Μεταναστευτικό ώρα μηδέν: Το protothema.gr στη «ζούγκλα» της Μόριας - Δείτε βίντεο

Ολα τα παιδιά της Μόριας τις τελευταίες ημέρες έχουν ένα κοινό: δεν πάνε σχολείο. Τόσο εκείνα που μετρούν ίδιες μέρες στα λασπόνερα και τα παραπήγματα της «Ζούγκλας» των 20.000 κατοίκων όσο και εκείνα του χωριού των 1.200 κατοίκων. Τα παιδιά των παραπηγμάτων έχουν αφήσει πίσω τους, σε μια άλλη κανονικότητα, την εκπαίδευση. Τα παιδιά του χωριού από τα μέσα της εβδομάδας έμειναν στα σπίτια τους επειδή οι γονείς τους δεν τα έστειλαν στο σχολείο με τον φόβο μήπως και δεν προλάβαιναν, όπως λένε, να τα πάρουν έτσι και δημιουργούνταν νέα επεισόδια αν εξεγείρονταν οι εγκλωβισμένοι της Μόριας.

Η διαδήλωση των περίπου 2.000 νεαρών Αφγανών στο κέντρο της Μυτιλήνης την περασμένη Δευτέρα άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Η κοινωνία της Μυτιλήνης, που το Προσφυγικό είναι κομμάτι της καθημερινότητάς της εδώ και οκτώ με εννέα χρόνια τώρα, με εξάρσεις και υφέσεις, δείχνει πια πολύ κουρασμένη από αυτή την πραγματικότητα. Και από την άλλη, οι 20.000 άνθρωποι που είναι στοιβαγμένοι στο παλιό στρατόπεδο Παραδέλλη και στον ελαιώνα αριστερά και δεξιά του δεν έχουν τίποτα να χάσουν και οι περισσότεροι τίποτα να ελπίσουν. Ζουν στη «Ζούγκλα». Οι δύο κοινωνίες, των ντόπιων και των προσφύγων-μεταναστών, συμφωνούν σε ένα πράγμα, αν και το βλέπουν από διαφορετική σκοπιά η καθεμία: Η κατάσταση έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδο και μοιάζει εξαιρετικά δύσκολη, αν όχι αδύνατη, η διαχείρισή της.

Στο κλίμα της πόλωσης που δημιουργήθηκε μετά τη διαδήλωση των νεαρών Αφγανών στο κέντρο της Μυτιλήνης, έγιναν ορισμένες σημαντικές διαπιστώσεις. Η πρώτη είναι ότι η τοπική κοινωνία βάζει στο επίκεντρο της κριτικής της τη δράση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων: τους καταλογίζεται ανεξέλεγκτη δράση, άμεση σύνδεση με κυκλώματα διακίνησης μεταναστών, έως και υποκίνηση των επεισοδίων. Η κριτική φτάνει στα όρια της συλλήβδην δαιμονοποίησης. Η δεύτερη είναι ότι πλέον μεταξύ των ντόπιων, ειδικά των κατοίκων του χωριού της Μόριας, υπάρχει φόβος, στον οποίο βρίσκουν έδαφος και επιδιώκουν να δράσουν ακραίοι. «Εμείς μέχρι το 2015-16 δεν καταλαβαίναμε ότι σε απόσταση αναπνοής από το χωριό λειτουργούσε hot spot», λέει στο «ΘΕΜΑ» κάτοικος του χωριού, με τους συγχωριανούς του σε ένα από τα καφενεία της Μόριας να συμφωνούν απολύτως μαζί του. Ο καταυλισμός είχε τους ρυθμούς του και το χωριό δεν επηρεαζόταν.

