ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
MENOY
ΑΠΟΨΕΙΣ

Ο Χρίστος Μακρής και η προσφορά του στη Σπηλαιολογία του Χάρη Στρατιδάκη

0

Χάρης Στρατιδάκης

Σχολ. Σύμβουλος-Σπηλαιολόγος

e-mail: [email protected]

 

Συμπληρώθηκαν προ ημερών σαράντα ημέρες από την εκδημία του Χρίστου Μακρή. Ο αείμνηστος κατέλιπε βαρύ και πολυσχιδές έργο: φιλολογικό, ονοματολογικό, γλωσσολογικό, ιστορικό, αρχαιολογικό, λαογραφικό, φυσιογνωστικό και σπηλαιολογικό. Γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους τελευταίους «Κρητολόγους». Ανήκε δηλαδή στην χορεία εκείνη των πολυεπιστημόνων που προσανατόλισαν τις εργασίες και τις δημοσιεύσεις τους σε θέματα αναφερόμενα στον τόπο καταγωγής και διαμονής τους, την Κρήτη. Παραθέτω εδώ πρόχειρα δέκα: Μανόλης Μανούσακας, Νίκος Παναγιωτάκης, Νικόλαος Σταυρινίδης, Στέργιος Σπανάκης, Νικόλαος Πλάτων, Ελευθέριος Πλατάκης, Στυλιανός Αλεξίου. Μενέλαος Παρλαμάς, Χρίστος Μακρής. Και από τους επιζώντες: Θεοχάρης Δετοράκης. Θα υπάρξουν άραγε συνεχιστές;

Η φιλόξενη εφημερίδα «Ρέθεμνος» με προθυμία μου προσέφερε τον πολύτιμο χώρο του «σαλονιού» της (και όχι μόνο) για να αναπτύξω εν συντομία, με τρόπο φωτογραφικό, το τμήμα της προσφοράς του μεταστάντα που αναφέρεται στη Σπηλαιολογία. Ο Χρίστος Μακρής άλλωστε υπήρξε αγαπητός συνεργάτης της εφημερίδας και σ’ αυτήν δημοσίευσε και την τελευταία του εργασία-κραυγή, για το Σπήλαιο Γερανίου. Και όχι τυχαία, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

2 (3)

Με τη Σπηλαιολογία ασχολήθηκε περισσότερο από μισό αιώνα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, με παρακίνηση του αείμνηστου φυσιογνώστη καθηγητή και γυμνασιάρχη του 1ου Γυμνασίου Αρρένων Ρεθύμνου Ελευθερίου Πλατάκη. Όπως έχω γράψει και αλλού ο Πλατάκης εισήγαγε στην Σπηλαιολογία μια ολόκληρη σειρά εκπαιδευτικών: τον Χρίστο Μακρή, τον Κωστή Ξεξάκη (καθηγητή στο Ρέθυμνο), την Μαρία Ψυχουντάκη (καθηγήτρια, Ρέθυμνο), τον Κωνσταντίνο Φραγκάκη (δάσκαλο, Αγία Γαλήνη), τον Γιώργο Βατζέλη (καθηγητής, Ρέθυμνο), τον Μιχάλη Γεωργουλάκη (δάσκαλο, Μύρθιος Αγίου Βασιλείου), τον Νίκο Νιουράκη (δάσκαλο, Χαμαλεύρι Ρεθύμνου) και τον Κωνσταντίνο Νικολουδάκη (δάσκαλο, Ελεύθερνα).

Παράλληλα πολλοί τότε μαθητές, ιδιαίτερα οι καταγόμενοι από την ύπαιθρο, βοήθησαν σημαντικά το Κλιμάκιο Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας στα πρώτα του βήματα. Τέτοιοι βοηθοί διετέλεσαν οι Μ. Ρωμανάκης, Κ. Λινοξυλάκης, Ι. Μαστοραντωνάκης, Στ. Μπριλλάκης, Α. Λιονής, Π. Γάσπαρης, Χ. Ψαρρός, Δ. Γιουκάκης, Ε. Καλογεράκης, Ν. Περάκης, Ν. Βανταράκης και Γ. Αρχοντάκης.

