Ντοπιολαλιές, καταγωγές κι επίθετα της Ρόδου!
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 7719 ΦΟΡΕΣ
Ο Αντώνης Χατζηιωάννου, καταθέτει τις πληροφορίες που συγκέντρωσε μετά από χρόνια έρευνας για το ποιοι είμαστε οι Ροδίτες
Είχε τέσσερα παιδιά μεταξύ αυτών τον Αλθαιμένη ο οποίος για να αποφύγει την οργή του πατέρα του έφυγε από την Κρήτη και εγκαταστάθηκε στη Ρόδο, χτίζοντας την Κρητηνία. Μάλιστα ανέβηκε στο βουνό Αττάβυρος και έχτισε ανάκτορο και ναό του Ατταβύριου Διός για να βλέπει την πατρίδα του την Κρήτη από ψηλά.
Κάποτε όμως ο Κατρέας γέρασε και αποφάσισε να αφήσει το θρόνο του στον Αλθαιμένη. Ήρθε με το στόλο του να τον συναντήσει όμως ο Αλθαιμένης από μακριά νόμιζε ότι ήταν πειρατές και στη συμπλοκή σκότωσε με το ακόντιο τον πατέρα του. Έτσι εκπληρώθηκε ο χρησμός. Ο Αλθαιμένης έζησε απαρηγόρητος έως ότου πέθανε από τη λύπη του».
Ο Αλθαιμένης από την Κρήτη αυτός είναι ένας πρόγονός μας της αρχαιότητας και οι Δωριείς και οι Αρκάδες απ΄ τους οποίους πήραμε τη γλώσσα που μοιάζει με την Κυπριακή (Αρκάδες είναι οι Κύπριοι)…
Όλα έχουν μια εξήγηση φτάνει να ψάξεις να τη βρεις, κι ο Αντώνης Χατζηιωάννου ψάχνει για δική του κατανάλωση και για τους φίλους και γνωστούς του που απολαμβάνουν να τον ακούν να μιλάει με τόση επιτυχία τις ντοπιολαλιές, να γνωρίζει τόσο καλά τις καταγωγές των επιθέτων και να λέει τόσο καλά τα ανέκδοτα που προέρχονται από κάθε χωριό της Ρόδου που σαν κι αυτόν κανείς.
Σήμερα καταθέτει τις γνώσεις που απέκτησε μετά από τόσα χρόνια καταγραφής, αν και δεν είναι ιστορικός. Μόνο επειδή αυτό τον πλούτο τον αγάπησε.
Πώς προέκυψε αυτή η αγάπη σας για τις ντοπιολαλιές, τις καταγωγές, τις συμπεριφορές των ανθρώπων της Ρόδου;
Για κάποιους από εμάς που θέλουμε να λεγόμαστε Δωδεκανήσιοι, μιας και η ταπεινότητά μου είναι από πατέρα Πάτμιο καπετάνιο και μητέρα Λαερμενή, και θέλουμε να γνωρίζουμε «πού κείται» στα νησιά μας, η πατριδογνωσία και η βαθιά γνώση της ιστορίας των συνθηκών και των δεδομένων της Δωδεκανήσου αποτελεί αναπόδραστη συνθήκη. Ως Δωδεκανήσιος λοιπόν παιδιόθεν μου άρεσε να μελετώ, να καταγράφω και να αποθηκεύω στη μνήμη και στα γραπτά μου όλο αυτό τον πλούτο και τις τοπικές διαλέκτους που η περιοχή μας έχει παράγει ανά τους αιώνες.