Το πρωί της περασμένης Πέμπτης στην πόλη της Μυτιλήνης τα μόνα που θύμιζαν στον επισκέπτη το μέγα πρόβλημα του Προσφυγικού-Μεταναστευτικού ήταν τρία πανό που είχαν ξεμείνει στο δημοτικό θέατρο και στο κτίριο της Περιφέρειας από τη μεγάλη συγκέντρωση της 22ης Ιανουαρίου με σύνθημα «Θέλουμε πίσω τα νησιά μας», αλλά και δύο πλοία, ένα της Frontex υπό βρετανική σημαία και το «Γαύδος», το πλοίο ανοικτής θαλάσσης του Λιμενικού που είχε εμβολιστεί το 2018 από τουρκική ακταιωρό στα Ιμια. Η βροχή είχε εμποδίσει τους κατοίκους της «Ζούγκλας», όπως αποκαλείται πλέον από τους ίδιους τους κατοίκους του το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) της Μόριας, να κάνουν τις καθημερινές τους βόλτες στην πόλη.

Φεύγοντας από την πόλη προς τη Μόρια, επτά χιλιόμετρα μακρύτερα, ο επισκέπτης περνά από τις γειτονιές που 100 χρόνια πριν φιλοξένησαν τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στον κόμβο της Παναγούδας μια διμοιρία των ΜΑΤ έχει πάρει εντολή να βρίσκεται εκεί για την αποτροπή τυχόν νέας κινητοποίησης προς τη Μυτιλήνη. Αυτό που ζήτησαν άλλωστε οι κάτοικοι της Μόριας τα βράδια της έντασης στις αρχές της εβδομάδας που πέρασε ήταν εντονότερη αστυνόμευση.

Την περασμένη Πέμπτη στη «Ζούγκλα» η κατάσταση ήταν απελπιστική: η δυνατή βροχή και το χαλάζι που έπεσαν μαζί με τον δυνατό αέρα πλημμύρισαν τα παραπήγματα από νάιλον και παλέτες αριστερά του στρατοπέδου Παραδέλλη, όπου ζουν περίπου 5.000 άνθρωποι μέσα σε κοντέινερ - ήταν το αρχικό ΚΥΤ της Μόριας με προδιαγραφές για τη φιλοξενία 2.880 ανθρώπων. Δεξιά του στρατοπέδου εκατοντάδες ακόμη σκηνές φιλοξενούν κατά κύριο λόγο οικογένειες με πολλά, πάρα πολλά παιδιά. Το 35% όσων ζουν στη Μόρια είναι ανήλικοι. Ο ελαιώνας δεξιά του στρατοπέδου έχει στρωθεί με χοντρό χαλίκι και οι σκηνές είναι μεγαλύτερες. Αρκετές έχουν ηλεκτρικό ρεύμα - με συνδέσεις από τα κοντέινερ, τόσες ώστε να δημιουργείται ένα πλέγμα καλωδίων πάνω από τον δρόμο που κάποτε περνούσε μπροστά από την κεντρική πύλη του στρατοπέδου. Σε αυτό το κομμάτι της πολιτείας των παραπηγμάτων υπάρχουν κοινόχρηστες βρύσες και χημικές τουαλέτες.

Σύρριζα στην είσοδο του ΚΥΤ ένα ρέμα κατεβάζει νερό της βροχής ανάμεικτο με ακαθαρσίες και σκουπίδια. Το ρέμα μοιάζει με χωματερή πλαστικών μπουκαλιών και κάθε λογής άλλων απορριμμάτων. Ανεβαίνοντας τα αυτοσχέδια χωμάτινα σκαλοπάτια βλέπεις παιδιά να τρέχουν φορώντας μέσα στις λάσπες πλαστικές παντόφλες και άλλους να προσπαθούν όπως-όπως να φτιάξουν αυλάκια για να διώξουν το νερό που λιμνάζει έξω από τα παραπήγματά τους.