3 (3)

Η μετάθεση του Ελευθερίου Πλατάκη το έτος 1967 άφησε στο Ρέθυμνο τέσσερις καλά εκπαιδευμένους, θεωρητικά και πρακτικά, σπηλαιολόγους, τους Χρίστο Μακρή, Κώστα Ξεξάκη, Νίκο Νιουράκη και Κωνσταντίνο Νικολουδάκη. Αλλά αν η ενασχόληση του Χ. Μακρή με τα σπήλαια και τη Σπηλαιολογία ξεκίνησε από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, η αγάπη του γι’ αυτά φούντωσε με την ανακάλυψη του Σπηλαίου Γερανίου το 1969. Ο ίδιος ήταν ο πρώτος που το μελέτησε επιστημονικά και έδωσε γι’ αυτό μια σειρά δημοσιεύσεων. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει στην παρατιθέμενη φωτογραφία του έτους 1971, η οποία έχει τραβηχτεί ακριβώς κάτω από τη νεοκατασκευασμένη τότε γέφυρα Γερανίου, την εκτίμηση του μαθητή Χ. Μακρή απέναντι στο δάσκαλό του Ε. Πλατάκη αλλά και τη χαρά εκείνου που ο μαθητής του συνεχίζει το έργο του. Όπως θα το διατύπωναν με τη γνωστή αρχαιομάθειά τους, «άμες δε γεσόμεθα πολλώ κάρρονες»…

4 (2)

Ουσιαστικά την κρίσιμη δεκαπενταετία από το 1971 μέχρι και το 1986 τη φλόγα της Σπηλαιολογίας στο Ρέθυμνο κράτησαν αναμμένη δύο άνθρωποι, οι Χρίστος Μακρής και Κωστής Ξεξάκης. Ο Κωστής Ξεξάκης ασχολήθηκε περισσότερο με σπήλαια του Μυλοποτάμου (Νιζάμη Τρύπα Πρίνου, Σπήλαιο-υπόγειο ποτάμι Έρφων-Αγιασματσιού, Γεροντόσπηλιος Μελιδονίου, Χαϊνόσπηλιος Πρινέ, Μαραθοκεφάλα και Ζυμπραγοί Τάφκοι Κυνηγιανών, Ενάλια Μπαλί) και του Αρκαδιώτικου φαραγγιού (Αγία Γαλατού και Σπηλιάρα Καψαλιανών, Άγιος Αντώνιος, Άγιος Ιωάννης και Αραπακιού Σπήλιος Αμνάτου). Η σχέση των δύο ανδρών υπήρξε αδερφική μέχρι το τέλος, παρά το γεγονός ότι κανένας από τους δύο δεν υπήρξε εύκολος χαρακτήρας. Κοινά τους χαρακτηριστικά υπήρξαν οπωσδήποτε η μαχητικότητα και η επιμονή τους, γι’ αυτό άλλωστε και η αλληλοεκτίμησή τους ήταν απεριόριστη. Έτσι, όταν το Τοπικό Τμήμα Δυτικής Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας αποφάσισε το έτος 1998 να τιμήσει τον Κωστή Ξεξάκη και ο υπογραφόμενος ανέλαβε να προσφωνήσει τον τιμώμενο, το βραβείο παρέλαβε εκ μέρους του και ανέλαβε να του μεταφέρει στο κρεβάτι του πόνου ο Χ. Μακρής.

5 (1)

Ο Χ. Μακρής υπήρξε ενεργό μέλος της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας μέχρι το τέλος. Συνεργάστηκε με σειρά στελεχών της, από τον ιδρυτή Γ. Πετρόχειλο μέχρι τη σύζυγό του και εξαιρετική Σπηλαιολόγο Άννα Πετροχείλου, με την οποία τον βλέπουμε στη φωτογραφία το έτος 1986 στο Α΄ Παγκρήτιο Σπηλαιολογικό Συμπόσιο στο ξενοδοχείο «Ρίθυμνα». Στην ίδια φωτογραφία τον βλέπουμε και με τον επίσης αείμνηστο Σπηλαιολόγο και καθηγητή Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κλερμόν Paul Faure. Συνεργάστηκε επίσης με τους καθηγητές G. Malatesta και Ι. Μελέντη στην παλαιοντολογική ανασκαφή του Σπηλαίου Simonelli, στην περιοχή Ατσιπόπουλου.

