Η πολύ μεγάλη επίδραση που έχουν οι τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) σε μεγάλο κομμάτι της οικονομίας και της κοινωνίας εν γένει εξηγούν τους λόγους για τους οποίους η κρατική πολιτική έχει ασχοληθεί με την ΤΝ, τόσο διακριτά όσο και ως τμήμα της ευρύτερης ψηφιακής πολιτικής της.

Θυμίζουμε πως ο λεγόμενος ψηφιακός μετασχηματισμός αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί όχι απλά συνιστώσα, αλλά μαζί με την «πράσινη ανάπτυξη» εμβληματική πλευρά της αστικής πολιτικής της τελευταίας δεκαετίας. Για ορισμένες δε πλευρές της αστικής πολιτικής, όπως π.χ. η κρατική διοίκηση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι ο τρόπος με τον οποίο προωθείται συνολικά το αστικό σχέδιο για το νέο επιτελικό κράτος.

Η κυβερνητική πολιτική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό συνεχίζεται με πολλαπλά νομοθετήματα, που σχετίζονται με τις επικοινωνίες και την ασφάλειά τους, την προώθηση ενός όλο και ψηφιακότερου κρατικού τομέα, ενώ η «διεπαφή» του κρατικού τομέα με τους εργαζόμενους, gov.gr, αποτελεί κατά την ίδια την κυβέρνηση και τη «βιτρίνα» της κυβέρνησης της ΝΔ. Σημαντικές νέες κυβερνητικές πρωτοβουλίες που θα «τρέξουν» το επόμενο διάστημα στον ψηφιακό τομέα είναι απ' τη μια η λεγόμενη «έξυπνη πόλη» και απ' την άλλη η γενικότερη ενσωμάτωση τεχνολογίας ΤΝ.

Για την προώθηση της ΤΝ η κυβέρνηση προχώρησε στη δημιουργία ενός συμβουλίου ΤΝ, με διακεκριμένους επιστήμονες, ενώ πρόσφατα δημοσίευσε και μια μελέτη με θέμα την παραγωγική ΤΝ και τις επιπτώσεις της στην Ελλάδα. Πέραν αυτών η κυβέρνηση προωθεί διάφορα έργα ΤΝ, στην προσπάθειά της να εμφανιστεί ως πρωτοπόρος, με χαρακτηριστικότερο ίσως ένα chatbot που απαντά σε ερωτήματα σχετικά με διαδικασίες του κρατικού τομέα.

Ομως αυτή η θεώρηση των πραγμάτων συσκοτίζει την πραγματικότητα.

Η «έξυπνη πόλη» μπορεί να διαφωτίσει, για να γίνει κατανοητή η διαφορά τού τι συμβαίνει σε αντιδιαστολή με το τι θα μπορούσε να συμβεί. Μια «έξυπνη πόλη» χρησιμοποιεί αισθητήρες κάθε είδους, συγκεντρώνει δεδομένα από την κίνηση των ανθρώπων και τη χρήση των υποδομών και τα επεξεργάζεται σε κεντρικές υποδομές, ώστε η πόλη να λειτουργεί «καλύτερα».

Το πρόβλημα ωστόσο προκύπτει από τον ορισμό του «καλύτερα». Ποιο είναι το κριτήριο; Τελικά, καλύτερα για ποιον;