«Ο πληθυσμός είναι 19.500-20.000», δηλώνει στο «ΘΕΜΑ» ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Ασύλου που εξετάζει στη Μόρια και την Παγανή τα αιτήματα χορήγησης διεθνούς προστασίας σε πρώτο βαθμό Μάριος Καλέας. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στη Μόρια ζουν άνθρωποι από 58 διαφορετικές χώρες. Ωστόσο, το 76% -3 στους 4 δηλαδή- είναι από το Αφγανιστάν, το 8% από τη Συρία, το 4% από τη Σομαλία και το υπόλοιπο 12% από 55 διαφορετικές χώρες.
Προτού περάσει κανείς στον χώρο όπου βρίσκονται τα κοντέινερ της Υπηρεσίας Ασύλου συναντά μια διπλή πόρτα, φυλασσόμενη, και αμέσως μετά ένα υπόστεγο με παγκάκια στα οποία περιμένουν ανά ομάδες οι αιτούντες άσυλο προκειμένου να πάρουν ημερομηνία για τη συνέντευξη που θα καθορίσει αν θα λάβουν το καθεστώς προστασίας ή θα μπουν στη διαδικασία επιστροφής στην Τουρκία.

Εκλεισαν τα «παραθυράκια»

Το νέο νομικό πλαίσιο που καθορίζεται από τον νόμο 4636/19 κλείνει μια σειρά από «παραθυράκια» που είχε το προηγούμενο νομικό καθεστώς και στην πραγματικότητα επέτρεπε να επιστρέψει κάποιος στην Τουρκία «μόνο αν ήταν αφελής». Το κλειδί ήταν η «ευαλωτότητα» που επέτρεπε πρακτικά στο 90% των εισερχομένων, αφού χαρακτηρίζονταν «ευάλωτοι» να παίρνουν διοικητική πράξη άρσης του γεωγραφικού περιορισμού και να μπορούν να κινούνται προς άλλους προορισμούς, κατ’ εξαίρεση της διαδικασίας που επιβάλλει την εξέταση του αιτήματος στον τόπο της πρώτης εισόδου.

Το γεγονός ότι έφευγαν από τη Λέσβο ως ευάλωτοι, όμως, επέτρεπε πρακτικά στην Τουρκία να μη δέχεται πίσω μετανάστες, αφού είχαν κινηθεί στην ενδοχώρα, όπως ερμήνευε η γειτονική χώρα, σημείο της συμφωνίας επανεισδοχής με την Ε.Ε. Οι περισσότεροι δήλωναν «ευάλωτοι» λόγω μετατραυματικού στρες - που πλέον δεν αποτελεί λόγο χαρακτηρισμού. Παλαιότερα οι γυναίκες δήλωναν σχεδόν όλες έγκυες και είχε παρατηρηθεί το φαινόμενο να παρουσιάζουν στις εξετάσεις ούρα πραγματικά εγκύων για να αποδείξουν ψεύτικες εγκυμοσύνες, ώσπου η εν λόγω μηχανή έγινε αντιληπτή και πλέον απαιτείται εξέταση αίματος. Να σημειωθεί ότι τώρα πια ούτε η εγκυμοσύνη αποτελεί λόγο για τον χαρακτηρισμό. Η περίφημη «ευαλωτότητα» βεβαιωνόταν από γιατρούς, δικηγόρους, ψυχολόγους. Μέσα στο καλοκαίρι ξηλώθηκε ένα μεγάλο κύκλωμα γιατρών και δικηγόρων που, με ταρίφα από 550 έως 1.000 ευρώ το κεφάλι, βεβαίωναν ότι οι πελάτες τους ήταν ευάλωτοι.

