Για μια Παιδεία Ανθρωπιάς
antonios_s_psiris_blog

Αντώνης Ψύρης

Για μια Παιδεία Ανθρωπιάς

«Σε αυτό τον κόσμο που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται τους άλλους. Πρέπει να αναζητήσουμε τον Άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται». Γιώργος Σεφέρης

Όταν ο αρχαίος φιλόσοφος Διογένης γύριζε όλη την ημέρα στους δρόμους Αθήνας, κρατώντας ένα φανάρι και λέγοντας το περίφημο «Άνθρωπο ζητώ», πιθανότατα δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι η φράση αυτή θα αποδεικνυόταν τόσο επίκαιρη χιλιάδες χρόνια μετά. Και αυτό γιατί, καθώς η ανθρωπότητα βαδίζει ολοταχώς προς την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, φαίνεται ότι εξακολουθεί να ζητάει εναγωνίως όλο και περισσότερο τον Άνθρωπο.

Σε μία εποχή εκπληκτικών ταχυτήτων και απίστευτων υλικών κατακτήσεων φαντάζει βεβαίως παράξενο να αναζητούμε ακόμη το ανθρώπινο στοιχείο. Πού ακριβώς βρίσκεται όμως το ηθικό στίγμα της εποχής μας; Σε αυτή τη διαρκή περιπλάνησή του στο χρόνο ο άνθρωπος δείχνει να έχει χάσει το δρόμο. Και αυτό γιατί μπορεί να έγινε υπεράνθρωπος μέσα από τις τεράστιες δυνατότητες που του εξασφάλισε η τεχνολογία, λησμόνησε όμως ότι πρέπει να παραμείνει Άνθρωπος. Τα αναρίθμητα λάθη του παρελθόντος που οδήγησαν σε μεγάλους πολέμους, τεράστιες καταστροφές αλλά και κοινωνικές αδικίες δεν κατάφεραν δυστυχώς να λειτουργήσουν αποτρεπτικά. Ταυτόχρονα, η αλματώδης πρόοδος δεν συνοδεύτηκε από μια αντίστοιχη αναβάθμιση της ηθικής μας ποιότητας.

Μπορεί να αυξήθηκε το κεφάλαιο των γνώσεών μας, όμως μειώθηκε το κεφάλαιο της ανθρωπιάς μας, καθώς η πρόοδος έγινε αυτοσκοπός αντί να τεθεί στην υπηρεσία του ανθρώπου. Σήμερα η ανθρωπότητα μπορεί να καμαρώνει για τα υψηλά επιστημονικά και τεχνολογικά της επιτεύγματα θα έπρεπε όμως να αισθάνεται βαθύτατη ντροπή για καθημερινή καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διάφορα σημεία του πλανήτη.

Μια σειρά από τραγικές αντινομίες εξακολουθούν δυστυχώς να στιγματίζουν την εποχή μας. Ένας ανεπτυγμένος κόσμος που ζει  προκλητικά εις βάρος του Τρίτου Κόσμου και μια σειρά από σοβαρά παγκόσμια προβλήματα που εξακολουθούν να ταλανίζουν ως σύγχρονες μάστιγες την ανθρωπότητα. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εξηγηθεί ότι σε μια εποχή αλματώδους εξέλιξης  εκατομμύρια συνάνθρωποί  μας εξακολουθούν να έρχονται αντιμέτωποι καθημερινά με την πείνα, τη φτώχεια, την εξαθλίωση και την αδυναμία πρόσβασης σε πόσιμο νερό; Πώς είναι δυνατόν στον αιώνα της ψηφιακής επανάστασης να υπάρχουν εκατομμύρια αναλφάβητοι ενήλικες αλλά και παιδιά κυρίως στις χώρες της Ασίας και της υποσαχάριας Αφρικής;