Οι «έξυπνοι» μετρητές νερού και ρεύματος θα αξιοποιηθούν για την εκτόξευση του κόστους για τους εργαζόμενους και, τελικά, προωθούν την πολιτική για την «πράσινη μετάβαση». Οι «έξυπνοι» δρόμοι οδηγούν σε κατακόρυφη αύξηση των διοδίων και του κόστους χρήσης των δρόμων και των θέσεων στάθμευσης, οι κάμερες και οι αισθητήρες ταυτοποίησης μετατρέπουν τις πόλεις σε συστήματα καθολικής παρακολούθησης προωθώντας τον κατασταλτικό ρόλο του κράτους. Τα προβλήματα που θα επιλυθούν από την «έξυπνη πόλη» (ΕΠ) καθορίζουν την υποδομή, τον εξοπλισμό, το λογισμικό. Αυτό αποτυπώνεται άλλωστε και από την αστική ιστοριογραφία της ίδιας της έννοιας: Στην αρχή (ΕΠ 1.0) εμφανίζεται περισσότερο σαν εργαλείο τεχνολογικών ομίλων για να προωθήσουν τις τεχνολογικές λύσεις, στη συνέχεια (ΕΠ 2.0) εμφανίζονται οι κρατικές αρχές να καθοδηγούν τις τεχνολογικές λύσεις, ενώ τώρα (ΕΠ 3.0) οι «έξυπνες πόλεις» εμφανίζονται σαν να αφορούν ολόκληρο τον πληθυσμό. Η εξέλιξη της έννοιας αποτυπώνει τη σταδιακή μετατροπή της ΕΠ από βιομηχανικό πρωτότυπο σε εργαλείο καθολικού ελέγχου του πληθυσμού στις πόλεις.

Ο Κυρ. Μητσοτάκης, στην εναρκτήρια ομιλία του στην επιτροπή ΤΝ, αναφερόμενος στις εμβληματικές χρήσεις της στο κράτος προέταξε τη φοροδιαφυγή, με την ΤΝ να χρησιμοποιείται για να υλοποιήσει τη φορολογική πολιτική του αστικoύ κράτους.

Τα δύο αυτά παραδείγματα αποτυπώνουν το βαθύτερο πρόβλημα με την ΤΝ και τις νέες τεχνολογίες εν γένει. Ο σχεδιασμός των συστημάτων αυτών δεν γίνεται με κριτήριο τις ανάγκες των εργαζομένων, αλλά από ιμπεριαλιστικά κράτη και μονοπωλιακούς ομίλους, με κριτήριο την κερδοφορία τους και τη διασφάλιση της κυριαρχίας του κεφαλαίου.

Οι ισχυρισμοί της κυβέρνησης και ορισμένων υψηλόβαθμων παραγόντων ομίλων για «Ελλάδα - ηγέτη στην ΤΝ» επίσης δεν απηχούν την πραγματικότητα. Η κρατική επένδυση των 50 εκατ. ευρώ για έναν υπερυπολογιστή είναι ισχνή για τα δεδομένα του χώρου, χαρακτηριστικά δεν επαρκεί για να καλύψει το κόστος που χρειάζεται για να εκπαιδευτεί ούτε ένα μεγάλο Νευρωνικό Δίκτυο τελευταίας τεχνολογίας... Για τις δε διακηρύξεις των ομίλων πρέπει να συνυπολογίσει κανείς το πώς οι ίδιοι όμιλοι αξιοποιούν δωρεάν δεδομένα, που τους τα παρέχει το ελληνικό κράτος, για να εκπαιδεύσουν καλύτερα τα συστήματά τους.

Μάλιστα, αυτές οι αντιθέσεις μεταξύ μερίδων του κεφαλαίου για την ανάπτυξη της ΤΝ έχουν πάρει τόσο μεγάλες διαστάσεις, που εκφράζονται πλέον ως κριτικές παρατηρήσεις στο αν οι επιλογές για το μέλλον αυτών των συστημάτων μπορεί να αφεθούν στα χέρια των κροίσων της τεχνολογίας, για να αντιγράψουμε μια φράση που ακούγεται όλο και συχνότερα.