Οι αυξημένες προσφυγικές ροές των προηγούμενων μηνών σε συνδυασμό με την αλλαγή της διαδικασίας είχε ως αποτέλεσμα από τους 5.500 ανθρώπους που βρίσκονταν στη Μόρια αρχές του καλοκαιριού, ο πληθυσμός τους να έχει φτάσει τα 20.000 άτομα. Οπως περιγράφει ο κ. Καλέας, δίνεται προτεραιότητα σε όσους εισέρχονται στη χώρα από την Πρωτοχρονιά και μετά. Την πρώτη ημέρα εισόδου καταγράφονται και ταυτοποιούνται. Την επομένη κάνουν το αίτημα χορήγησης ασύλου και παίρνουν ραντεβού για τη συνέντευξη που καθορίζει ουσιαστικά αν θα τους χορηγηθεί άσυλο. Για παράδειγμα, κάποιος που έφτασε στη Λέσβο στις 6 Φεβρουαρίου πήρε ημερομηνία ραντεβού για συνέντευξη στις 17 Φεβρουαρίου και η απόφαση θα εκδοθεί την επόμενη μέρα. Το αν θα επιδοθεί βέβαια είναι άλλο θέμα, γιατί το Κέντρο Υποδοχής θα πρέπει να εντοπίσει το πρόσωπο που αφορά η απόφαση μέσα στους 20.000. Στην περίπτωση που το αίτημα απορριφθεί, ο αιτών μπορεί να προσφύγει εντός δεκαημέρου στην αρχή προσφυγών, στην οποία μετέχουν δικαστές. Οπως επισημαίνει ο κ. Καλέας, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο οι Αφγανοί λαμβάνουν άσυλο σε ποσοστό 49%-50%. «Αν με κάποιον τρόπο είχαμε εξετάσει όλα τα αιτήματα όσων είχαν μπει στη Μόρια έως το τέλος του προηγούμενου έτους, το νέο σύστημα για το άσυλο επιτρέπει την ολοκλήρωση της διαδικασίας σε λιγότερο από έναν μήνα».

Εως τώρα, λόγω της Συνθήκης του Δουβλίνου αίτημα για χορήγηση ασύλου κατατίθεται στη χώρα πρώτης εισόδου. Εφόσον εγκριθεί, ο προστατευόμενος πρόσφυγας αποκτά τα δικαιώματα του πολίτη της χώρας και δικαίωμα να ταξιδέψει στην Ε.Ε., αλλά για διάστημα τριών μηνών· μετά υποχρεούται να επιστρέψει. Ακόμη κι αν κάποιος σκίσει τα έγγραφα που πήρε π.χ. από την Ελλάδα όταν ταξιδέψει σε άλλη χώρα, π.χ. τη Γερμανία, και υποβάλει αίτημα ασύλου εκεί εκ νέου, τα αποτυπώματά του υπάρχουν στην ευρωπαϊκή βάση δεδομένων και αυτό πρακτικά σημαίνει επιστροφή στην Ελλάδα.

Το βράδυ της Παρασκευής έγινε γνωστό ότι η Γερμανία θα εισηγηθεί αλλαγές στη συνθήκη και κυρίως την αρχή της δίκαιης κατανομής μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., εξέλιξη που εφόσον υιοθετηθεί θα βοηθήσει σημαντικά την Ελλάδα.

Αυτή την ώρα στη Μόρια υπάρχουν άνθρωποι που οι αιτήσεις τους εκκρεμούν ανεξέταστες για περισσότερο από έξι μήνες. Η κατάσταση αναμένεται να βελτιωθεί καθώς ενισχύεται το προσωπικό της Υπηρεσίας Ασύλου. Εως τώρα μόλις 15 άνθρωποι εξετάζουν αιτήματα, στα μέσα Μαρτίου αναμένεται να ενισχυθούν με άλλους 35, ενώ το προσωπικό της εν λόγω υπηρεσίας ενισχύθηκε περαιτέρω με την απόσπαση 26 υπαλλήλων από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου. Προς το παρόν μπορούν να εξετάζονται 250 αιτήματα την εβδομάδα και αναλόγως με τις αφίξεις εξετάζονται και παλιά αιτήματα: αυτό συνέβη την εβδομάδα που πέρασε, καθώς μετά τις δύο επεισοδιακές ημέρες, τις επόμενες τρεις δεν καταγράφηκε καμία είσοδος.

