Αποσιωπάται και νοθεύεται η ιστορία των παλαιών οικισμών του νησιού

Γράφει ο Καθ. Δρ. Κων. Φωτίου, Ιστορικός αρχαιολόγος


Μέλη της επιτροπής που ορίστηκε από τη Στρ. Διοίκηση Δωδεκανήσου, μετά την απελευθέρωση (1947-48), διαφωνούσαν για τις μετονομασίες της Βιλλανόβα και Καστέλλου. Αντιρρήσεις για το Παραδείσι και την Κρητηνία εκφράστηκαν και στα μεταγενέστερα έτη σε βιβλία, εφημερίδες και σε συνέδρια γιατί έγιναν χωρίς λόγο. Αργότερα και τα Τριάντα έγιναν Ιαλυσός. Αρχίζουμε από αυτό.

ΤΡΙΑΝΤΑ: (Τiranta. G. Bosio 1658) δεν προήλθε από αρίθμηση, πιθανότατα είναι αρχαίο όπως δείχνει η έρευνα. Σχετίζεται με αρχαία κέντρα της Μεσογείου, όπως Τάραντα, Τίρυνθα, Τροία κτλ με τα οποία η Ρόδος διατηρούσε αποδεδειγμένες σχέσεις . Στο μυχό του Τάραντα (Scoglio del Tonno) κατά την επέκταση του λιμανιού βρέθηκαν μυκηναϊκά αγγεία της Ρόδου, που σήμερα βρίσκονται στο νέο Μουσείο της πόλης.

Στην Τροία μαρτυρείται ποταμός με το όνομα Ρόδιος, τα τοπωνύμια Ταρράκο - Ταραγωνία, λιμάνια της Ισπανίας κοντά στην αποικία Ρόδη, τα ονόματα Τυρρηνία - Τυρρηνοί στο ιταλικό πέλαγος. Τοπωνύμια, κεραμική και φιλολογικές πηγές αποκαλύπτουν στενότατες σχέσεις της Ρόδου με τη Δυτική Μεσόγειο που δεν περιορίζονται στις γνωστές αποικίες Παρθενόπη, Ρόδη, Γέλα κτλ. Σ' αυτές τις σχέσεις και την ιστορική δραστηριότητα των Ροδίων με ποικιλία αναφορών και ευρημάτων η σχέση Τριάντα - Τάραντα και Τίρυνθα αποκαλύπτεται αβίαστα και μάλιστα επαληθεύεται με τα μυκηναϊκά ευρήματα στη Μόσχου Βουνάρα και Μακριά Βουνάρα. Από την άλλη πλευρά το σημερινό όνομα Ιαλυσός δεν μπορεί να τοποθετηθεί στα Τριάντα.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα, η πόλη της Ιαλυσού, η ακρόπολη της, τα μεγάλα νεκροταφεία, η ανηφορική παλαιότατη ανάβαση της κορυφής του Φιλερήμου στην πλευρά της Παστίδας με τη μνημειώδη μαρμάρινη κρήνη, που έπρεπε να μένει ανοιχτή στο κοινό, με τα αρχαία κτίσματα του Σαραντάπηχου ακρόπολη με κυκλώπεια τείχη, θεμέλια οικοδομημάτων, σήραγγα- υδραγωγείο, όμοια κατασκευή στη Ρόδη και τη Μαγιόρκα θεμέλια οικιών και το αναγνωρισθέν στάδιο δίπλα στην ακρόπολη δεν αφήνουν περιθώρια για πιθανότητα του αρχαίου δήμου στα Τριάντα .

