Παριετάρια η διάχυτος (Parietaria diffusa)

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδος

Γράφει ο
Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Εφορος αρχαιοτήτων ε.τ.


Η Παριετάρια η διάχυτος ( Parietaria diffusa ) είναι φυτό δικοτυλήδονο, το οποίον ανήκει στην οικογένεια των Ουρτικιδών ( Urticaceae) και στην τάξη των Ουρτικωδών (Urticales ).

Τα Ουρτικώδη ( Urticales ) είναι τάξη αγγειοσπέρμων, δικοτυληδόνων φυτών, στην οποίαν ανήκουν: η φτελιά, η τσουκνίδα, η μουριά, η συκιά, η κάνναβις κλπ.
Τα Ουρτικώδη διαιρούνται σε τέσσερις οικογένειες, ήτοι:
1) Ουλμίδες (Ulmaceae)
2) Μορίδες ή Μορείδες (Moraceae)
3) Κανναβίδες (Cannabaceae)
4) Ουρτικίδες (Urticaceae).

΄Ολες αυτές οι οικογένειες από εξελικτική άποψη εξεταζόμενες, θεωρούνται αρχέγονες. Περιλαμβάνουν περίπου 115 γένη, με περισσότερα από 1650 είδη και έχουν εξαπλωθεί στις εύκρατες και τις τροπικές περιοχές της γης.
Η οικογένεια Ουρτικίδες ( Urticaceae) περιλαμβάνει περίπου σαράντα (40) γένη, με πεντακόσια (500) είδη, κυρίως των τροπικών και λίγα των ευκράτων χωρών. Στην οικογένεια των Ουρτικιδών υπάγεται και το γένος Παριετάρια (Parietaria), το οποίον αριθμεί περισσότερα από δέκα (10) είδη, από τα οποία τέσσερα (4) απαντούν ως αυτοφυή στην Ελλάδα, ήτοι :

1) Παριετάρια η φαρμακευτική ( Parietaria officinalis)
2) Παριετάρια η κρητική ( Parietaria cretica)
3) Παριετάρια η λουσιτανική ( Parietaria lusitanica)
4) Παριετάρια η διάχυτος (Parietaria diffusa).
Η Παριετάρια η διάχυτος (Parietaria diffusa) είναι γνωστή με τα ονόματα : παρθένιον, αλσίνη (Θεόφραστος), ελξίνη (Διοσκουρίδης), παρθενούδι, κολλητσίδα κλπ.

Η λέξη «κολλητσίδα» χρησιμοποιείται και με αλληγορική έννοια, για άτομα, τα οποία γίνονται φορτικά και από τις οχλήσεις των οποίων δύσκολα απαλλάσσεται κάποιος.
Πρόκειται για φυτό ποώδες, μονοετές, τριχωτό, με φύλλα επαλλάσσοντα, έμμισχα και παράφυλλα. Τα άνθη του είναι πρασινωπά και εμφανίζονται σε μασχαλιαίες δέσμες. ΄Εχουν βράκτια πολύγαμα, δηλαδή αρσενικά, θηλυκά ή και ερμαφρόδιτα, στο ίδιο άτομο. Το περιάνθιόν των έχει τέσσερις λοβούς. Ο καρπός είναι ωοειδής, λαμπερός και περιβάλλεται από το περιάνθιον.

Η Παριετάρια η διάχυτος, κοινώς κολλητσίδα, απαντά ως αυτοφυής στις άκρες αγρών, οικοπέδων, δρόμων, επάνω σε τοίχους οικοδομημάτων, σε τόπους απορριμμάτων, σε ερείπια παλαιών κτισμάτων, στα ενδιάμεσα βράχων, μεταξύ λιθοπλίνθων ή οπτοπλίνθων αρχαίων μνημείων κλπ. Γενικά το φυτό αυτό αγαπά την υγρασία και τα σκιώδη μέρη.
Πρόκειται για φυτό φαρμακευτικό, πλούσιο σε νιτρικά άλατα και χρησιμοποιείται ως διουρητικό, δροσιστικό και μαλακτικό. Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες ήσαν γνωστές στον άνθρωπον ήδη από την απωτάτην αρχαιότητα.