Τα λεφτά

Το γεγονός ότι μετά τα επεισόδια, αλλά και τις καταγγελίες για τη δράση Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που οδήγησαν στη διά στόματος του πρωθυπουργού εξαγγελία ότι θα μπει τάξη και θα ελεγχθούν αυτές οι οργανώσεις, καταγράφηκαν μηδενικές αφίξεις, δεν πέρασε απαρατήρητο στη Μυτιλήνη. Ισα-ίσα που πολλοί το θεώρησαν απόδειξη ότι μέλη άγνωστων οργανώσεων σχετίζονται με κυκλώματα διακίνησης μεταναστών. Τα μέλη των ΜΚΟ έχουν στοχοποιηθεί ως υπαίτια για τη διατήρηση του Προσφυγικού-Μεταναστευτικού ζητήματος στη Λέσβο -οι κάτοικοι της Μόριας πνέουν μένεα εναντίον τους- και στην ερώτηση γιατί να το κάνουν, απαντούν μονολεκτικά: «Λεφτά». Η αλήθεια είναι ότι γύρω από τους πρόσφυγες και μετανάστες (δια)κινούνται πολλά χρήματα. Μόνο για τη σίτισή τους η Ευρωπαϊκή Ενωση διαθέτει 5,80 ευρώ την ημέρα κατ’ άτομο, όταν για τη σίτιση ενός φοιτητή διατίθενται μόλις 3 ευρώ. Κάθε ένας παίρνει μέσω προγράμματος 90 ευρώ (τις μέρες που γίνονται αυτές οι πληρωμές τα επτά ΑΤΜ της Μυτιλήνης μπλοκάρουν από τις ατελείωτες ουρές των αλλοδαπών), επίσης χρήματα διατίθενται μέσω προγραμμάτων (που διοχετεύονται μέσω ΜΚΟ) για την ενοικίαση διαμερισμάτων, ενώ οι ιδιοκτήτες των ελαιώνων στους οποίους επεκτείνεται διαρκώς η «Ζούγκλα» αποζημιώνονται και αυτοί μέσω οργανώσεων - υπό την ομπρέλα όμως της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι στα χρόνια της κρίσης τα χρήματα για το Προσφυγικό στήριξαν την τοπική οικονομία, αφού πολλοί επωφελήθηκαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Οποιος το πει αυτό όμως στους κατοίκους της Μόριας, απλά θα τους εξαγριώσει. «Ξέρεις τι είναι να ζεις με φόβο; Να βγάζεις τα ζωντανά σου και να σ’ τα σφάζουν; Να μην αφήνεις το παιδί σου να πάει μέχρι τον μπακάλη επειδή φοβάσαι;» λένε. «Δεν υπάρχει σπίτι που να μην το έχουν ανοίξει και μια και δυο φορές. Στα ακατοίκητα τα μέλη των ΜΚΟ βάζουν κόσμο αβέρτα. Ετσι κάηκαν δυο σπίτια». Κι ακόμη περισσότερο: «Εσύ θα έρθεις για διακοπές στη Μόρια; Οι Μοριανοί που ζουν αλλού δεν έρχονται πια. Κι αν το σπίτι μου κάποτε έκανε 100.000 για να το πουλήσω, τώρα δεν το παίρνουν ούτε για 50.000». «Κλεινόμαστε στο σπίτι από τις 7 το απόγευμα. Φοβόμαστε». «Είμαστε δυο γέροι άνθρωποι, πώς θα προστατευτούμε;».
Στα λόγια των κατοίκων της Μόριας διαπιστώνει κανείς γνήσιο φόβο και αγωνία για την ανατροπή της καθημερινότητάς τους. Ο φόβος είναι που τους κάνει να διαμαρτύρονται τα τελευταία βράδια στην είσοδο του χωριού τους ζητώντας αποσυμφόρηση του ΚΥΤ και λογική αστυνόμευση. Στην Αστυνομία άλλωστε αποδίδουν την ευθύνη για την έκρυθμη κατάσταση που δημιουργήθηκε στις αρχές της εβδομάδας: μικρή αστυνομική δύναμη συνόδευε τους Αφγανούς διαδηλωτές πίσω στη Μόρια από τη Μυτιλήνη και προκειμένου να μην κλείσει ο περιφερειακός δρόμος, η Αστυνομία έκρινε ότι έπρεπε να τους περάσει μέσα από το χωριό: «Ηταν διαδηλωτές που είχαν φάει δακρυγόνα και ήταν ήδη σε ένταση. Ποιος θα μπορούσε να εγγυηθεί ότι δεν θα είχαμε απρόβλεπτες καταστάσεις αν ένας, είτε από εκείνους είτε από εμάς, προκαλούσε; Αν η εξέγερση γενικευόταν;».