6

Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στο κρίσιμο έτος 1969 και στο Σπήλαιο Γερανίου. Η περίοδος δεν ήταν η καλύτερη για τον Χ. Μακρή, ο οποίος υπήρξε ένας από τους λίγους Ρεθεμνιώτες που δεν συμβιβάστηκαν με τη Χούντα των Συνταγματαρχών. Δεν ήταν εύκολη επίσης και από σπηλαιολογική άποψη. Τις τότε συνθήκες εξερεύνησης των σπηλαίων μας δείχνει η παρατιθέμενη ιστορική φωτογραφία. Πού οι φωτισμοί της ασετυλίνης και η σημερινή των 50 φωτοδιόδων, πού οι φόρμες, πού τα ηλεκτρονικά διαστασιόμετρα και τα τόσα άλλα αξεσουάρ μας των σπηλαιολόγων! Ήταν η περίοδος της ηρωικής σπηλαιολογίας, όταν ο σπηλαιολόγος Χ. Μακρής έμπαινε στα σπήλαια με ρούχα εργασίας, είχε ως φωτιστικό μέσο έναν πυρσό, δεν διέθετε κράνος και γι’ αυτό μερικές φορές τραυματιζόταν στο κεφάλι, ευτυχώς πάντα ελαφρά.

7 (1)

Κάπως έτσι τον βλέπουμε κι εδώ στη φωτογραφία στο Σπήλαιο Γερανίου. Βλέπουμε όμως και κάτι άλλο, που προανήγγειλε τις μελλοντικές του έρευνες γι’ αυτό. Τον βλέπουμε να ποζάρει στη ένωση ακριβώς των δύο διαδρόμων, που θα μπορούσαμε να τους χαρακτηρίζαμε (με πολλή φαντασία) και ως θαλάμους. Είναι φανερό ότι από τότε τον προβλημάτιζε το γεγονός ότι η υπάρχουσα και σήμερα είσοδος είναι τεχνητή και διανοίχτηκε κατά τύχην κατά τις εργασίες δημιουργίας της νέας τότε Εθνικής Οδού Ηρακλείου-Ρεθύμνου-Χανίων. Είναι επίσης φανερό ότι από τότε προβληματιζόταν για το πού να βρισκόταν η φυσική είσοδος του σπηλαίου.

8 (1)

Ο Χ. Μακρής δεν δίσταζε να ξεναγεί στο Σπήλαιο Γερανίου όχι μόνο τους επιφανείς επισκέπτες του Ρεθύμνου αλλά και αυτούς τους μαθητές του. Έτσι, μεταξύ άλλων, στις 24 Απριλίου του έτους 1975 δεν δίστασε να οδηγήσει στην στενουριά του περί τους 70 μαθητές του, τελειόφοιτους της έκτης τάξης του εξατάξιου τότε γυμνασίου, πρακτικού και κλασικού, όπως σημειώνεται στη φωτογραφία. Ανάμεσά τους φαίνονται και πολλοί επώνυμοι Ρεθεμνιώτες, με επιφανέστερο οπωσδήποτε τον σημερινό Δήμαρχο.

9 (1)

Οι αναγνώστες θα μου επιτρέψουν εδώ να κάνω ένα άλμα στον χρόνο, μεταφερόμενος δύο δεκαετίες αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Ήταν τότε που ο Χ. Μακρής, με τη βοήθεια του Βασίλη Σιμιτζή και του υπογραφόμενου, κατάφερε να εντοπίσει τη φυσική είσοδο του Σπηλαίου Γερανίου, η οποία τελικά βρισκόταν 4 περίπου μέτρα βορειοανατολικότερα της τεχνητής, αποκρυβόμενη από ένα μεγάλο βράχο.