Με πόση ευκολία μπορεί να δεχθεί  κανείς πως εκατομμύρια κορίτσια κυρίως στην Ινδία και την Κίνα θεωρούνται «αγνοούμενα» λόγω της βρεφοκτονίας και της επιλεκτικής άμβλωσης; Ποιος τέλος θα μπορούσε να πιστέψει ότι η ανθρωπότητα μετά από δύο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους εξακολουθεί να βιώνει τις τραγικές συνέπειες του πολέμου σε αρκετές γωνιές του πλανήτη;

Τα παραπάνω αποτελούν δυστυχώς ελάχιστα μόνο παραδείγματα καταπάτησης των στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων που επιβεβαιώνουν απλώς την περίφημη φράση του Χέγκελ, σύμφωνα με την οποία «το μόνο που διδάσκει η ιστορία είναι ότι δε διδασκόμαστε τίποτα από αυτή».

Κλείσιμο
Μέσα σε αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον των έντονων ανισοτήτων και των προκλητικών  αντιθέσεων το σύγχρονο σχολείο δεν μπορεί  να παραμένει ουδέτερο. Η παιδεία με την πραγματική και όχι με την τρέχουσα του όρου σημασία οφείλει να δίνει μια καθημερινή μάχη για την μεταμόρφωση του ανθρώπου σε Άνθρωπο. Εξάλλου, αυτό είναι και  το αληθινό νόημα της μόρφωσης, να οδηγεί στην μεταμόρφωση στην ανόρθωση των ψυχών στην έννοια του «άνω θρώσκειν», όπως υπαγορεύει και η ετυμολογική ανάλυση της λέξης άνθρωπος. Το σύγχρονο σχολείο δεν μπορεί να αποσκοπεί απλώς στο να δώσει ένα καλό επαγγελματία στην κοινωνία αλλά κυρίως ένα σωστό άνθρωπο.

Σε μια εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι έχουν πάψει να σκέφτονται, είναι χρέος του εκπαιδευτικού μας συστήματος να καλλιεργεί στους μαθητές όχι μόνο γνώσεις αλλά και γνώμη. Να προετοιμάζει ανθρώπους που δεν θα εγκλωβίζονται στα στενά όρια του εαυτού τους αλλά θα έχουν ανοιχτές τις κεραίες τους, για να συλλαμβάνουν τα μηνύματα της εποχής τους. Να διαμορφώνει ανθρώπους ελεύθερους και κατά συνέπεια υπεύθυνους.

Το σημερινό  σχολείο οφείλει να κηρύξει τον πόλεμο κατά της αδιαφορίας που μεταβάλλει τους μαθητές σε παθητικούς δέκτες χωρίς κρίση για αυτά που συμβαίνουν γύρω τους. Θα πρέπει να ενθαρρύνει την έννοια της συμμετοχής που αποτελεί την πεμπτουσία της λειτουργίας του δημοκρατικού μας πολιτεύματος. Να καλλιεργεί την αξία του εθελοντισμού και της αλληλεγγύης απέναντι σε κάθε συνάνθρωπό μας που έχει ανάγκη. Να ενισχύει την ευαισθητοποίηση των μαθητών απέναντι στα διάφορα κοινωνικά ή περιβαλλοντικά ζητήματα και να τους ωθεί να αναλαμβάνουν  ενεργό δράση για την αλλαγή του σύγχρονου κόσμου. Με λίγα λόγια να διαμορφώνει τον πολύπλευρο άνθρωπο, τον Homo Universalis και όχι έναν αυριανό  Homo Robato (άνθρωπο ρομπότ).

Για να επιτύχει όμως όλους αυτούς τους στόχους το σημερινό σχολείο, απαιτείται μια πολύ βασική προϋπόθεση. Οι σημερινοί νέοι μεγαλώνοντας μέσα σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα ατομικιστικού ωφελιμισμού και ζώντας μέσα σε μια βαθιά ανταγωνιστική  αλλά και εγωιστική κοινωνία, είναι ανάγκη να στραφούν κάποια στιγμή από το «εγώ» στο «εμείς». Δεν αρκεί να ενημερώνονται και να ενδιαφέρονται αποκλειστικά και μόνο για τα δικά τους δικαιώματα.

