πολλές φορές ως φορέας κοινωνικών μηνυμάτων με βάση την πλατιά δημοκρατία και την ελευθερία του λόγου. Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που στράφηκαν στη Χαρακτική για να εκφράσουν τη διαμαρτυρία τους σε περιόδους κοινωνικών αναταραχών», λέει ο Γιώργος Τσαγγάρης, διευθυντής του Δημοτικού Μουσείου Χαρακτικής στη Λευκωσία. 
«Βέβαια», σχολιάζει, «σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει με τα ηλεκτρονικά μέσα να κυριαρχούν, όμως η ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία μέσω της τέχνης παραμένει και η Χαρακτική είναι μια μορφή τέχνης που μας το θυμίζει αυτό. Οι πολλαπλές τεχνικές και μέθοδοί της, που εξελίσσονται συνέχεια στις μέρες μας καταργώντας τους παραδοσιακούς διαχωρισμούς ανάμεσα στις τέχνες, της προσδίδουν γοητεία και ενδιαφέρον, τόσο για τους καλλιτέχνες όσο και για το ευρύ κοινό. Από την αφίσα μέχρι το video, η χαρακτική έχει συγγένειες με πληθώρα τεχνικών και τεχνών, που της επιτρέπουν να εξελίσσεται διαρκώς.»
Ποιο είναι όμως το όραμα του Γιώργου Τσαγγάρη για το μουσείο; «Φιλοδοξούμε πως το μουσείο στην Λευκωσία θα αποτελέσει ένα σχολείο στην πρωτεύουσα για την τέχνη της Χαρακτικής. Επίσης, μια πλατφόρμα προβολής του έργου πολλών νέων καλλιτεχνών, Κυπρίων και ξένων, ένας πυρήνας για τη διάδοση προβληματισμών και μηνυμάτων που αφορούν τον σύγχρονο άνθρωπο σε μια εποχή κοινωνικά ταραγμένη, σε μια στιγμή αβεβαιότητας για το ίδιο το μέλλον του πλανήτη. Εκπαιδευτικά προγράμματα, εργαστήρια, διαλέξεις, προβολές, περιοδικές εκθέσεις, αλλά και μόνιμες ετήσιες εκθέσεις με έργα από τη μεγάλη συλλογή του μουσείου, θα πληροφορούν διαρκώς το κοινό για τις δυνατότητες που προσφέρει στα χέρια των δημιουργών η χαρακτική τέχνη.»
 

* Η έκθεση στο Δημοτικό Μουσείο Χαρακτικής στη Λευκωσία με τίτλο «Από τον Άλμπρεχτ Ντίρερ στον Τηλέμαχο Κάνθο» θα διαρκέσει μέχρι τις 30/4. hambisprintmakincentre.org

[email protected]