Το γεγονός ότι οι Αφγανοί πρωταγωνιστούν τόσο στις διαμαρτυρίες όσο και σε κατά καιρούς επεισόδια ερμηνεύεται εύκολα. Είναι η μεγαλύτερη ομάδα, ενώ και στην Ελλάδα εξακολουθούν να τηρούν τις συνήθειες του τόπου τους. Το τζιργκά, το συμβούλιο των ηλικιωμένων, λειτουργεί και στη Μόρια και κατά κανόνα κατευναστικά.

Και ενώ στο χωριό το κλίμα περιγράφεται με τη λέξη «φόβος», περίπου δύο χιλιόμετρα μακρύτερα, στη «Ζούγκλα», το παγωμένο πρωινό της Παρασκευής η «πόλη» των 20.000 κατοίκων (30.000 είναι οι κάτοικοι της Μυτιλήνης) είναι σε πλήρη λειτουργία, με τους άνδρες να έχουν βγει στην «αγορά»: δεκάδες μετανάστες έχουν στήσει μικρές παράγκες μέσα και έξω από το στρατόπεδο. Σε άλλες πωλούν είδη περιπτέρου, άλλες θυμίζουν μπακάλικα, μανάβικα, ακόμη και χασάπικα. Αλλοι επιστρέφουν στις σκηνές τους κρατώντας ζεστά ναν (ψωμί που θυμίζει σε σχήμα τη δική μας λαγάνα και παρασκευάζεται κάθε μέρα στους περισσότερους από 25 αυτοσχέδιους φούρνους του καταυλισμού). Τους έχουν σκάψει στο έδαφος και έχουν χτίσει ιδιότυπους φούρνους με πυρότουβλα. Το ζυμάρι πλάθεται, ανοίγεται σαν τη λαγάνα και ψήνεται στα τοιχώματα του φούρνου. Εξω από τις σκηνές απλώνονται μπουγάδες, ενώ φωτιές καίνε σε τρύπιους τενεκέδες: σε άλλους βράζει τσάι, όπως επίσης αλλού μαγειρεύεται το φαγητό της ημέρας.
Αν ξεχάσει κανείς τις λάσπες, τα σκουπίδια και τις τέντες, οι κάτοικοι της «Ζουγέλας» βρίσκουν ρυθμό στην καθημερινότητά τους. Αν επιδιώξεις να μιλήσεις μαζί τους, οι περισσότεροι θα πουν παρόμοια πράγματα. Θα περιγράψουν βομβαρδισμούς, θα μιλήσουν για νεκρούς συγγενείς ή για κρίσεις πανικού που τους συνοδεύουν. Οπως η Νικάνα από το Αφγανιστάν που μαζί με τον άνδρα της Φαρίμπ και τα τρία παιδιά τους (από 1,5 έως 5 ετών), που ζουν ήδη τρεις μήνες στη Μόρια, πήγαιναν στον γιατρό για εξετάσεις, αφού το τέταρτο παιδί της οικογένειας θα γεννηθεί από μέρα σε μέρα.