Οι αρχαιολόγοι Ιταλοί και Έλληνες απέκλεισαν την ύπαρξη του αρχαίου δήμου Ιαλυσού στα Τριάντα. Το όνομα όμως Τριάντα είναι βεβαιωμένο από τους μυκηναϊκούς τάφους και τη σχέση του με κέντρα της Μεσογείου ότι αποτελούσε αξιόλογο λιμάνι και πιθανό παραπλήσιο σε όνομα παραλιακό οικισμό.Θετικά για την ταύτιση του Σαραντάπηχου και της περιοχής Δάμου με την αρχαία Ιαλυσό είναι και η αναγνώριση δομικής ομοιότητας των τειχών του με της Τίρυνθας και Μυκηνών (βλέπε Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο - Σχολή Χημικών Μηχανικών: αναλυτική έκθεση πολυμελούς προσωπικού με την εποπτεία της καθηγ. Α. Μοροπούλου και συνεργασία της ΚΒ εφορίας Προïστ. και Κλασικών Αρχαιοτήτων με απόφαση και ενίσχυση του Δήμου Καλλιθέας.

ΚΑΛΛΙΘΕΑ - ΠΑΡΑΛΙΑ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ: Παλιότερη γραπτή μαρτυρία του Καλλιθέα το 1899 στον Εκκλησ. κώδικα Δ, Καλλιθέας. Το Καλλιθέα έγινε αυθαίρετα Καλυθιές το 1947 με παρετυμολογία άγνωστου κακόηχου φυτού χωρίς σοβαρό λόγο επειδή κατά την άποψη του εισηγητή το χωριό δεν είχε καλή θέα!!Έτσι το όνομα Terme di Calitea (ελληνικά : Πηγές Καλλιθέας) βρέθηκε αστήριχτο με αποτέλεσμα η παραλία Καλλιθέας να πάει στα Κοσκινού και η πραγματική να μετονομαστεί Φαληράκι. Συνέπεια αυτών των αλλαγών ήταν η επικράτηση σύγχυσης στο ιστορικό όνομα Καλλιθέα. Λύση της σύγχυσης και αποκατάσταση των ιστορικών ονομάτων είναι η επαναφορά του ονόματος Καλλιθέα στη θέση του ξένου και άσχετου Καλυθιές και η χρήση του ορθού παραλία Καλλιθέας στη θέση Φαληρακίου. Ταυτόχρονα για τερματισμό της παράνομης αλλαγής ονομάτων να απαγορευτεί η χρήση και άλλων ονομάτων όπως του ονόματος Άντονυ Κουήν για το ιστορικό λιμάνι Λαδικό. Να γραφτεί το ιστορικό Τραουνού, αρχαίο λιμάνι αντί Traganou και Τραγανού. Λαδικό - Λάδη Μιλήτου και Τραουνού - Ταρανού ( turris).

H ΒΙΛΛΑΝΟΒΑ. Το όνομα δεν το έδωσαν οι Ιταλοί για να καταργηθεί αλλά οι ίδιοι οι κάτοικοι για την κατοικία και το φρούριο του ιππότη μαγίστρου Villeneuve. Χωρίς λόγο η επιτροπή του 1947 - 48 το αντικατέστησε, αφού σκοπό είχε να καταργήσει τα ιταλικά ονόματα. Η αντικατάσταση του ονόματος Παραδείσι με το Bιλλανόβα αποτελεί χρέος προς την ιστορία του οικισμού και της ιπποτικής περιόδου. Στο όνομα Βιλλανόβα αναφέρονται ευρήματα αρχαία, μεσαιωνικά και νεότερα, ιδιαίτερα η ένδοξη ιστορία του τόπου με τους κατοίκους του και τους αγώνες τους για την ελευθερία. Το κορυφαίο ιστορικό συλλαλητήριο του 1919 που ήταν αιματηρό και ύψιστο παράδειγμα αυτοθυσίας δεν μπορεί να ανήκει στο όνομα του βουνού Παραδείσι (Οι ειδικοί Α. Τσοπανάκης, Χρ. Παπαχριστοδούλου και άλλοι δεν συμφώνησαν με αυτήν την αλλαγή.) Η αποκατάσταση του ιστορικού ονόματος Βιλλανόβα έστω και προφορικά θα επαναφέρει σε φως την ιστορία του οικισμού που χωρίς λόγο μετονομάστηκε σε Παραδείσι. Παράλληλα θα εδραιώσει τον σεβασμό των Ροδίων στην ιστορία και τους προγόνους τους.

