Το νομοσχέδιο της κυβέρνησης της ΝΔ για τον νέο «Δικαστικό Χάρτη» δικαιολογημένα έχει προκαλέσει αγανάκτηση και μεγάλες αντιδράσεις από τους δικαστικούς υπαλλήλους, τη μεγάλη πλειοψηφία των αυτοαπασχολούμενων και μισθωτών δικηγόρων αλλά και των κατοίκων σε πολλές περιοχές της χώρας.

Το νομοσχέδιο αυτό ήταν μια αναμενόμενη εξέλιξη. Το έδαφος είχε προετοιμαστεί από την περιβόητη έκθεση Πισσαρίδη¹, που διαπίστωνε ότι «η αποτελεσματικότερη οργάνωση του δικαστικού συστήματος απαιτεί και τον επανασχεδιασμό του δικαστικού χάρτη της χώρας» και παρέπεμπε σε επεξεργασμένες ήδη από τότε προτάσεις², καθώς και από την ανάθεση στην Παγκόσμια Τράπεζα του σχετικού έργου³ από τον Μάρτη του 2022.

Οι αρχές που περιγράφονται στην αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου, δεν αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνείας για τις πραγματικές στοχεύσεις των προτεινόμενων αλλαγών. Ως κριτήριο των νέων ρυθμίσεων, αναφέρεται ότι: «Η αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος βελτιώνει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και των επιχειρηματιών στο οικονομικό περιβάλλον της χώρας (...) Η ικανότητα για γρήγορη και δίκαιη επίλυση νομικών διαφορών μειώνει τον κίνδυνο και την αβεβαιότητα, ενθαρρύνοντας την επιχειρηματική δραστηριότητα και τις επενδύσεις». Για άλλη μια φορά, κάτω από τον μανδύα της «επιτάχυνσης της δικαιοσύνης», προωθούνται μέτρα για την προσαρμογή του συστήματος απονομής της αστικής δικαιοσύνης στις ανάγκες του κεφαλαίου.

Την τελευταία 15ετία, όλες οι αστικές κυβερνήσεις έχουν υπηρετήσει με προσήλωση την αστική στρατηγική στη Δικαιοσύνη, βάζοντας η καθεμιά το δικό της πολύτιμο λιθαράκι. Την περίοδο διακυβέρνησής του το ΠΑΣΟΚ έφερε τον αμερικανόπνευστο θεσμό της ποινικής συνδιαλλαγής και την ιδιωτική διαμεσολάβηση, η ΝΔ στη συνέχεια ψήφισε τον νόμο - σταθμό του 2012 «Δίκαιη δίκη και εύλογη διάρκεια αυτής» με κομβικές μεταρρυθμίσεις σε όλα τα είδη της αστικής δίκης, προτάσσοντας ως στόχο την «καθαρή και αποτελεσματική προστασία για τις στρατηγικές επενδύσεις». Ακολούθησε η εξαιρετικά «παραγωγική» περίοδος της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (νέος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, νέοι Ποινικοί Κώδικες, νέος Πτωχευτικός Κώδικας, εισαγωγή ορισμένης μορφής υποχρεωτικότητας στην ιδιωτική διαμεσολάβηση κ.ά.), που έδωσε τη σκυτάλη στην κυβέρνηση της ΝΔ για να συνεχίσει στην ίδια κατεύθυνση (αναμόρφωση Ποινικών Κωδίκων, νέες αλλαγές στην Πολιτική Δικονομία, Κώδικας Δικαστικών Υπαλλήλων κ.ά.).

Για όλα αυτά, οι κύριες κατευθύνσεις έχουν τεθεί εδώ και δεκαετίες και υπηρετούν τη διαμόρφωση του λεγόμενου ευρωπαϊκού «Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης» (ΧΕΑΔ), που αποτελεί τη βασική στρατηγική της ΕΕ. Προωθούνται και υλοποιούνται μέσα από τα διάφορα ευρωπαϊκά σχέδια δράσης και προγράμματα για τη Δικαιοσύνη, όπως π.χ. το πρόγραμμα «Δικαιοσύνη 2021 - 2027».

Πρόκειται για αλλαγές με πολύ έντονο το αντιδραστικό τους αποτύπωμα στη ζωή και στα δικαιώματα των εργατικών και λαϊκών στρωμάτων: Μαζικές κατασχέσεις και ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί της λαϊκής κατοικίας, ποινικοποίηση των εργατικών και λαϊκών αγώνων, Δικαιοσύνη πολύ γρήγορη για να κρίνει τις απεργίες ως παράνομες ή το δικαίωμα των «κορακιών» να βάζουν χέρι στα σπίτια του λαού (απόφαση Ολομέλειας Αρείου Πάγου σε χρόνο - ρεκόρ, λίγων ημερών), αλλά εξαιρετικά βραδυπορούσα όταν κρίνει την αποζημίωση ενός εργάτη για τα δεδουλευμένα του ή από εργατικό «ατύχημα» ή την υπόθεση ενός δημόσιου υπαλλήλου.

