Χίος: Αναβιώνει κάθε χρόνο το έθιμο με τα πρωτοχρονιάτικα καραβάκια

Κάθε χρόνο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς αναβιώνει στην κεντρική πλατεία Βουνακίου της Χίου το έθιμο με τα Πρωτοχρονιάτικα Καραβάκια, που διοργανώνεται από την Περιηγητική Λέσχη Χίου και το Δήμο Χίου. 

Το έθιμο αυτό ξεκίνησε ως τιμή για τις νίκες του ελληνικού στόλου σε ναυμαχίες κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, από Χιώτες, Ψαριανούς και Έλληνες της Μικράς Ασίας. Ομάδες ατόμων από διάφορες συνοικίες της πόλης αρκετούς μήνες πριν, προετοιμάζονται γι αυτή τη μέρα και κατασκευάζουν με τέχνη και μεράκι εμπορικά και πολεμικά πλοία 5,5 μέτρων σύμφωνα με τους κανονισμούς. Κάθε ομάδα παρουσιάζει το καραβάκι της, στο οποίο έχει δώσει ένα όνομα και στη συνέχεια τραγουδάει με τη συνοδεία της τραμπούκας (χιώτικο όργανο) ή κάποιες φορές και άλλων οργάνων, παινέματα, κάλαντα που δίνουν ευχές για το νέο έτος και σατιρίζουν πολλές φορές τα πολιτικά δρώμενα της περιοχής. Στο τέλος η καλύτερη ομάδα με το καλύτερο καραβάκι και τα  καλύτερα παινέματα βραβεύεται με χρηματικό έπαθλο και στη συνέχεια κάνει περιφορά το καραβάκι της στις γειτονιές της Χίου τραγουδώντας τα παινέματα. Κάθε χρόνο συμμετέχουν όλο και περισσότερες ομάδες για τις οποίες σημασία έχει η συμμετοχή και η διατήρηση αυτού του εθίμου και όχι το έπαθλο.

Η ιστορία της ενορίας Παναγίας Τρουλλωτής 

Η ιστορία μας ξεκινάει περί τα 1955 περίπου, όταν 2 μεγάλες ενορίες αγιοβασιλιάτικων καραβακιών ξεκίνησαν να ανταγωνίζονται η μιά την άλλη, μιλάμε για τις ενορίες της Παναγίας Τουρλωτής και του Αγίου Γεωργίου απο το Φρούριο (Κάστρο).Τα πρώτα πλοία κατασκευαζόταν από τα ίδια τα παιδιά της ενορίας μας, και τα συνηθισμένα υλικά της εποχής εκείνης, ήταν, Χαρτί και λαμαρίνα....

Η κατασκεύη αυτη για να απωπερατωθεί, χρειαζόταν 1-4 εβδομάδες καθημερινής δουλειάς. Απαράβατος κανόνας στο καραβάκι να υπήρχε κανονάκι και σφυρίκτρα.
Το κανονάκι ήταν αυτοσχέδιο μπροστογεμές και στο πίσω μέρος του, υπήρχε μια μικρή τρύπα, οπου τοποθετούνταν το φυτίλι οπου και αυτό ήταν αυτοσχέδιο.
Συνήθως τα γεμίσματα ή αλλιώς οι κανονιές ήταν απο χαρτί ή απο στουπί.
Βάζοντας αρχικά λιγο μπαρούτι (μάυρο) στο κανονάκι, γέμιζες με χαρτί ή στουπί τον υπόλοιπο χώρο μέσα στο κανονάκι και στο τέλος το χτύπαγες με μία ματσόλα, για να σφύξει καλα το στουπί μέσα στο κανονάκι. Τέλος έβαζες το φυτίλι στην τρύπα και βάζοντας φωτιά, το κανονάκι έκανε τρομερό θόρυβο.  Οι κατασκευαστές τότε, έπρεπε να φτίαξουν τόσο καλή κατασκεύση που θα τους εξασφάλιζε, οτι το υπόλοιπο καραβάκι θα έμενε απήραχτο κατα την κανονιά που θα έπεφτε. Πολλές φορές έφευγαν απο πάνω στο καραβάκι, πολλά στολίδια και εξαρτήματα....
 Το δέυτερο μεγάλο εξάρτημα και εξίσου σημαντικό, ήταν η σφυρίκτρα...
Μιά ιδιαίτερα επίπονη και πολύ «μερακλίδικη» κατασκεύη.
Η σφυρίχτρα, ήταν από μια σωλήνα όπου στο τέλος γινόταν λεπτή και συνήθως άφηνε στα άκρα της και στα πλάγια μικρές τρύπες.