Από ποιους καταγόμαστε λοιπόν, ποιοι είναι πραγματικά οι πρόγονοί μας της αρχαιότητας, και από ποιους πήραμε την εκφορά του λόγου;
Σε ό,τι αφορά την καταγωγή των Δωδεκανησίων και ιδιαίτερα των Ροδίων οι δύο βασικές αρχαίες διάλεκτοι που ακόμη είναι ισχυρές στην περιοχή μας είναι η Δωρική και η Αρκαδική. Οι Κύπριοι είναι Αρκάδες που διατήρησαν την εκφορά του Αρκαδικού τρόπου ομιλιών ως βασικό συστατικό της γλώσσας τους, αλλά φυσικά με προσθήκες, προσμίξεις και επηρεασμούς από τη γειτνίαση τόσο με τους λαούς της περιοχής όσο και με τους κατά καιρούς κατακτητές. Το ότι συχνά οι υπόλοιποι συνέλληνες μπερδεύουν κάποιους από τους Ροδίτες με τους Κυπρίους είναι ακριβώς λόγω της κοινής αφετηριακής καταγωγής. Στη Ρόδο έχουν αποικήσει Αρκάδες και Δωριείς, αλλά στα επόμενα χρόνια έχουμε και λαούς της πέριξ των νησιών μας περιοχής όπως η Λυκία (απέναντι από το Καστελόριζο), η Καρία απέναντι από την Κω. Η Αρτεμισία ήταν βασίλισσα της Καρίας.
Από τους Αρκάδες έχει επηρεαστεί η γλώσσα μας;
Τα αρκαδικά με τα διπλά “ττ”, τα πολύ έντονα “ππππου”, το ισχυρό ν στις καταλήξεις των λέξεων είναι δηλωτικά όπως και οι Κύπριοι της κοινής γλωσσικής αφετηρίας. Πολλά στοιχεία μπορεί να δώσει για τους ενδιαφερόμενους ο Ναξιώτης καθηγητής και ερευνητής Γιάννης Προμπονάς που είχα την τιμή πέρυσι να τον γνωρίσω στη Νάξο. Ο εν λόγω πολυγραφότατος καθηγητής σε μια σημαντική μελέτη του που δημοσιεύτηκε το 1978 στην “Ελευθεροτυπία” ταξινομεί τις γλωσσικές ομάδες και τη διασπορά τους των πέριξ της Ελλάδος χωρών.
Τα Δωρικά δεν είναι τόσο έντονα όπως τα Αρκαδικά. Είναι γεγονός και το ΄χω παρατηρήσει και καταγράψει στο νησί μας ότι υπάρχουνε εκφορές οδοντικές Για παράδειγμα στον Έμπωνα, την Κρητηνία και στ΄ Απόλλωνα κυριαρχεί η λειτουργία των οδόντων στον τρόπο που μιλούν οι συμπατριώτες μας. Στ΄ Αφάντου και στο Ασκληπειό είναι ρινικά, κυριαρχεί η συνδρομή της ρινός στην εκφορά του λόγου.
Ο αγαπημένος μας Αρχάγγελος μιλά με τον ουρανίσκο, είναι ουρανική η εκφορά. Στο χωριό μου τα Λάερμα κυριαρχεί η χειλική εκφορά, το χείλος παίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο που μιλάμε. Όλα αυτά είναι η λατρεία μου και είμαι υπερήφανος που ευτύχησα να έχω τέτοιους συμπατριώτες. Υπάρχουν χωριά μας με σύμμεικτες εκφορές, αλλά με έντονο χρώμα: Κοσκινού, Κρεμαστή, Τριάντα μιλούν πιο βαριά και πιο αργά. Άρα βλέπεις τι ενδιαφέρον υπάρχει για να διασώσει κανείς αυτές τις λαλιές προτού χαθούν ολοκληρωτικά.
Και βέβαια οι λεγόμενες τοπικές μας γλώσσες έχουν επηρεαστεί από τη μακρά παρουσία των Ιπποτών 1309 έως 1522 και από τότε μέχρι το 1912 από τους Οθωμανούς, αλλά και πολύ έντονα παρά το μικρόν της παρουσίας τους στα Δωδεκάνησα- μόνο 37 χρόνια- από τους Ιταλούς. Παρατηρούμε ότι πολλές ιταλικές λέξεις παραμένουν ακόμη στη λεξική μας φαρέτρα. Για παράδειγμα πανίνο, κανοτιέρα, παραφάγκο κ. ά. Το ότι έχει δεχτεί επιμειξία ο τόπος είναι μοιραίο λόγω της μακρόχρονης παρουσίας κατακτητών. Όμως τελικά το χωνευτήρι της δικής μας πολιτιστικής παράδοσης αφομοίωσε τους πάντες.
Γιατί στον Αρχάγγελο μιλούν χαρακτηριστικά;
Είναι γεγονός πως ο κάθε τόπος λόγω της περίκλειστης οικονομίας -γεωργικής και κτηνοτροφικής- δύσκολα έπαιρνε γαμπρούς και νύφες από άλλες περιοχές. Έτσι η τοπική διάλεκτος ως κώδικας επικοινωνίας, μεταξύ συγχωριανών αποκλειστικά, μιας και δεν ήταν ανάγκη να τους καταλαβαίνουν οι άλλοι, διαμορφώθηκε με τους τοπικούς κώδικες τουλάχιστον μέχρι και πρόσφατα. Η καταγωγή η αρχέτυπη δεν επηρεάστηκε μέχρι πρότινος από έτερες ντοπιολαλιές. Έτσι κάθε χωριό-μετόχι έμεινε ανεπηρέαστο από τους γύρω του (Αρχάγγελος, Αφάντου κ.ά.)
Έχει γίνει κάποια προσπάθεια για να καταγραφούν οι ντοπιολαλιές και να διασωθούν;
Ως μέλος της ΤΕΔΚ σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Αιγαίου είχαμε υποβάλλει πρόταση στο πρόγραμμα “Θράκη- Αιγαίο -Κύπρος” για τη φωνητική καταγραφή των ντοπιολαλιών στις συγκεκριμένες περιοχές ώστε να διασωθεί και ο ήχος τους και αξιοποιώντας τα ηχητικά και βιβλιογραφικά δεδομένα των λεξικών των τοπικών ιδιωμάτων: Παπαχριστοδούλου, Μιχάλη Σκανδαλίδη, καθηγητή Μηνά από την Κάρπαθο, Τσαμπίκου Σιφόπουλου από τ΄ Αφάντου, Μανόλη Αντωνόγλου από τη Σύμη, Μαρία – Μύρικο Μιχαλαριά-Βογιατζή, να αποκτηθεί μια βάση δεδομένων για τη διάσωση της ντοπιολαλιάς των Δωδεκανησίων για τις επερχόμενες γενιές.
Δεν είμαστε ψηλός λαός έτσι δεν είναι, τουλάχιστον σε ορισμένα χωριά της Ρόδου. Υπάρχει εξήγηση γι’ αυτό που να προέρχεται από καταγωγή;
Είναι πολύ ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά των συμπατριωτών μας από τα χωριά της Ρόδου. Η σύγχρονη ανθρωπολογία μπορεί να καταδείξει και την προέλευση της ράτσας του καθένα. Οι κοντόσωμοι για παράδειγμα συμπατριώτες μας κατά τους ανθρωπολόγους έχουν καταγωγή από την Καρία (απέναντι από την Κω) όμως πρέπει να διερευνηθεί σοβαρά και τεκμηριωμένα για να απαντήσει κανείς με σιγουριά. Η φράση “ άνθρωπος έχον την τύχη καρός” (καρ-καρός) χρησιμοποιείτο στην αρχαιότητα για τους δυστυχισμένους υπόδουλους λαούς όπως οι Κάρες που πέρασαν μακρές ιστορικές περιόδους υπόδικοι.
Σας άκουσα να λέτε ότι ξέρετε από ποιον τόπο προέρχεται το κάθε επίθετο!
Η καταγωγή των επιθέτων ήταν και εξακολουθεί να είναι για μένα μια πρόκληση για εξερεύνηση και μάθηση. Μπορώ να σας πω για κάθε επίθετο της περιοχής μας αν έλκει την καταγωγή από τα νησιά μας, αν είναι μετανάστης παλαιότερης εποχής, αν είναι ερωτικός μετανάστης- έτσι λέμε αυτούς που παντρεύτηκαν στην περιοχή- ή βρέθηκε στην περιοχή μας την τελευταία 20ετία που είχαμε ρυθμούς αύξησης του πληθυσμού στη Ρόδο και στην Κω κοντά στο 17%.
Για τα επώνυμα που τελειώνουν σε “άκης” ας πούμε τι λέτε, αλλά αυτοί που τα φέρουν μένουν αιώνες στη Ρόδο κι όχι στην Κρήτη!
Ζούσαν κυρίως στον Έμπωνα και στην Κρητηνία και η καταγωγή των επιθέτων ανάγεται από τη μυθική εποχή του Αλθαιμένη, μυθικού άρχοντος από την Κρήτη ο οποίος βρέθηκε στη Ρόδο, αλλά η ψυχή του και το μυαλό του ήταν πάντα στην Κρήτη. Εξορίστηκε στη Ρόδο και από εκεί ξεκινά η μυθική δημιουργία των οικισμών της δυτικής πλευράς του νησιού με οργανική επαφή με την Κρήτη, δηλαδή εμπόριο, γάμους, μετοικίσεις κ.λ.π. Αυτός ο δεσμός γαλουχήθηκε στο πέρασμα του χρόνου και πέρασε σε όλες τις οικογένειες Μπονιατών και Κρητηνιατών και όχι Κρητηναίζων.
Επίθετα καθαρά δωδεκανησιακά που συναντάμε πολύ συχνά, ποια είναι;
Επίθετα όπως το “Καμπούρης”, μπορεί να τα συναντήσεις κυρίως στην Κάλυμνο, στο Βάτι, στην Αππολακιά, αυτές είναι οι κοιτίδες του επιθέτου, αλλά έχει απλωθεί σ΄ όλες τις άκρες της Δωδεκανήσου. Επίθετα όπως “Δοντάς”, “Φτάκλας”, “Δράκος”, είναι χαρακτηριστικά επίθετα του νησιού της Ρόδου με αφετηριακές κοιτίδες τ΄ Αφάντου και την Κρεμαστή.
Το επίθετο “Κουφός” προέρχεται κυρίως από το Καστελόριζο και την Ιαλυσό. Υπάρχουν επίσης επίθετα που λειτουργούν ως φλάμπουρα της καταγωγής τους. Για παράδειγμα το “Χούλλης” παραπέμπει αμέσως στο Καστελόριζο. Υπάρχει λοιπόν μεγάλο ενδιαφέρον ανθρωπολογικό και κοινωνικό να ξέρει κανείς την καταγωγή των επιθέτων των συμπατριωτών μας. Τα τελευταία 20 χρόνια παρατηρούμε βέβαια ότι υπάρχουν επίθετα στην περιοχή μας που δεν έχουν καταγωγή από το νομό, κι αυτό οφείλεται στην εσωτερική μετανάστευση συμπατριωτών μας από άλλα μέρη της χώρας.
Ξέρετε ωραία ανέκδοτα που γέννησε το κάθε χωριό, ξέρετε ευφυολογήματα αμέτρητα... Τι θα μας πείτε εδώ σαν κλείσιμο;
Ας πούμε ένα: Στο χωριό μου ένα μεσημέρι που καθόμασταν στο καφενείο βάδιζε απέναντι στο δρόμο ένας συγχωριανός μας. Ο καφετζής μας ο Αγάπιος Στεργάκης τον ρώτησε: “Καλά είσαι πρε;” Απαντά ο συγχωριανός μας “Ας τα λέμε καλά” και ανταπαντά ο Αγάπιος “Καλός είσαι πρε, άλλοι κάμνουντα και πάνω τους”!!!
Ακολουθήστε τη Ροδιακή στο Google News