Στην αρχαία Ελληνική Γραμματεία απαντούν συχνές αναφορές στη χρήση του φαρμακευτικού αυτού φυτού. Ενδεικτικά αναφέρονται τα επόμενα παραδείγματα :
1) Ο Θεόφραστος κάνει μνεία της Παριετάριας της διάχυτης, την οποίαν αποκαλεί «αλσίνην» και αναφέρει σχετικά τα επόμενα:
«Η δε αριστολοχία τη οσφρήσει μεν εύοσμος, τη δε γεύσει πικρά σφόδρα, τη χροιά δε μέλαινα. Φύεται δε εν τοις όρεσι η βελτίστη. Φύλλον δε έχει προσεμφερές τη αλσίνη, πλην στρογγυλότερον».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 9, 13, 3).

2) Ο Διοσκουρίδης, αναφερόμενος στην Παριετάρια την διάχυτον, την οποίαν ονομάζει «ελξίνην», από το ελκύω, έλκω, κολλώ, ονομασία αντίστοιχη της σημερινής ονομασίας του φυτού αυτού «κολλητσίδας», επειδή κολλά εύκολα στα ενδύματα και στα υποδήματα και δύσκολα απομακρύνεται από αυτά, γράφει σχετικώς τα επόμενα:
«Ελξίνη. Οι δε παρθένιον, οι δε περδίκιον, οι δε σιδηρίτην, οι δε Ηρακλείαν, οι δε υγιεινήν αγρίαν, οι δε κλύβατιν, οι δε πολύνυμον καλούσι. Φύεται περί θριγκοίς και τοίχοις. Καυλία δέ έστι λεπτά, υπέρυθρα, φύλλα όμοια λινοζώστει, δασέα. Περί δε τους καυλούς σπερμάτια τραχέα, αντιλαμβανόμενα των ιματίων.

Δύναμιν δε έχει τα φύλλα ψυκτικήν, στυπτικήν, όθεν καταπλασσόμενα ιάται ερυσιπέλατα, κονδυλώματα, κατακαύματα, φύγεθλα αρχόμενα και πάσαν φλεγμονήν και οιδήματα. Ο δε χυλός αυτής μιγείς ψιμυθίω ερυσιπέλατα και έρπητας ωφελεί καταχριόμενος και ποδάγρας συν κηρωτή κυπρίνη αναληφθείς ή τραγείω στέατι. Ωφελεί και βήττοντας χρονίως ο χυλός καταρροφούμενος ως κύαθος και παρισθμίοις φλεγμαίνουσιν αναγαργάρισμα και διάχρισμα ωφελίμων και ωταλγίαις συν ροδίνω εγχεόμενος».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής 4, 85).