Κύριο μέσο τροφοδοσίας ήταν ο ατμός. Ετσι λοιπόν οι κατασκευαστές έφτιαχναν ένα χώρο, που τον ονόμαζαν καζάνι. Ήταν ένα κυβισμένο δοχείο, όπου υπήρχε νερό μέσα και βάζοντας φωτιά στο κάτω μέρος του δοχείου, το νερό έβραζε σε καποια στιγμή....

Οι ατμοί στο εσωτερικό του άρχιζαν να δημιουργούν μιά κορεσμένη ατμόσφαιρα, που στο τέλος δημιουργούσε πίεση. Αυτήν την πίεση, την ήλεγχαν με μία στρόφιγγα νερού, όπου διοχετευόταν με μια σωλήνα στην καμινάδα. Δηλαδή στην σφυρίχτρα. Ετσι, περνώντας ο ατμός με πίεση δημιουργούσε τον ήχο. Τόσο ποιο πολύ πίεση, τόσο ποιό μεγάλος και δυνατός ήταν ο ήχος.
Υπήρχαν όμως και ατυχήματα, γιατί πολλές φορές οι κατασκευές δεν ήταν καλές, με αποτέλεσμα, να έπιαναν φωτιά τα ίδια τα καραβάκια.

Τα υλικά όπως αναφέραμε παραπάνω, ήταν συνήθως από λαμαρίνα και ξύλα για σκαρί. Αρχικά έπρεπε να φτιάξεις τα λεγόμενα ψαροκόκαλα, δηλαδή την κύρια ραχοκοκαλιά του πλοίου. Έπειτα εκεί πάνω τοποθετούσαν την λαμαρίνα και έντυναν τον εξωτερικό του χώρο με αυτήν. Για το δέσιμο και την τοποθέτηση της λαμαρίνας, χρησιμοποιούσαν καρφιά διαφόρων μεγεθών. Στο εσωτερικό χώρο του κουφαριού, έβαζαν το καζανάκι για την σφυρίχτρα.

Στο επάνω μέρος του πλοίου, η λεγόμενη κουβέρτα, τοποθετούσαν το κομοθέσιο και όλα τα άλλα εξαρτήματα που χρειαζόταν ανάλογα τον τύπο του πλοίου.

Οι ποιο συνηθισμένοι τύποι πλοίων ήταν, τα πολεμικά.

Αργότερα Φτιάξαμε το πρώτο μας Εμπορικό πλοίο. Κατασκευή του Ιάκωβου Σκανδάλη, που σημειώνουμε ότι υπάρχει ακόμα.

Έπειτα με τα χρόνια, τα υλικά άλλαξαν και από λαμαρίνα, πήγαμε στο κόντρα-πλακέ. Οι κατασκευές έγιναν ακόμα καλύτερες και προστέθηκαν φώτα και μπαταρία, αντικαθιστώντας το καζανάκι. Ηλεκτρικές σφυρίχτρες, και πολύ αργότερα τηλεκατευθηνόμενα κανόνια, πηδάλια, προπέλες πήραν μέρος στις κατασκευές μας. Όλα αυτά πάντα φτιαγμένα στο χέρι και με μπόλικο μεράκι.

Μέχρι και ένα πλοίο μας το Παναγία Τουρλωτή ΙΙ κολύμπησε μόνο του στο λιμάνι της Χίου και μάλιστα χωρίς την βοήθεια ανθρώπου. Όλα αυτόματα.

 Το έθιμο αυτό ήταν και θα είναι για την ενορία μας, σταθμός. Με αυτό μεγαλώσαμε, με αυτό γίναμε άντρες και αυτό είναι το καμάρι μας. Άλλωστε η ιστορία και η προσφορά της ενορίας μας στο έθιμο είναι μεγάλη. Υπήρξαν χρονιές που κατεβάζαμε ακόμα και 6 καραβάκια μόνο εμείς σαν ενορία. Δηλαδή έξι διαφορετικά συνεργεία.