10 (2)

Ο βράχος αυτός, μετατοπισμένος προφανώς από κάποιον ισχυρό σεισμό, είχε αποφράξει το Σπήλαιο στα ύστερα νεολιθικά χρόνια, εγκλωβίζοντας στο εσωτερικό του τρεις ανθρώπους, που οι σκελετοί τους βρέθηκαν πενήντα αιώνες αργότερα δίπλα σε μια λιμνούλα νερού. Ο αναγνώστης θα μπορέσει ίσως να αναγνωρίσει κάποια οστά στο αριστερό τμήμα της φωτογραφίας. Να θυμίσουμε εδώ ότι το Σπήλαιο Γερανίου κατοικήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου της Κρήτης, μεταξύ δηλαδή 6000 και 3000 χρόνων προ Χριστού. Στο εσωτερικό του πλην των σκελετών ανακαλύφθηκαν αρκετές μικρές εστίες φωτιάς της Μέσης Νεολιθικής περιόδου αλλά και πλούσια κεραμική, λίθινα και οστέινα εργαλεία, λεπίδες οψιανού από τη Μήλο και τέσσερα ειδώλια. Ίσως εξίσου σημαντικό υπήρξε το παλαιοντολογικό υλικό που βρέθηκε στο Σπήλαιο, παρότι η ανασκαφή του υπήρξε εξαιρετικά πρόχειρη. Αποδείχτηκε ότι πολύ πριν και τη σεισμική καταστροφή της Ύστερης Νεολιθικής Περιόδου, στο τέλος του Πλειστόκαινου μια άλλη φυσική καταστροφή θα πρέπει να είχε οδηγήσει στο εσωτερικό του μια εκατοντάδα και περισσότερα ενδημικά ελάφια της Κρήτης. Τα ελάφια εκείνα ανήκαν σχεδόν αποκλειστικά σε ακραίες ηλικίες, στα πολύ νεαρά και στα γέρικα.

11

Ο Χ. Μακρής αγωνίστηκε 35 χρόνια για τη διαφύλαξη του Σπηλαίου Γερανίου και για τη διάνοιξη της φυσικής του εισόδου, με παράλληλη κατάλληλη έμφραξη της τεχνητής. Δημοσίευσε στον Τύπο αλλά και έκανε ανακοίνωση σε Διεθνές Συνέδριο για το θέμα αυτό, χωρίς τελικά αποτέλεσμα. Κι αυτό γιατί είχε επέλθει η δεύτερη «ένδοξη περίοδος των εργολάβων», μετά από την πρώτη της δεκαετίας του 1960-70. Τότε το Σπήλαιο είχε διασωθεί, με μετατόπιση της έδρασης της γέφυρας. Τώρα πια όμως η περιοχή είχε γίνει αγνώριστη. Δεν έφτανε η παράγκα-ταβέρνα δίπλα στο σπήλαιο, δεν έφτανε η καταστροφή της σειράς των πέτρινων γουρνών, ήρθε να προστεθεί ένα λιμενικό έργο, το οποίο σωριάστηκε με τις πρώτες τρικυμίες, Όμως είχε προηγηθεί η καταστροφή μιας σειράς παράκτιων σπηλαίων, μεταξύ των οποίων σημαντικότερο υπήρξε το «Μπουμπάρδας Σπήλιο», που τα υπολείμματά του διακρίνονται στη φωτογραφία, και στο οποίο είχε επίσης σημειωθεί ανθρώπινη κατοίκηση.