3) Ο αυτός συγγραφέας αναφέρεται στη συνέχεια στο φαρμακευτικό φυτό «αλσίνη», το οποίον ανήκει στο ίδιο γένος, γράφων τα εξής:
« Αλσίνη. Οι δε μυός ώτα από του όμοια έχειν φύλλα μυός ωτίοις, αλσίνη δε διά το σκιερούς και αλσώδεις φιλείν τόπους. Πόα ομοία ελξίνη, ταπεινοτέρα δε και μικροφυλλοτέρα και ου δασεία, διατριφθείσα δε σικύων όζει.
Δύναμιν δε έχει ψυκτικήν, στυπτικήν, αρμόζουσαν προς φλεγμονάς οφθαλμών μετ΄ αλφίτου καταπλασσομένη και προς ώτων πόνον ο χυλός αυτής ενσταζόμενος και καθόλου δύναται τα αυτά τη ελξίνη».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής 4, 86).
4) Ο ίδιος συγγραφέας αλλαχού αναφέρει τα επόμενα:
«Μυός ώτα. Οι δε μυός ωτίδα καλούσιν. Ανίησι καυλούς από μιάς ρίζης πλείονας υπερύθρους, κάτωθεν κοίλους, φύλλα δε στενά και επιμήκη, ράχιν επηρμένην έχοντα, μελανίζοντα, από δύο πεφυκότα εκ διαστημάτων, εις οξύ απολήγοντα, εκφύεταί τε λεπτά καυλία εκ των μασχαλών, εφ΄ ων ανθύλλια κυανίζοντα μικρά, ως τα της αναγαλλίδος. Ρίζα δε δακτύλου το πάχος, έχουσα πολλάς αποβλαστήσεις. Καθ΄ όλου δ΄ έστιν ομοία η πόα τω σκολοπενδρίω, λεπτοτέρα δε και ελάσσων. Ταύτης η ρίζα καταπλασθείσα αιγιλώπια ιάται. ΄Ενιοι δε και την ελξίνην μυός ωτίδα καλούσιν».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής 2, 183).

Η υπό του Διοσκουρίδου αναφερόμενη ονομασία του φυτού «μυός ώτα» ή «μυός ωτίδα», δηλαδή «αυτιά του ποντικού», οφείλεται στο γεγονός, ότι τα μικρά φύλλα αυτού, ομοιάζουν με τα αυτιά του ποντικού.
5) Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος Καικίλιος Σεκούνδος (Plinius Caecilius Secundus, 23-79 μ. X.), ο Πρεσβύτερος, ονομάζει το φυτό αυτό «παρθένιον», ονομασία, η οποία προέρχεται από τον Παρθενώνα, ήτοι τον ναόν της Αθηνάς Παρθένου, τον ευρισκόμενον επί της Ακροπόλεως των Αθηνών και αναφέρει το επόμενον περιστατικόν:
Κατά την διάρκειαν των εργασιών ανεγέρσεως του Παρθενώνος, επί της εποχής του Περικλέους ( 490-429 π. Χ.), ένας δούλος του, ο οποίος είχε ανέβει σε ένα αέτωμα του ναού, έπεσε κάτω και ετραυματίσθηκε σοβαρά. Τότε ενεφανίσθηκε η θεά Αθηνά σε όνειρο στον Περικλή και του υπέδειξε ως φάρμακο, για την θεραπεία του δούλου του, την Παριετάρια, φυτό, το οποίο εφύετο επάνω στην Ακρόπολη. Ο Περικλής εχρησιμοποίησε το φυτόν αυτό ως φάρμακον, με αποτέλεσμα να θεραπευθεί ο τραυματισθείς δούλος του.

Γι΄ αυτό το φυτόν αυτό ονομάσθηκε «παρθένιον», από τον Παρθενώνα, ονομασία η οποία επεβίωσε μέχρι σήμερα, στη λαϊκή ονομασία αυτού, φερόμενο ως «παρθενούδι».
(Plinius Caecilius Secundus 22, 17. Πρβλ. H. Baumann, Die griechische Pflanzenwelt in Mythos, Kunst und Literatur, Muenchen 1999, σ. 118 και σ. 106, πίν. 200).

Το φυτόν αυτό χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα από την Λαϊκή Ιατρική, κυρίως στην ελληνική ύπαιθρο. Συνιστάται ιδίως σε περιπτώσεις εξωτερικών τραυμάτων, μωλώπων, εκδορών, πρηξίματος κλπ. χρησιμοποιούμενον εξωτερικά και ως κατάπλασμα, «καταπλασσόμενον», κατά την υπό του Διοσκουρίδου του Πεδανίου ή Αναζαρβέως (7-78 μ.Χ.) χρησιμοποιούμενην ακριβή και εύστοχον ορολογίαν.