Οι βραβεύσεις μας, ατέλειωτες, οι πρωτιές μας ακόμα περισσότερες.

Δυστυχώς δεν έχουμε σίγουρα ντοκουμέντα για τις προηγούμενες χρονιές, οπού σίγουρα υπήρξαν ακόμα άλλες τόσες πρωτιές, αλλά οι πηγές και οι πληροφορίες είναι μη διασταυρωμένες και για τον λόγο αυτό δεν παραθέτουμε χρονολογίες με τις πρωτιές των πλοίων αυτών. Αλλά σίγουρα τα πλοία μας, Βέλος, Ελλη, Κύπρος πήραν την πρώτη θέση, παλαιότερα του 1987.

Ενδεικτικά από το 1987 έχουμε:

1η θέση – Κοίμηση Ι, πολεμικό (1987)
1η θέση - Κοίμηση ΙΙ, πολεμικό (1988)
1η θέση - Κοίμηση ΙΙΙ, πολεμικό (1989)
1η θέση - Κοίμηση ΙΙΙΙ, πολεμικό (1990)
1η θέση – Μακεδονία, πολεμικό (1991)
1η θέση – Αγία Μαρκέλλα, πολεμικό (1992)
2η θέση - Αγία Μαρκέλλα ΙΙ, πολεμικό (1993)
1η θέση – Παναγία Τουρλωτή, πολεμικό (1994)
2η θέση – Παναγία Τουρλωτή, πολεμικό (1995)
1η θέση – Παναγία Τουρλωτή, Δεξαμενόπλοιο (1996)
1η θέση – Τιτανικός, υπερωκυάνιο (1997)
1η θέση – Κοίμηση, αεροπλανοφόρο (1999)
1η θέση - Αγία Μαρκέλλα liberty (2010)
1η θέση-  Νήσος Χίος οχηματαγωγό  (2012)
2η θέση- θωρηκτό Yamato (2013) 
εκτός διαγωνισμού  θωρηκτό Yamato (2014)
εκτός διαγωνισμού  θωρηκτό Yamato (2015)

Ακολούθησαν και άλλες κατασκευές αργότερα, με δεύτερες θέσεις και αυτό δίοτι, υπήρχε τότε μια ακατανόητη έχθρα προς την ενορία μας, να μην βγάζουν τα καραβάκια μας πρώτα και πολλές φορές να τα βγάζουν εκτός συναγωνισμού, και ο λόγος για να δώσουν κίνητρα και σε άλλες ενορίες.... παρόλο που αξίζαμε την πρωτιά, δεν την παίρναμε. Αυτό έγινε με το εμπορικό μας καραβάκι (φορτηγό) Παναγία Τουρλωτή ΙΙ και το ιστιοφόρο καθώς και πολλά άλλα στην συνέχεια.

Επίσης επιγραμματικά αναφέρω ότι εκτός τον παράγοντα βραβεύση, άλλος ένας σημαντικός παράγοντας έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την συνέχεια της παρουσίας μας στο έθιμο αυτό. Ο παράγοντας αυτός ήταν, οι συχνές αλλαγές κανονισμών και η απουσία της διοργανώτριας αρχής στην μεσολάβηση για την διατήρηση του εθίμου. Το γεγονός ότι το συγκεκριμένο έθιμο έγινε πλέον θεσμός στην πλατεία της Χίου, έχασε την αίγλη του, που για χρόνια γινόταν στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Χίου με μεγάλη επιτυχία. Η έλλειψη χρημάτων καθώς και άλλοι παράγοντες, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην μεγάλη αποχή της ενορίας μας για αρκετά χρόνια από τον διαγωνισμό.

Αργότερα κατεβάσαμε καραβάκια, από τις νεότερες γενιές, με αρκετές διακρίσεις αλλά χωρίς να γευτούμε την πρωτιά. Και ο λόγος γνωστός, όπως αναφέραμε παραπάνω. Ετσι φθάσαμε σήμερα να διοργανώνεται το έθιμο με την συμμετοχή όχι περισσοτέρων απο 10 καραβακιών καθε φορά. Αντίστοιχα παλαιότερα, στο έθιμο αυτό, συμπεριλαμβανόταν πάνω απο 25-30 καραβάκια στο σύνολο.

Πηγή: http:xiosalexcity.webs.com