Καλπάκι 1940: Πώς η VΙΙΙ Μεραρχία συνέτριψε την ιταλική επίθεση στην Ηπειρο (φωτο)

Η μοίρα διάλεξε την VIII Μεραρχία μόνη της να υπερασπιστεί την τιμή και την εδαφική ακεραιότητα της Πατρίδας μας, τον Οκτώβριο του 1940, όχι μόνο εναντίον ενός εχθρού ο οποίος διέθετε ασύγκριτα περισσότερες δυνάμεις, αλλά και με αντίθετες εντολές, ως προς την εκπλήρωση της αποστολής της.

«Η κυβέρνησις δεν αναμένει βεβαίως παρά της μεραρχίας νίκας… Αναμένει όμως εκ ταύτης να σώση την τιμήν των ελληνικών όπλων».

Ωστόσο, η μεραρχία «παράκουσε» τις διαταγές, που είχε λάβει: όχι μόνο διέσωσε την τιμή της Πατρίδας, όχι μόνο κατήγαγε περίλαμπρες νίκες, αλλά προσδίδοντας επικό χαρακτήρα στον αγώνα της, προκάλεσε παγκόσμιο θαυμασμό!

Ιστορία Μεραρχίας

Η Μεραρχία συγκροτήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 1912 με τον τίτλο Μεραρχία Ηπείρου, με διαταγή του στρατηγού Σαπουντζάκη, που εκδόθηκε στην Φιλιππιάδα. Πρώτος της διοικητής υπήρξε ο συνταγματάρχης Ματθαιόπουλος Δημήτριος. Στις 11 Ιανουαρίου 1913, με διαταγή του αρχιστράτηγου Διαδόχου Κωνσταντίνου, μετονομάστηκε σε VIII Μεραρχία.

Ουσιαστική ήταν η συμμετοχή της στον πόλεμο του 1913 για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Μετά την κατάληψη της πόλης, στη Μεραρχία δόθηκε αποστολή να προελάσει προς τη Βόρειο Ήπειρο. Κατά τη διάρκεια του Μαρτίου 1913 κατέλαβε την Κλεισούρα, το Αργυρόκαστρο, το Τεπελένι και την Πρεμετή. Στις 23 Ιουνίου 1913 μετακινήθηκε στη Θεσσαλονίκη και έλαβε μέρος στον Ελληνοβουλγαρικό Πόλεμο του 1913. Στα μέσα Ιουνίου 1913 κατέλαβε το Παρανέστι, την Ξάνθη και την Κομοτηνή. Μέχρι της υπογραφής της συνθήκης παρέμεινε στη Δυτική Θράκη.

Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Μεραρχία επανήλθε στην Ήπειρο (Ιούλιος 1917) και τον Νοέμβριο του 1918 εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα. Στη Μικρασιατική Εκστρατεία έλαβε μέρος μόνο με το 15 ΣΠ, το οποίο είχε σημαντικές επιτυχίες. Από το 1922 μέχρι το 1940 η Μεραρχία παρέμεινε στα Ιωάννινα.

Κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940 η VIII Μεραρχία, με διοικητή τον υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, έγραψε στην Ιστορία της σελίδες άφθαστου μεγαλείου και δόξας.

Είχε ταχθεί στην περιοχή Καλπακίου και αρχικά ανέκοψε την προέλαση του εχθρού, ενώ στη συνέχεια έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην επιθετική επιστροφή. Απώθησε τον εχθρό και έφθασε μέχρι της γραμμής Επισκοπή – Γκλινα – Ντεμπραβιτσα.

Η εξέλιξη των επιχειρήσεων στη Μακεδονία ανάγκασε τα τμήματα της Μεραρχίας να επανέλθουν στα αρχικά ελληνοαλβανικά σύνορα. Στη συνέχεια συμπτύχθηκε στον χώρο της Φιλιππιάδας, για να διαλυθεί με την υπογραφή της Ανακωχής (20 Απριλίου 1941).