ΚΑΣΤΕΛΛΟΣ: Ο Χρ. Παπαχριστοδούλου δεν συμφωνούσε και στην αλλαγή του ονόματος σε Κρητηνία (Χ.Π. Παρατηρήσεις στο τοπωνυμικό και στα ονοματικά Δωδ/σου Περιοδ. ονόματα τ. 9 1984) Γράφει: ''Η αλλαγή των ονομάτων Βιλλανόβα και Κάστελλος δεν ήταν απαραίτητη , όπως τονίσαμε. Λόγοι ιστορικοί συνηγορούν μάλλον για τη διατήρησή τους. Με το όνομα Κάστελλος, Καστέλλι υπάρχουν τοπωνύμια σε όλη την Ελλάδα. Επομένως και το όνομα αυτό δεν ήταν ιταλικό και μπορούσε να παραμείνει από σεβασμό στην ιστορία του τόπου. Στην αποκατάσταση των ονομάτων, των ιστορικών οικισμών της Ρόδου με την βαθμιαία αποβολή των νέων τοποθετούμε και το Κρητηνία, αφού αυτή ήταν και η άποψη των ειδικών που όμως δεν εισακούστηκαν λόγω του κλίματος της εποχής εκείνης (1947-48). Τότε ελέγετο από κάποιους επισκέπτες : Η Ρόδος θα ήταν ομορφότερη αν στο Μαντράκι δεν υπήρχαν τα ιταλικά κτήρια!!

Τα παραπάνω δείχνουν ότι αποσιωπάται και νοθεύεται η ιστορία της Ρόδου στους οικισμούς που άλλαξαν τα ονόματα. Ευθύνη δεν έχει μόνο η επιτροπή του 1947-48 που λόγω του κλίματος της εποχής έκαμε τις αλλαγές. Ουσιαστική ευθύνη και χρέος έχουν η μεταγενέστερη διοίκηση και οι Αρμόδιοι για την αντιμετώπιση του μεγάλου προβλήματος της σύγχυσης ονομάτων, τοπογραφίας και ιστορίας.

Μέγιστη είναι και η ευθύνη όλων για την εγκατάλειψη της ακρόπολης και του δάμου Ιαλυσού στην περιοχή Σαραντάπηχου και Λάγγονα που από έλλειψη προστασίας σημαντικά μέλη κτισμάτων εξαφανίστηκαν.
Βιβλιογραφία: Χρ. Παπαχριστοδούλου ''Το τοπωνυμικό της Ρόδου'' Ρόδος 1951, Ι. Παπαχριστοδούλου Ιαλυσία, Αθήνα 1983 , για την ταυτότητα των αρχαίων Κ.Φωτίου Παλαιοτάτη ακρόπολη στη Ρόδο, Αθήνα 1961. Κ.Φ. Ροδιακά Αχαïα και Ahhiava. Αρχ. Εφ. Αθήναι 1967. Κ.Φ. Τα μνημεία της περιοχής Σαραντάπηχος οδηγούν στην Ιαλυσό Ακαδημία Αθηνών : Ρόδος 24 αιώνες. Αθήνα 1996 Κ.Φ. Λιμάνια της Μεσογείου 1300-600 π. Χ. Κύθηρα 2003 Τ.Α. Καθ. Τ. Μοροπούλου, Διαγνωστική μελέτη και πρόταση αποκατάστασης της ακρόπολης του Σαραντάπηχου και του Ερημόκαστρου Καλλιθέας Ρόδου. Με τη συνεργασία ερευνητικής ομάδας της Σχολής Χημικών μηχανικών του ΕΜΠ, Πανεπιστημίων και Υπηρεσιών , Αθήνα 2009.