Εντελώς συνοπτικά, το νομοσχέδιο για τον νέο «Δικαστικό Χάρτη» προβλέπει τα εξής:

- Κατάργηση όλων των Ειρηνοδικείων στη χώρα (154), συγχώνευσή τους με τα Πρωτοδικεία, απορρόφηση όλων των δικαστικών υπαλλήλων και δικαστών που υπηρετούσαν σε αυτά στα Πρωτοδικεία.

- Σε ορισμένες περιοχές που υπήρχαν Ειρηνοδικεία, δημιουργούνται τα λεγόμενα Περιφερειακά Πρωτοδικεία των κεντρικών Πρωτοδικείων, που έχουν την αρμοδιότητα για την εκδίκαση ορισμένων μόνο υποθέσεων (μονομελείς συνθέσεις, δηλαδή δικαστήριο με έναν μόνο δικαστή). Δημιουργούνται 49 περιφερειακές έδρες Πρωτοδικείων, με τη χρήση ορισμένων από τα υπάρχοντα κτίρια των Ειρηνοδικείων.

- Σε νομούς με περισσότερα Πρωτοδικεία, διατηρείται ένα μόνο κεντρικό Πρωτοδικείο και δημιουργούνται τα λεγόμενα Παράλληλα Πρωτοδικεία με πλήρη αρμοδιότητα (Αιγίου, Αμαλιάδας, Γυθείου, Θηβών, Καλαβρύτων, Κυπαρισσίας, Μεσολογγίου).

Η κυβέρνηση της ΝΔ έκανε έναν ορισμένο ελιγμό με το τελικό νομοσχέδιο, διατηρώντας τις οργανικές θέσεις των δικαστικών υπαλλήλων (όχι όμως και των δικαστών) σ' αυτά τα Παράλληλα Πρωτοδικεία, που όμως δεν μπορούν να διασκεδάσουν τις δικαιολογημένες ανησυχίες, που προκύπτουν ευθέως από τις συστάσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας για περαιτέρω καταργήσεις - συγχωνεύσεις. Οι ανησυχίες των δικαστικών υπαλλήλων, δικηγόρων και κατοίκων στις περιοχές αυτές, που μάλιστα εκφράστηκαν με σημαντικές κινητοποιήσεις, για την προοπτική κατάργησης των Παράλληλων Πρωτοδικείων, είναι υπαρκτές. Αλλωστε, κανένας λόγος δεν υπάρχει για την οποιαδήποτε εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση.

- Στην Αττική, επέρχονται εκτεταμένες παρεμβάσεις. Πέρα από την κατάργηση των πολλών Ειρηνοδικείων, έρχονται αλλαγές στα Πρωτοδικεία Αθήνας και Πειραιά, με την ουσιαστική κατάτμησή τους. Με την ίδρυση 6 συνολικά Περιφερειακών Πρωτοδικείων (σε Κορωπί, Μαρούσι, Περιστέρι, Ελευσίνα, Καλλιθέα, Πόρο), στην Αττική δημιουργούνται ουσιαστικά 8 Πρωτοδικεία για τις υποθέσεις με μονομελή σύνθεση, με εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις ιδιαίτερα σε βάρος των αυτοαπασχολούμενων δικηγόρων, οι οποίοι θα πρέπει να «διακτινίζονται» σ' όλες αυτές τις περιοχές. Μόνοι ωφελημένοι είναι οι μεγάλες δικηγορικές εταιρείες, οι οποίες εκμεταλλεύονται πολλούς μισθωτούς δικηγόρους και θα μπορούν να ανταποκρίνονται στις σχετικές απαιτήσεις. Φυσικά, για τους μισθωτούς δικηγόρους θα σημάνει ακόμα μεγαλύτερη εντατικοποίηση, άγχος και πίεση για την καθημερινή «τρεχάλα» σε όλη την Αττική.

Είναι φανερό ότι οι προωθούμενες αλλαγές φέρνουν ένα συνολικά νέο τοπίο στην απονομή της αστικής δικαιοσύνης. Για το αστικό κράτος, μία είναι η μαγική συνταγή, με τα κατάλληλα προσαρμοσμένα συστατικά, όπως σε κάθε τομέα: Εξοικονόμηση πόρων, συγχωνεύσεις δικαστηρίων, ανακατανομή του ελλιπούς ανθρώπινου δυναμικού, αντικατάσταση του ζωντανού ακροατηρίου με αποστειρωμένες έγγραφες και ηλεκτρονικά διεκπεραιώσιμες διαδικασίες, τηλεδιασκέψεις ακόμα και από το σπίτι, ειδικά δικαστήρια για τις υποθέσεις του κεφαλαίου κ.ά.