12

Τελικά ένας ολόκληρος οικισμός οικοδομήθηκε ακριβώς ανάντι του Σπηλαίου, εντός μάλιστα αρχαιολογικής ζώνης Α΄! Ήταν η ένδοξη εποχή των απανταχού Ζαχόπουλων, κατά την οποία όχι μόνο οι αρχαιολογικές ζώνες γράφονταν στα παλαιότερα των υποδημάτων αλλά και που κανείς δεν φαίνεται να σκέφτηκε το πού θα οδηγούνταν τα λύματα των δεκάδων κατοικιών του οικισμού, διοχετευόμενα στους εκεί βόθρους. Φαίνεται ότι στο Ρέθυμνο θα ανατραπεί και αυτός ο νόμος της βαρύτητας και τα λύματα δεν θα οδηγηθούν -αργά ή γρήγορα- σε κατώτερο επίπεδο, δηλαδή στο Σπήλαιο. Δεν ξέρω όμως αν τα λύματα αυτά ή σκέτο νερό είναι που προτείνει για ψεκασμό εκ των άνω σε μελέτη του ευφάνταστος αρχαιολόγος, ξεχνώντας μάλιστα ότι κατά το μεγαλύτερο μέρος του το Σπήλαιο καλύπτεται από άσφαλτο. Να σημειωθεί ότι η μελέτη αυτή έχει τεθεί σε εφαρμογή, αφού φαίνεται ότι τα ευρωπαϊκά ΕΣΠΑ γαργαλούν πολλούς…

13

Ο Χ. Μακρής είχε κερδίσει πολλές μάχες στη ζωή του, μεταξύ των οποίων επιφανέστερη υπήρξε ασφαλώς εκείνη της διατήρησης της Παλιάς Πόλης του Ρεθύμνου. Όμως τη μάχη του Γερανιού δεν την κέρδισε, από ανημπόρια και μόνο. Δημοσίευσε πολλά, χωρίς αποτέλεσμα. Γιατί δεν έφτανε η πένα, χρειαζόταν και συμπαραστάτες, που αυτή τη φορά δεν βρήκε πρόθυμους και σ’ αυτό έχουμε μεγάλες ευθύνες καταρχήν οι Σπηλαιολόγοι. Η φυσική είσοδος του Σπηλαίου βρίσκεται σήμερα κάτω από την άσφαλτο, λίγο μπροστά από εκεί που τον φωτογράφισα με το μπαστουνάκι του, αδύναμο και βαθιά στενοχωρημένο. Ευτυχώς δεν πρόλαβε να δει την επικείμενη «αξιοποίησή» του, στην λιγότερο ένδοξη τρίτη σημερινή εργολαβική περίοδο, αν και διαισθανόμενος το τι μέλλει γενέσθαι είχε κάνει σχετική δημοσίευση στον Τύπο, φωνή βοώντος εν τη ερήμω.

14

Ευτυχώς δεν συνέβησαν τα ίδια με ένα άλλο σπήλαιο που είχε ανακαλυφθεί την ίδια περίοδο, κατά τη διάνοιξη της Εθνικής Οδού, στην περιοχή του Μπαλί-Βλυχάδας. Το Σπήλαιο Μπαλί, όπως το ονόμασε, ο Χ. Μακρής το επισκέφθηκε αμέσως και έκανε σχετική δημοσίευση. Το επισκεφθήκαμε ξανά πριν από λίγα χρόνια και η κατάστασή του δεν ήταν άσχημη, πέραν κάποιων σκουπιδιών που είχαν αποτεθεί στην πρώτη μικρή του αίθουσα. Αυτό που δεν έγινε κατορθωτό ήταν ο εντοπισμός εξόδου του προς την εκεί κοντινή ακτή. Οπωσδήποτε και το σπήλαιο αυτό θα πρέπει κάποια στιγμή να τύχει λεπτομερούς ανασκαφής, αφού φαίνεται να εντάσσεται στα πλαίσια μιας ολόκληρης σειράς μινωικών θέσεων στη βόρεια ακτή, που επικοινωνούσαν μεταξύ τους δια θαλάσσης, όπως προσπάθησα να συνοψίσω στο βιβλίο μου «Ρέθυμνο και θάλασσα».

15

Εξίσου τυχερός στήθηκε ο Χ. Μακρής και με το Σπήλαιο Πρίνου, το οποίο παρουσίαζε αρκετά προβλήματα στην επίσκεψή του. Με τη βοήθεια εντοπίων κατόρθωσε να το φωτογραφίσει και να κάνει ένα σκαρίφημά του, ενώ εντόπισε στα εσώτερά του σημαντικές αρχαιότητες, οι οποίες παραλήφθηκαν από την αρμόδια υπηρεσία.