Θα χρειαστεί  κάποια στιγμή να αγωνιστούν και για τα δικαιώματα του άλλου. Και αυτός ο άλλος μπορεί να είναι είτε ο διπλανός τους είτε ένας άνθρωπος άγνωστος σε αυτούς. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα λοιπόν πρέπει να καλλιεργήσει την ευαισθησία για τον συνάνθρωπο. Να βοηθήσει τους νέους να συναισθανθούν το βαθύτερο νόημα των στίχων του ποιητή Τζόν Ντόνν:  «Κάθε ανθρώπου θάνατος είναι και δικός σου θάνατος. Γι’ αυτό ποτέ μην στέλνεις να ρωτήσεις για ποιον χτυπάει η καμπάνα. Χτυπάει για σένα».

 Χρειάζεται όμως και κάτι ακόμα. Τα σημερινά παιδιά πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως  απολαμβάνουν μια σειρά δικαιωμάτων που κατακτήθηκαν μέσα από τον αγώνα όλων των προηγούμενων γενιών. Έχουν κληρονομήσει ένα κοινωνικό κεφάλαιο δικαιωμάτων που σχηματίστηκε μέσα από τις καταθέσεις όλων των προηγούμενων και το οποίο οφείλουν όχι απλώς να το διατηρήσουν αλλά και να το επαυξήσουν. Για να συμβεί όμως αυτό, δεν αρκεί απλώς να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Θα πρέπει να ανταποκρίνονται και στις υποχρεώσεις τους. Γιατί η ύπαρξη των δικαιωμάτων στηρίζεται στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων.

Στηρίζεται όχι στη νοοτροπία του «θέλω» αλλά στη νοοτροπία του «δίνω». Βασίζεται στην έννοια της ευθύνης που αποτελεί την θεμελιώδη αρχή του δημοκρατικού μας πολιτεύματος. Γι’ αυτό και όταν ορισμένοι ανεγκέφαλοι νεαροί καταστρέφουν το άγαλμα ενός Ρήγα ή ενός Κοραή θα πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν ασεβούν απλώς απέναντι στην Ιστορία. Ασεβούν απέναντι στα ίδια τους τα δικαιώματα που διαμορφώθηκαν μέσα από τις θυσίες του παρελθόντος.

Χρειαζόμαστε λοιπόν μια άλλη Παιδεία που να μη φοβάται να μιλήσει στα παιδιά για τα δικαιώματα αλλά και για τις υποχρεώσεις τους. Μια Παιδεία που θα προετοιμάζει το μέλλον χωρίς να φοβάται το παρελθόν. Μια Παιδεία που θα καλλιεργεί στους νέους γνώσεις και δεξιότητες αλλά με γνώμονα το σεβασμό στις μεγάλες πανανθρώπινες αξίες. Μια Παιδεία  που θα αναγνωρίζει την μοναδικότητα του ατόμου αλλά ταυτόχρονα θα αναδεικνύει τη σημασία της υγιούς συλλογικότητας.

Μια Παιδεία  που θα ισοδυναμεί με το άναμμα μιας φλόγας στις ψυχές των νέων ανθρώπων για  ένα καλύτερο αύριο. Εκεί πρέπει να δοθεί η μάχη. Γιατί όπως λέει και ο ποιητής, «αν δεν καώ εγώ, αν δεν καείς εσύ, αν δεν καούμε εμείς, πώς θα γενούν τα σκοτάδια φως»;

Αντώνιος Σ. Ψύρης
Φιλόλογος-Ιστορικός
Διευθυντής Γυμνασίου Εκπαιδευτηρίων Δούκα
Ακολουθήστε το protothema.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Protothema.gr

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

Ειδήσεις Δημοφιλή Σχολιασμένα
ΔΕΙΤΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Best of Network