Το ζήτημα που θέτουν οι αστοί στη δική τους συζήτηση αξίζει την προσοχή μας. Τα συστήματα ΤΝ παράγουν κείμενα, εικόνες, βίντεο κ.ά. Ομως παράγουν αυτά που θέλουν οι κατασκευαστές τους, οι μονοπωλιακοί όμιλοι που τα ελέγχουν. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι αυτά τα συστήματα είναι κατασκευασμένα να παράγουν υλικό της κυρίαρχης ιδεολογίας. Οσο και να πασχίζει κανείς, τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα δεν θα απαντήσουν ότι η ΕΣΣΔ ήταν καλύτερη. Θα αναφέρονται πάντα στα αρνητικά του σοσιαλισμού και στην αποτυχία του. Το μέλλον όπου τα συστήματα ΤΝ θα κυριαρχήσουν στην παραγωγή κειμένου, εικόνων και βίντεο είναι ζοφερό, αφού τελικά υλικό που θα συμβαδίζει με την κυρίαρχη ιδεολογία θα παράγεται εκθετικά ευκολότερα από υλικό που την αντιστρατεύεται.

Δεν πρόκειται για ακαδημαϊκές παρατηρήσεις. Σε ολόκληρο τον κόσμο η συζήτηση για τη ρύθμιση της ΤΝ, ακόμα και για το γενικότερο ζήτημα του περιβόητου AI-alignment, για την ευθυγράμμιση δηλαδή των συστημάτων αυτών με κάποια γενικά κριτήρια «ηθικής», είναι μια συζήτηση που διογκώνεται. Και η συμφωνία όλων είναι ότι το πρόβλημα του AI-alignment έχει υποπολλαπλάσια χρηματοδότηση από την προώθηση των δυνατοτήτων των συστημάτων αυτών. Ακόμα περισσότερο, αν αναλογιστεί κανείς το βαθύτερο, το ουσιαστικό ερώτημα. Ευθυγράμμιση και ρύθμιση με τις αξίες ποιανού; Πώς συμβιβάζεται άραγε το αξιακό σύστημα του εκμεταλλευτή και του εκμεταλλευόμενου; Τι είδους ρύθμιση της ΤΝ μπορεί να επιτύχει η καπιταλιστική κοινωνία, θεμέλιο της οποίας είναι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και το μονοπώλιο των μέσων παραγωγής;

Η απάντηση είναι μάλλον εύκολη. Το μόνο που μπορεί να ρυθμίσει η αστική πολιτική είναι οι μεταξύ τους σχέσεις.

Η ΤΝ δεν είναι κάτι έξω από τα οικονομικά συμφέροντα που τη δημιουργούν. Μάλιστα, το κυρίαρχο μοντέλο ΤΝ σήμερα, τα μεγάλα Νευρωνικά Δίκτυα, τελικά χρησιμοποιούν αλληλεπιδράσεις ανθρώπων. Κείμενα, διάλογοι, ήχοι, όλος αυτός ο πλούτος της ανθρώπινης επικοινωνίας χρησιμοποιείται για να δημιουργηθούν αυτά τα μεγάλα Νευρωνικά Δίκτυα. Είναι, τελικά, κοινωνικό δημιούργημα. Ενα δημιούργημα που υποτάσσεται στην κυριαρχία του κεφαλαίου, περιορίζεται, κατασκευάζεται και χρησιμοποιείται με κριτήριο το κέρδος.

Σήμερα η πραγματικότητα δεν φωνάζει απλά, κραυγάζει. Η κοινωνική παραγωγή περιορίζεται όσο ποτέ από τα δεσμά του κεφαλαίου. Ο σοσιαλισμός είναι η μοναδική απάντηση, η μοναδική ελπίδα της ανθρωπότητας, ειδικά σήμερα, στον 21ο αιώνα και την εποχή του διαδικτύου και της ΤΝ. Ενός εργαλείου που στα χέρια του κεφαλαίου φτιάχνεται για να παράξει νέα φτώχεια, νέους πολέμους, νέα καταπίεση, νέα καταστολή, ενός εργαλείου που η εργατική εξουσία θα το φτιάξει για να γίνει ο κόσμος καλύτερος.