Οι συνέπειες, όμως, είναι βαριές για τους εργαζόμενους στον χώρο της Δικαιοσύνης, όπως και για τα εργατικά και λαϊκά στρώματα που αναγκάζονται να προσφεύγουν σ' αυτή, όπως με την κατάργηση των Ειρηνοδικείων και την αύξηση του κόστους προσφυγής. Γιατί τα Ειρηνοδικεία ήταν τα δικαστήρια που επέλυαν κυρίως υποθέσεις των λαϊκών στρωμάτων σε διαφορές με χαμηλότερη οικονομική αξία, αλλά μεγάλης σημασίας για τον λαό και την καθημερινότητά του (π.χ. έκδοση πιστοποιητικών για υποθέσεις κληρονομιάς). Η μεταφορά αυτών των υποθέσεων στα Πρωτοδικεία είναι πιθανό να συνεπάγεται κατακόρυφη αύξηση του κόστους για τον λαό.

Σε ορισμένες, μάλιστα, περιπτώσεις, οι βαριές συνέπειες αγγίζουν τα όρια της αναλγησίας, όπως για τους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα σε απομακρυσμένες, δυσπρόσιτες περιοχές (όπως, για παράδειγμα, στα νησιά) που θα αναγκάζονται να μετακινούνται εκτός περιοχής, απουσιάζοντας ακόμα και μέρες, διαθέτοντας πολύ περισσότερο χρόνο και χρήμα για να βρουν το δίκιο τους. Οι συνέπειες θα είναι τραγικές και για τους δικαστικούς υπαλλήλους, που θα αναγκάζονται ξαφνικά, αλλάζοντας όλη την προσωπική και οικογενειακή τους ζωή, να διανύουν τεράστιες αποστάσεις πολλών χιλιομέτρων καθημερινά.

Ταυτόχρονα, οι συνέπειες του «Δικαστικού Χάρτη» θα φέρουν πιο βαθιές επιπτώσεις, που αφορούν στην ουσία και τη λεγόμενη «ποιότητα» στην απονομή της αστικής δικαιοσύνης. Ολοι, άλλωστε, ομολογούν ότι οι αλλαγές συνδέονται αδιάρρηκτα με τους στόχους επέκτασης της ιδιωτικής διαμεσολάβησης, την περαιτέρω ουσιαστική ιδιωτικοποίηση της Δικαιοσύνης, όπως έγινε με τη μεταφορά δικαστικής ύλης στους δικηγόρους που γίνονται εργολάβοι με πληρωμή στο κομμάτι κάθε δικαστικής απόφασης, την εισαγωγή νέων ψηφιακών εργαλείων όχι μόνο για τη διαδικαστική διεκπεραίωση των υποθέσεων αλλά και στην ουσία του δικαιοδοτικού έργου (π.χ. συστήματα τεχνητής νοημοσύνης στη δημιουργία δικαστικών αποφάσεων). Και με τις αλλαγές αυτές υπηρετείται ο κεντρικός στόχος της στήριξης των υποθέσεων του κεφαλαίου, των επιχειρηματικών σχεδίων, ενώ, για τον λαό η Δικαιοσύνη γίνεται πιο εχθρική, ακριβή, απροσπέλαστη.

Το ΚΚΕ έχει σαφή θέση για το νομοσχέδιο για τον νέο «Δικαστικό Χάρτη»: Πρέπει να αποσυρθεί και δεν επιδέχεται βελτιώσεις. Το Κόμμα μας στηρίζει τις δίκαιες διεκδικήσεις των κατοίκων στις περιοχές που πλήττονται άμεσα από τις αλλαγές, των δικαστικών υπαλλήλων, της πλειοψηφίας των αυτοαπασχολούμενων και μισθωτών δικηγόρων. Είμαστε στο πλευρό τους, χωρίς αστερίσκους.