Προ της ιταλικής εισβολής

Το μεσοπολεμικό ελληνικό αμυντικό δόγμα, ως το καλοκαίρι του 1939, προετοίμαζε τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις για μια πιθανή επίθεση από τη Βουλγαρία, που παρέμενε η μοναδική σταθερά αναθεωρητική δύναμη στην περιοχή των Βαλκανίων. Όλα τα εγκριθέντα αμυντικά κονδύλια διατέθηκαν για την οχύρωση της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, την περίφημη Γραμμή «Μεταξά». Για τον τομέα των συνόρων με την Αλβανία δεν υπήρχε πρόβλεψη αμυντικής θωράκισης, καθώς η γειτονική χώρα, ασχέτως φιλοδοξιών και προθέσεων, δεν αποτελούσε ρεαλιστικό επιθετικό κίνδυνο για την Ελλάδα.

Αυτή η κατάσταση άλλαξε δραματικά μετά την εύκολη κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία το καλοκαίρι του 1939. Παρά τις επίσημες Ιταλικές διαβεβαιώσεις για τις αγνές προθέσεις έναντι της Ελλάδας, το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ) αμέσως ξεκίνησε μια προσπάθεια εκπόνησης ενός πρόχειρου σχεδίου αμύνης, έναντι μιας πιθανής ιταλικής επίθεσης, ενώ ενέκρινε κάποια μικρά κονδύλια για την οχύρωση της ελληνοαλβανικής μεθορίου.

Η VIII Μεραρχία στον σχεδιασμό του ΓΕΣ, όπως είχε εγκριθεί από τον ίδιο τον Παπάγο, σε περίπτωση ιταλικής επίθεσης, όφειλε να επιβραδύνει όσο περισσότερο μπορούσε την ιταλική προέλαση, ώσπου να ολοκληρωθεί η ελληνική επιστράτευση και να μπει στον αγώνα ο κύριος όγκος του Ελληνικού Στρατού.

Ωστόσο ο υποστράτηγος Κατσιμήτρος, που διοικούσε τη Μεραρχία από το 1938 και είχε αναπτύξει ιδιαίτερες σχέσεις τόσο με τους υφισταμένους και τους στρατιώτες του, όσο και με τον τοπικό πληθυσμό, είχε αποφασίσει να μην δώσει στον εχθρό ούτε σπιθαμή εδάφους και να προτάξει αντίσταση μέχρι θανάτου στον τομέα του Καλπακίου (ορεινή περιοχή που δεσπόζει σε όλη την τοποθεσία και αποτελεί μια άριστη εκ φύσεως οχυρή αμυντική γραμμή).

Έτσι, χρησιμοποιώντας την ελάχιστη κρατική επιχορήγηση που διατέθηκε για τον σκοπό αυτό, ανέσκαψε όλη την περιοχή δημιουργώντας αμυντικές πτυχώσεις, περίτεχνα κρυφά οχυρά σημεία όπου έκρυψε το πυροβολικό του και σημάνσεις των πιθανότερων τοποθεσιών συγκέντρωσης του εχθρού. Αρωγοί στην προσπάθεια αυτή υπήρξαν όλοι οι κάτοικοι της περιοχής.

Ο ίδιος ο Κατσιμήτρος επισκεπτόταν συχνά τις μονάδες της Μεραρχίας, προσπαθώντας να τονώσει το ηθικό του προσωπικού. Επίσης σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο συνταγματάρχης Μαυρογιάννης Παναγιώτης, διοικητής του Πυροβολικού της Μεραρχίας, ο οποίος ανέπτυξε μια ακαταπόνητη προπαρασκευαστική δραστηριότητα σε όλη την περιοχή.

Μέσα σε λίγους μήνες όλος ο τομέας είχε διαμορφωθεί κατάλληλα για άμυνα, με αντιαρματικές τάφρους, συρματοπλέγματα, ναρκοπέδια και πολυβολεία. Όλη η Ήπειρος βρισκόταν σε έναν «πολεμικό οργασμό» πολλούς μήνες πριν την ιταλική εισβολή. Ήδη τον Αύγουστο του 1939 πραγματοποιήθηκε μια πρώτη επιστράτευση στους κατοίκους της περιοχής και μια δεύτερη τελική τον Αύγουστο του 1940, μετά τον άνανδρο τορπιλισμό της «Έλλης», όταν πια ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος φαινόταν επικείμενος.

Στις 24 Αυγούστου το ΓΕΣ έστειλε διαταγές στον Κατσιμήτρο, με τις οποίες εκ νέου προσπαθούσε να περάσει το πνεύμα της κλιμακωτής επιβράδυνσης, μέχρι να εμπλακούν και οι υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις στον Αγώνα. Η λογική του ΓΕΣ προέβλεπε και πιθανή υποχώρηση ώστε να μην αποκοπεί η VIII Μεραρχία, την οποία καλούσαν να σώσει την τιμή των Ελληνικών όπλων. Όμως ο Κατσιμήτρος είχε πάρει τις αποφάσεις του.

Από τις 5 Οκτ 1940 η Μεραρχία ήταν έτοιμη, επανδρώνοντας τις προβλεπόμενες από τα σχέδια θέσεις, ενώ ενισχύθηκε και με αριθμό νέων μονάδων.

Νύχτα 27/28 Οκτωβρίου

Την τελευταία εβδομάδα του Οκτωβρίου, η VIII Μεραρχία ήταν πλήρως επιστρατευμένη με τους Ηπειρώτες να αποτελούν κατά 4/5 τη δύναμή της. Το ιστορικό βράδυ Ν27/28 Οκτωβρίου, ένα από τα ιστορικότερα της σύγχρονης Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους, οι προφυλακές της Μεραρχίας κατέγραψαν ασυνήθιστη κίνηση στον απέναντι ιταλικό τομέα.

Κατά την επεξεργασία των πληροφοριών που έφτασαν στο στρατηγείο της Μεραρχίας, από το άρτια οργανωμένο σχέδιο αναζήτησης και συλλογής πληροφοριών, ο διοικητής της Μεραρχίας με τους βασικούς επιτελείς του (επιτελάρχη αντισυνταγματάρχη Δρίβα Χαρ., αρχηγό Πυροβολικού συνταγματάρχη Μαυρογιάννη Π., διευθυντή 3ου επιτελικού γραφείου ταγματάρχη Πετρουτσόπουλο Π.), κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι την επομένη, 28 Οκτωβρίου 1940, θα εκδηλωνόταν ιταλική επίθεση.

Ο Κατσιμήτρος ενημέρωσε τον αντισυνταγματάρχη Κορόζη στο ΓΕΣ, διαβεβαιώνοντάς τον για την πεποίθησή του ότι «…δεν θα περάσουν οι Ιταλοί από το Καλπάκι».

Αμέσως μετά έθεσε σε συναγερμό όλες τις μονάδες προκαλύψεως και τα παραμεθόρια φυλάκια διατάσσοντας επιφυλακή και ασθενή άμυνα μέχρι το βασικό σημείο αντίστασης. Είναι άξιο λόγου το γεγονός ότι εκείνο το βράδυ όλες οι τηλεφωνικές συνδέσεις, παρά τον φόρτο επικοινωνίας, δούλεψαν άψογα, φαινόμενο πρωτοφανές για Ελλάδα ακόμη και για την εποχή μας!

Ο Κατσιμήτρος αποσύρθηκε για να κοιμηθεί στις 01.00 το πρωί. Λίγο μετά, στις 04.00 τα ξημερώματα, χτύπησε το τηλέφωνό του. Από την άλλη άκρη του σύρματος ακούστηκε η φωνή του αντισυνταγματάρχη Κορόζη: «…Πόλεμος! Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως Ιωάννης Μεταξάς απέρριψε ιταλικόν τελεσίγραφον….».

Στις 05.30, μίση ώρα πριν λήξει το ιταλικό τελεσίγραφο, η νύχτα έγινε μέρα στους τομείς προκαλύψεως της VIII Μεραρχίας. Ένα φράγμα πυρός κατέκαψε τον ελληνικό τομέα, ενώ ακούγονταν οι ερπύστριες των ιταλικών τεθωρακισμένων που πλησίαζαν. Τα ιταλικά βομβαρδιστικά με χαμηλές πτήσεις και τους βομβαρδισμούς τους συμπλήρωναν την κόλαση πυρός.

Οι δυνάμεις του Ιταλού στρατηγού Βισκόντι Πράσκα διάβηκαν την ελληνική μεθόριο με 4 μεραρχίες: η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» κατευθύνθηκε στο Μέτσοβο, η Τεθωρακισμένη Μεραρχία «Κενταύρων» και η Μεραρχία Πεζικού «Φερράρα» στα Ιωάννινα και η Μεραρχία Πεζικού «Σιένα» κινήθηκε στον παραλιακό άξονα.

Οι Έλληνες στρατιώτες ωστόσο δεν σάστισαν, αλλά συμπτύχθηκαν κανονικά, όπως προέβλεπε το σχέδιο που είχε εκπονήσει το επιτελείο της Μεραρχίας, προς τις κύριες γραμμές ελληνικής αντίστασης, ενώ οι γέφυρες του ποταμού Αωού ανατινάχθηκαν για να επιβραδύνουν την ιταλική προέλαση. Δεν άργησαν να καταγραφούν οι πρώτες ελληνικές επιτυχίες.

Το ΈΠΟΣ του 1940 είχε αρχίσει….

Σήμερα

Στο πλαίσιο αναδιοργάνωσης του Ελληνικού Σταρτού Ξηράς το 2013, η δύναμη της Μεραρχίας μειώθηκε και η συγκρότηση – σύνθεσή της τροποποιήθηκαν, μεταρέποντάς την σε μηχανοποιημένο σχηματισμό ταξιαρχίας, με την ονομασία 8η Μηχανοποιημένη Ταξιαρχία Πεζικού «VIII MΠ ΗΠΕΙΡΟΥ» (8η Μ/Π ΤΑΞ ΠΖ). Η έδρα της παραμένει στα Ιωάννινα

Η 8η Μ/Π ΤΑΞ ΠΖ διαθέτει τις παρακάτω μονάδες:

628 Μηχανοποιημένο Τάγμα Πεζικού (628 Μ/Π ΤΠ)1
583 Μηχανοποιημένο Τάγμα Πεζικού (583 Μ/Π ΤΠ)
625 Μηχανοποιημένο Τάγμα Πεζικού – Κέντρο Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων – Ειδικό Κέντρο Εκπαίδευσης (625 Μ/Π ΤΠ KEN-ΕΚΕ)
8 Επιλαρχία Αναγνώρισης (8η ΕΑΝ)
708 Τάγμα Μηχανικού (708 ΤΜΧ)
492 Τάγμα Διαβιβάσεων (492 ΤΔΒ)
Λόχο Στρατηγείου (ΛΣ/8ης Μ/Π ΤΑΞ ΠΖ)
Στο έμβλημα της Ταξιαρχίας απεικονίζεται ένας ταύρος μέσα σε στεφάνι βελανιδιάς. Η εικόνα αυτή είναι η μία πλευρά αρχαίου νομίσματος των φυλών που κατοικούσαν στην Ήπειρο τον 3ο π.Χ. αιώνα. Στην άλλη όψη του νομίσματος αναγραφόταν η λέξη «ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ» που σημαίνει «ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ», γιατί η πρώτη ονομασία της Ηπείρου ήταν «ΑΠΕΙΡΟΣ».

Ως λογότυπος του εμβλήματος αναγράφεται η λέξη «ΟΧΙ», του Έλληνα πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά στον Ιταλό πρέσβη Γκράτσι, όταν ο τελευταίος, στις 03.00 της 28ης Οκτωβρίου 1940, ζήτησε για λογαριασμό της κυβέρνησής του, την είσοδο του Ιταλικού Στρατού στην Ελλάδα. Θυμίζει το μεγαλείο και τους ηρωικούς αγώνες της VIII Μεραρχίας στα ηπειρωτικά βουνά, κατά τον πόλεμο 1940 – 1941. Με το έμβλημα αυτό δίνεται συμβολικά η ιστορική συνέχεια του Ηπειρωτικού χώρου, με τον οποίο συνδέεται άμεσα η ιστορία του σχηματισμού.