16

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι και το σπήλαιο αυτό περιμένει ακόμη την ανασκαφή του. Πέραν όμως της αρχαιολογικής του σημασίας, πρόκειται για ένα όμορφο σπήλαιο-σπηλαιοβάραθρο, με σημαντικό σταλαγμιτικό διάκοσμο, που ίσως στο μέλλον θα μπορούσε να καταστεί επισκέψιμο. Η αναλυτικότατη δημοσίευσή του από τον Χ. Μακρή θα κάνει ασφαλώς τον στόχο αυτό πολύ πιο εύκολα πραγματοποιήσιμο. Για την ώρα το Σπήλαιο Πρίνου παραμένει κλειδαμπαρωμένο και απρόσιτο, ακόμα και για Σπηλαιολόγους.

17

Ο Χ. Μακρής δεν είχε όμως τελειώσει σ’ αυτό τις σπηλαιολογικές του αναζητήσεις. Ακολούθησε το έτος 1999 η έκδοση του υποδειγματικού στο είδος του βιβλίου για το φαράγγι του Κοτσυφού. Το βιβλίο περιλαμβάνει περιγραφή της γεωγραφικής θέσης του φαραγγιού, της γεωλογικής του διαμόρφωσης, των κλιματικών του συνθηκών και της πανίδας και χλωρίδας του. Περιλαμβάνει ακόμη την αρχαιολογία και ιστορία του από τα νεολιθικά χρόνια μέχρι σήμερα, με εξαντλητικές αναφορές και έρευνα για τον μινωικό δρόμο που το διέσχιζε. Περιλαμβάνει ακόμη παραδόσεις για τον Διγενή και άλλους Ακρίτες (τοπωνύμια Σαΐτα Διγενή, Γονατές Διγενή, Διγενή Βρυσίδι, Μαυγιάννου κ.ά.) και περιγραφή των γεφυρών, νερόμυλων, σπηλαίων και σπηλαιωδών εκκλησιών του.

18

Στο βιβλίο εξετάζονται εξονυχιστικά 14 σπήλαια του φαραγγιού, με τη θέση τους, το ιστορικό και γεωλογικό περιβάλλον, την προσπέλαση, την περιγραφή, τους σπηλαιόβιους οργανισμούς, την αρχαιολογία και ιστορία, το όνομα και τις χρήσεις τους. Για το σκοπό αυτό δεν δίστασε σε ήδη μεγάλη ηλικία να επισκεφθεί κάποια από αυτά. Οι σπηλαιολόγοι που συμμετείχαμε μαζί του στην εξερεύνηση του «Σπηλαίου στο Βρυσιδόστενο» θυμόμαστε με θαυμασμό τον αγώνα μας να τον ακολουθούμε στην ορεινή πεζοπορία προσπέλασης του σπηλαίου. Μαζί με τον Γιάννη Κουμεντάκη μας είχαν αφήσει πολλές εκατοντάδες μέτρα πίσω τους, ξεγλωσσισμένους και καταϊδρωμένους…

19

Σε ακόμα μεγαλύτερη ηλικία ο Χ. Μακρής εξακολουθούσε να έχει το Τμήμα Δυτικής Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας υπό την προστασία του. Παρακολουθούσε ανελλιπώς τις εκδηλώσεις του και δεν έχανε καμία από τις εθιμικές κοπές πρωτοχρονιάτικης πίτας, πάντα στο ύπαιθρο. Συχνά μάλιστα μας ξεναγούσε, όπως στη φωτογραφία του Γιώργου Καλούδη του έτους 2000, στην περιοχή της αρχαίας Ελεύθερνας.

20

Ακόμη και η στέγαση της Σπηλαιολογικής Εταιρείας στην οδό Πατελάρου δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς τις ενέργειές του. Κανένας δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι ο χώρος πάνω από τον Άγιο Λάζαρο θα μπορούσε να στεγάσει κάτι παραπάνω από ένα γραφείο Συλλόγου. Με την προσωπική του πειθώ ο Χ. Μακρής εγγυήθηκε ότι εκεί θα δημιουργηθεί ένα κόσμημα για το Ρέθυμνο, μια μόνιμη σπηλαιολογική έκθεση που όμοια δεν υπάρχει στην Κρήτη και πιθανόν στην Ελλάδα ολόκληρη. Και έτσι έπεισε τον Δήμαρχο-μαθητή του και το Δημοτικό Συμβούλιο να προβεί στην παραχώρηση, κατόπιν δεκάδων επισκέψεων.