Ταυτόχρονα, οι κομμουνιστές και άλλοι πρωτοπόροι αγωνιστές στον χώρο των δικηγόρων παρεμβαίνουν αποφασιστικά προτάσσοντας τις σύγχρονες ανάγκες των αυτοαπασχολούμενων και μισθωτών δικηγόρων, ενάντια στις ηγεσίες των δικηγορικών συλλόγων, οι οποίοι στηρίζουν ανοιχτά τον πυρήνα των αλλαγών και επικεντρώνουν την αντιπαράθεση μόνο στα ζητήματα της χωροταξίας. Αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά ότι αποτελούν πολύτιμο στήριγμα των κυβερνήσεων και των μεγάλων δικηγορικών εταιρειών. Είναι χαρακτηριστική η στάση της ηγεσίας του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, του μεγαλύτερου της χώρας, που στηρίζει την ουσία των αλλαγών και προκήρυξε δημοψήφισμα (και με ηλεκτρονικά μέσα) αποκλειστικά για το ζήτημα της χωροταξίας στην Αττική, ενώ αρνείται συστηματικά εδώ και μήνες τη σύγκληση Γενικής Συνέλευσης των μελών του.

Η συγκρότηση του Σωματείου Μισθωτών Δικηγόρων, που μάλιστα με πρόσκληση του ΚΚΕ μίλησε και στο βήμα της Βουλής στην ακρόαση των φορέων για το νομοσχέδιο, αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές κατακτήσεις των τελευταίων χρόνων. Κι είμαστε περήφανοι που τα μέλη του ΚΚΕ είχαν την καθοριστική πρωτοβουλία σ' αυτό.

Το ΚΚΕ διεκδικεί μαζί με όλους τους παραπάνω:

- Καμία συγχώνευση - κατάργηση που θα αυξήσει την οικονομική επιβάρυνση και θα εντείνει την ταλαιπωρία σε εργαζόμενους, δικηγόρους, δικαστικούς υπαλλήλους κ.ά. με καθημερινές μεγάλες αποστάσεις πολλών χιλιομέτρων και ειδικά σε νησιά και απομακρυσμένες περιοχές.

- Κατάργηση παραβόλων, τελών και κάθε οικονομικής επιβάρυνσης των εργαζομένων και λαϊκών στρωμάτων, που αναγκάζονται να προσφεύγουν στη Δικαιοσύνη. Μέτρα για φτηνές ή και δωρεάν μετακινήσεις των εργαζομένων για την πρόσβαση σε μακρινές δικαστικές υπηρεσίες και συχνότερα δρομολόγια ώστε να εξασφαλίζεται επιστροφή αυθημερόν και να μην απαιτούνται έξοδα διανυκτέρευσης.

- Προτεραιότητα στην ίδρυση ειδικών δικαστηρίων για οξυμένες κοινωνικές ανάγκες (οικογενειακά δικαστήρια, ειδικά δικαστήρια για θέματα εργατικών «ατυχημάτων» - επαγγελματικών κινδύνων, προστασίας του περιβάλλοντος κ.ο.κ.).

- Αμεσες προσλήψεις και κάλυψη όλων των κενών θέσεων σε δικαστικούς υπαλλήλους, με μόνιμο προσωπικό, με πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα.

- Αμεση βελτίωση όλων των κτιριακών και εν γένει υλικοτεχνικών υποδομών στα δικαστήρια όλης της χώρας. Κτίρια σύγχρονα, ευρύχωρα και ασφαλή, με αντισεισμική, αντιπυρική και αντιπλημμυρική θωράκιση. Εξασφάλιση κάθε αναγκαίας υλικοτεχνικής υποδομής, από ηλεκτρονικά συστήματα και μηχανοργάνωση μέχρι αναλώσιμα κ.λπ.

Είναι φανερό ότι οι αρνητικές και αντιδραστικές αλλαγές στη Δικαιοσύνη, όλων των τελευταίων χρόνων, δεν είναι μια «ελληνική πρωτοτυπία». Αντίθετα, ευθυγραμμίζονται με τις κεντρικές κατευθύνσεις της ΕΕ, που θέτει τους στόχους της «φιλικής» στα επενδυτικά στρατηγικά συμφέροντα Δικαιοσύνης. Αλλωστε, οι αλλαγές στη Δικαιοσύνη συμπεριλαμβάνονται ρητά στα προαπαιτούμενα του Ταμείου Ανάκαμψης. Γι' αυτό και τα ζητήματα αυτά πρέπει να αποτελέσουν κριτήριο ψήφου μπροστά στις ευρωεκλογές, με ψήφο στο ΚΚΕ.

Παραπομπές

1. Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία - 2020

2. Ενδεικτικά, Μ. Πικραμμένος, «Χωροταξική Οργάνωση και Διαχείριση του Χρόνου των Δικών στα Διοικητικά Δικαστήρια» - 2017

3. Για την παροχή «Συμβουλευτικών Υπηρεσιών για την Υποστήριξη της Μεταρρύθμισης του Δικαστικού Χάρτη των Πολιτικών και Ποινικών Δικαστηρίων και για την Ανάπτυξη ενός Πλαισίου Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού»