Οικονομικές θετικές επιπτώσεις του τουρισμού

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Δημήτρης Προκοπίου

Ο τουρισμός τις τελευταίες δεκαετίες έχει εκδηλωθεί με ποικίλες μορφές και έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό που αποτελεί μια κυρίαρχη οικονομική δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο. Oι σημαντικές επιτεύξεις της τεχνολογίας, η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και του ελεύθερου χρόνου, κυρίως στις δυτικού τύπου οικονομίες, έχουν συνεισφέρει δυναμικά στην αύξηση της ζήτησης για διακοπές και αναψυχή.

Ο τουριστικός κλάδος στην ελληνική οικονομία αποτυπώνεται στο γεγονός ότι αποτελεί το 18% του ΑΕΠ και το 17% της συνολικής απασχόλησης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ) υπολογίζει ότι στην Ελλάδα τα επόμενα δέκα έτη οι τουριστικές εισροές θα σημειώσουν μέση ετήσια αύξηση της τάξεως του 4,1%.

Από τη θετική πλευρά ο τουρισμός δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, συμβάλλει στην εισροή συναλλάγματος, στη δημιουργία διασυνδέσεων με τους λοιπούς κλάδους της οικονομίας, στην αύξηση των κυβερνητικών εσόδων, στην κατασκευή υποδομής, στην αναστήλωση των ιστορικών μνημείων και στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και του περιβάλλοντος και γι' αυτό έχει θεωρηθεί ως ένα μέσο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης (π.χ. Ανδριώτης 2005, Vaughan, Andriotis & Wilkes 2000, Archer & Cooper 1998, Papadopoulos 1985, 1988).

Η τουριστική ανάπτυξη και οι τουριστικές δραστηριότητες έχουν όχι μόνο θετικές, αλλά και πολλές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία, στο περιβάλλον, στην κοινωνία και στον πολιτισμό των κοινωνιών υποδοχής τουριστών.

Ο τουρισμός είναι σημαντικότατος για την επιβίωση της χώρας μας σε αυτοδύναμο επίπεδο και συνεισφέρει σε δημοσιονομικό, συναλλαγματικό και ιδιωτικοοικονομικό πεδίο.

Ο τουρισμός μετά τη μαζικοποίηση και τον εκδημοκρατισμό του αποτελεί τη σημαντικότατη βιομηχανία για πολλές χώρες. Παλιότερα ο τουρισμός στην Ελλάδα ήταν από μια περιορισμένης εμβέλειας δραστηριότητα που προσέλκυε σχετικά λίγους με τα σημερινά δεδομένα τουρίστες σε συγκεκριμένες περιοχές, μετετράπη στο βάθος του χρόνου σε μεγάλη βιομηχανία, την μεγαλύτερη της χώρας μας.

Η συμβολή του τουρισμού στην οικονομία αφορά:
• Τη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών
• Την καταπολέμηση της ανεργίας και της μετανάστευσης
• Την περιφερειακή ανάπτυξη
• Τον περιορισμό της διαφοράς των εισοδημάτων μεταξύ των αστικών κέντρων και της περιφέρειας
• Την αύξηση των εσόδων του κράτους και τις τοπικής αυτοδιοίκησης
• Την ανάπτυξη των συναφών κλάδων της οικονομίας
• Τη διαφύλαξη και προβολή της πολιτιστικής κληρονομίας.

Οι οικονομικές επιπτώσεις αναλυτικότερα είναι:
Ι. Απασχόληση
Ο τουρισμός είναι τομέας έντασης εργασίας και δημιουργεί συχνά πολλές θέσεις εργασίας. Βέβαια ο εποχικός χαρακτήρας της λειτουργίας του συνήθως επηρεάζει και τα χαρακτηριστικά αυτής της απασχόλησης, η οποία είναι σε μεγάλο ποσοστό εποχική, ανειδίκευτη και περιστασιακή. Ιδιαιτέρα σημαντική είναι η συμβολή στην ενίσχυση της αυτοαπασχόλησης (τουριστικές επιχειρήσεις, εμπορικά καταστήματα). Πολλές φορές η απασχόληση στον τουρισμό συνδυάζεται και με παράλληλη απασχόληση σε άλλους κλάδο της οικονομίας (πχ. γεωργία, βιομηχανία αυξάνοντας), εισοδήματα με αποτέλεσμα τη γενικότερη αύξηση των οικογενειακών εσόδων. Ιδιαίτερα στις τουριστικές περιοχές που λειτουργούν εποχικά, η πολλαπλή απασχόληση με επίκεντρο τον τουρισμό αποτελεί τον κανόνα για υψηλό ποσοστό του πληθυσμού.

ΙΙ.. Περιφερειακή ανάπτυξη
Πολλές είναι οι περιπτώσεις που ο τουρισμός έχει συμβάλει στης ενίσχυση της ανάπτυξης περιφερειών αποβιομηχανοποιημένων, γεωγραφικά απομονωμένων, ορεινών και μειονεκτικών ή με υποβαθμισμένο αγροτικό τομέα. Η ανάπτυξη του τουρισμού αύξησε τα εισοδήματα, την απασχόληση, τις επενδύσεις και διεύρυνε την παραγωγική βάση της τοπικής οικονομίας, με αποτέλεσμα να σταματήσει η μετανάστευση και να βελτιωθεί το επίπεδο και η ποιότητα ζωής. Ειδικότερα δε στις περιοχές που διαθέτουν πλούσιους επιχειρηματικούς πόρους, η ανάπτυξη είναι εξαιρετικά δυναμική σε ετήσιους ρυθμούς.

ΙΙΙ. Πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην τοπική οικονομία
Έχουν γίνει προσπάθειες να εκτιμηθούν οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις της τουριστικής ανάπτυξης στους υπόλοιπους κλάδους της εθνικής ή τοπικής οικονομίας. Παρά τις διαφορετικές τελικές εκτιμήσεις, από τη λειτουργία ενός κοινού πολλαπλασιαστή τουρισμού, κοινή είναι η εκτίμηση ότι υπάρχουν θετικές επιδράσεις σε πολλούς κλάδους, οι δραστηριότητες των οποίων σχετίζονται με τον τουρισμό, όπως βιομηχανία, κατασκευές ,γεωργοκτηνοτροφία , υπηρεσίες, μεταφορές, εμπόριο κλπ. Οι θετικές δε αυτές επιδράσεις καταγράφηκαν σε περιοχές και χώρες με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά ανάπτυξης.

IV. Ισοζύγιο πληρωμών
Δύο ζητήματα κυρίως έχουν αναλυθεί σχετικά με τον τουρισμό: α) Η επιβάρυνση του ισοζυγίου πληρωμών των τουριστικών χωρών από την ανάγκη να εισάγουν είδη και προϊόντα αναγκαία για τη λειτουργία του τουριστικού τομέα β)Η θετική επίδραση των συναλλαγματικών εισροών από τον τουρισμό στο ισοζύγιο. Στις περισσότερες χώρες με τουριστική ανάπτυξη, και ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες, διαπιστώνουμε και τις δυο παραπάνω επιδράσεις και το τελικό, θετικό και μη, αποτέλεσμα εξαρτάται από των χωρών αυτών να σχεδιάζουν και να προγραμματίζουν τη γενικότερη λειτουργία του τουρισμού.

V. Φορολογικά έσοδα από το κράτος
Οι επενδύσεις στον ευρύτερο τουριστικό τομέα αλλά και η ιδιότητα του τουρισμού να ενισχύουν δυναμικά την δημιουργία πολλών μικρών επιχειρήσεων στις περιοχές όπου αναπτύσσεται, οδηγούν στην αύξηση ων φορολογικών εσόδων. Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει σε αυτήν την αύξηση είναι ο μεγάλος αριθμός των απασχολουμένων στον τομέα, η πλειοψηφία των οποίων έχει υψηλά εισοδήματα και αντίστοιχη καταναλωτική δαπάνη.

VI. Πληθωρισμός και αύξηση των τιμών της γης σε τοπικό επίπεδο
Έχει παρατηρηθεί ότι ο τουρισμός συχνά δημιουργεί πληθωριστικές πιέσεις, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το κόστος Ζωής σε τοπικό επίπεδο, ιδιαίτερα σε περιοχές που η ανάπτυξη του είναι μαζική και οργανωμένη. Συχνά επίσης, εξαιτίας και της ταχύτατης οικοπεδοποίησης, υπάρχει υπερβολική αύξηση στις τιμές της γης, γεγονός που σχετίζεται και με τη γενικότερη τάση για χωρική επέκτασης των δραστηριοτήτων του, ιδιαίτερα στις περιοχές με μαζικό οργανωμένο τουρισμό, όπου υπάρχει και η μεγαλύτερη ζήτηση.

ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ
Μεγάλη επίπτωση έχει ο χαμηλός έλεγχος κεφαλαίου από τους ντόπιους. Το κεφάλαιο άλλοτε είναι ενδογενές, άλλοτε εξωγενές, άλλα ο έλεγχος τους κεφαλαίου από τους ντόπιους εξακολουθεί να παραμένει στις περισσότερες περιπτώσεις εξαιρετικά χαμηλός. Παρατηρείται επίσης μεγάλος αριθμός μικρών οικογενειακών μονάδων, ενώ στην περίπτωση που υπάρχουν μεγάλες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, αυτές βρίσκονται κατά κανόνα σε εξάρτηση ξένων ή πολυεθνικών ευκαιριών.

Παρουσιάζεται μεγάλος βαθμός εξάρτησης από τα διεθνή μητροπολιτικά κέντρα, κυρίως μέσω τουριστικών πρακτόρων του εξωτερικού/ tour operators και των χωρών αποστολής των τουριστών. Η ανάπτυξη του τουρισμού προκαλεί τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και τη μείωση η συγκράτηση της ανεργίας, και την αύξηση των εισοδημάτων.

Εμφανίζονται γεωγραφικές, επαγγελματικές και κοινωνικές μετακινήσεις ως αποτέλεσμα της δημιουργίας νέων θέσεων και ευκαιριών απασχόλησης. Ειδικότερα, διαπιστώνονται γεωγραφικές μετακινήσεις από το γεωγραφικό τομέα, κυρίως προς τον τουρισμό, και κοινωνικές μετακινήσεις όπως μια διεύρυνση της μεσαίας τάξης. και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να φαίνεται ότι ο τουρισμός διεγείρει τη γεωγραφική, την επαγγελματική αλλά και την κοινωνική κινητικότητα των ομάδων ή ατόμων, που προσελκύονται από τις νέες επαγγελματικές και εισοδηματικές ευκαιρίες.

Ο τουρισμός αποτελεί το δυναμικό τομέα της οικονομίας, ενώ ο άλλο τομείς είτε συρρικνώνονται είτε εμφανίζουν μια στασιμότητα είτε ακόμη προσπαθούν να εκσυγχρονιστούν, χωρίς σημαντικά αποτελέσματα. Κατά κανόνα, παρατηρείται χαμηλός γεωργικός και βιομηχανικός τομέας, και διογκωμένος τριτογενής, ενώ διαπιστώνεται, επίσης εγκατάλειψη χωριών και της υπαίθρου και ταυτόχρονα αύξηση της αστικοποίησης. Σήμερα πολλοί επιστρέφουν στη γη λόγω της οικονομικής κρίσης.

Ο τουρισμός παράγει νέες θέσεις εργασίας, νέα επαγγέλματα, μισθούς και νεά εισοδήματα, άμεσα αλλά και έμμεσα, αφού απορροφά αγαθά και υπηρεσίες από άλλους τομείς για την κατασκευή και τη λειτουργία των τουριστικών επιχειρήσεων, ενώ παρατηρείται υψηλή απασχόληση στον τριτογενή τομέα.

Ο ρόλος τους κράτους στην τουριστική ανάπτυξη εξετάζεται έμμεσα ή αποσπασματικά και εμφανίζεται κατά κανόνα αρνητικός, με μικρές εξαιρέσεις, υπό την έννοια ότι οι υπηρεσίες και τα έργα υποδομής εμφανίζονται πολύ περιορισμένα, σε σχέση με τις ανάγκες του πληθυσμού αλλά και του τουρισμού. Κατά συνέπεια, το βιοτικό επίπεδο του τοπικού πληθυσμού βελτιώνεται μεν, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις εξακολουθεί να παραμένει εξαιρετικά χαμηλό.
Παρατηρείται επίσης αστάθεια στην απασχόληση και υψηλός βαθμός κοινωνικοπολιτικών ανισοτήτων μια και οι κάτοχοι γης ή ακινήτων έχουν πολλαπλάσια εισοδήματα.

i Βαρβαρέσος Σ., Τουρισμός-Οικονομικές Προσεγγίσεις, Εκδόσεις Προπομπός, Αθήνα 2000