21

Από την πλευρά μας οι Ρεθεμνιώτες σπηλαιολόγοι δεν τον αφήσαμε παραπονεμένο. Τον τιμήσαμε εν ζωή αρκετές φορές. Το 1997 του απονείμαμε το τίτλο του «Δια Βίου Επίτιμου Προέδρου του Τμήματος», σε σεμνή τελετή που πραγματοποιήσαμε στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Αγωγής και Ενημέρωσης «Φάλκονας».

22

Το 2005 τον τιμήσαμε σε επίπεδο Κρήτης στα πλαίσια του 2ου Παγκρήτιου Σπηλαιολογικού Συμποσίου στο Ηράκλειο. Και στις δύο περιπτώσεις ο Χ. Μακρής τιμήθηκε μαζί με τον επίσης πρωτουργό της Κρητικής Σπηλαιολογίας Αντώνη Πλυμάκη.

23

Το έτος 2005 συμμετείχαμε με εισήγηση του Προέδρου Βασίλη Σιμιτζή και με έκθεση αρχειακού υλικού στην τελετή τίμησής του από την Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου και την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρείας Ρεθύμνου.

24

Ο Χρίστος Μακρής τίμησε από την πλευρά του την Ελληνική Σπηλαιολογία μέχρι το τέλος. Συμμετείχε -στο μέτρο των δυνατοτήτων της ηλικίας του- σε πολλές συναντήσεις για την ίδρυση Παγκρήτιου Σπηλαιολογικού Μουσείου. Έστω και εάν η προσπάθεια εκείνη δεν ευοδώθηκε, με βάση και την παρατιθέμενη φωτογραφία θυμάμαι την πρώτη ιστορική συνάντηση στο σπίτι μου, μαζί και με άλλα «ιερά τέρατα της Κρητικής Σπηλαιολογίας, τον Αντώνη Πλυμάκη και τον Χρήστο Χουλιόπουλο. Στη συνάντηση εκείνη είχαν πάρει μέρος και άλλοι σπηλαιολόγοι, όπως ο Καλούστ Παραγκαμιάν, ο Μανόλης Μανούτσογλου, ο Παναγιώτης Γεωργιακάκης, ο Βασίλης Σιμιτζής, ο Γιώργος Καλούδης, ο υπογραφόμενος κ.ά. Ο Χρίστος Μακρής υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της ιδέας και έθετε το αρχείο και τις δυνάμεις του στη διάθεσή μας.

25

Ας μου επιτραπεί να κλείσω την αναφορά αυτή με κάτι πιο προσωπικό. Ο Χρίστος Μακρής υπήρξε πιστός θαμώνας σε πολλές ομιλίες και εισηγήσεις μου σε συνέδρια, έστω κι αν δεν μπορούσε να είναι εξίσου καλός ακροατής, εξαιτίας της μειωμένης του ακοής. Στην εκδήλωση μάλιστα παρουσίασης του βιβλίου μου «Τα σπήλαια του Ρεθύμνου» υπήρξε και ομιλητής. Είχαμε συνδεθεί ιδιαίτερα από το 1995, μετά τον θάνατο του πατέρα μου, με τον οποίο αλληλοεκτιμούνταν και συνδέονταν φιλικά.

26

Με τη γνωστή του αρχαιομάθεια ο αείμνηστος φίλος και συν-σπηλαιολόγος, μου είχε αφιερώσει ένα από τα σπουδαιότερα πονήματά του -πολύτιμο απόκτημα-, γράφοντας, μεταξύ άλλων, στην αφιέρωση: «Χρη γαρ τους παίδας ώσπερ της ουσίας ούτως και της φιλίας της πατρικής κληρονομείν». Ευχαριστώ, ακριβέ μου κύριε Χρίστο!

0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