Γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά Αστυπάλαιας

Rodiaki NewsRoom

Η Δωδεκάνησος φοράει τα παραδοσιακά της

Eπιμέλεια - φωτογράφηση
Μιχάλης Μαννάκης
Email: mannakis.m@gmail.com
Με τη στήριξη της Περιφέρειας
Νοτίου Αιγαίου (Τμήμα Πολιτισμού)

Η Αστυπαλίτικη φορεσιά είναι από τις πιο ιδιόρρυθμες φορεσιές της Δωδεκανήσου (εικ 1).

Είναι φορτωμένη με κεντήματα, ακριβά πετράδια και πολύτιμα υφάσματα.

Παρουσιάζει Βυζαντινό γούστο και διαιρείται σε τέσσερις μορφές: "το Χρυσομάντηλο", "τα Σκλέτα", "το Ιερό", και "το Μισό".

Το Χρυσομάντηλο (εικ 2) θεωρείται η πλουσιότερη γι'αυτό και φοριέται κυρίως από κοπέλες που προέρχονται από πλούσιες οικογένειες, ενώ οι υπόλοιπες ως απλούστερες φοριούνται από κοπέλες κατώτερης κοινωνικής τάξης. Το Χρυσομάντηλο που το λένε και "Σκολοπεντράτο" αποτελείται από τα εξής κομμάτια:

Το "τσουποκάμισο" (εσωτερικό πουκάμισο) το πιο σημαντικό κομμάτι με τα φαρδιά κεντητά "σκολοπεντράτα" μανίκια (εικ 3).

Η ονομασία τους προέρχεται από το σχέδιο του κεντήματος, που μοιάζει με σκολόπεντρα (σαρανταποδαρούσα) και γενικά το λένε "ξόμπλι". Στο μανίκι επίσης βλέπουμε κεντημένους δύο μεγάλους "δίξους". Το "τσοπουκάμισο" τώρα χωρίζεται σε δύο μέρη: το πάνω όπου είναι εφαρμοσμένες οι φαρδιές σκολοπεντράτες μανίκες, (εικ 4) και το κάτω που έχει στο γύρω του κεντημένα διάφορα σχέδια, καραβάκια, πουλιά, καμηλάκια με ανθρώπους, δέντρα, πέρδικες που όλα είναι κεντημένα με χοντρή σταυροβελονιά.

Το "Μανικωτό" είναι το πάνω ρούχο συνήθως βελουδένιο ή μεταξωτό σε χρώμα βυσσινί ή πράσινο με δύο φαρδιά βολάν στη φούστα.

Ακολουθεί η κεντητή τραχηλιά (εικ 5 εικ 6) φορεμένη με τα φλουριά, πεντόλιρα, κωνσταντινάτα που δένεται πίσω στο λαιμό. Χαρακτηριστικό κόσμημα της σκολοπεντράτης φορεσιάς είναι η "τσούλα" τρίγωνη σκαλιστή πλάκα από ασήμι με πολλά αλυσιδάκια που κρατούν διάφορα μικρά μπελόκ με κουδουνάκια. Η "τσούλα" κρεμιέται στην πλάτη και στολίζει μαζί με άλλα κοσμήματα το πίσω μέρος της φορεσιάς (εικ 7).

Έρχεται τώρα το "ασημένιο ζωνάρι" και μια αλυσίδα ασημένια η λεγόμενη "αρματωσιά" που στο τελείωμα της υπάρχει μια αρωματοθήκη και ένα ασημένιο ψαράκι που περιέχει βελόνα κλωστή και ψαλιδάκι.

Έπειτα έχουμε την περίφημη χρυσοκέντητη σκούφια με τον δικέφαλο αετό με τα περιστεράκια (εικ 8).

Ψιλά αληθινά μαργαριτάρια και πολύχρωμες πέτρες διακοσμούν το επιμετώπιο που από αυτό πήρε και το όνομα "Χρυσομάντηλο", δύο κεντημένες μεταξωτές μπόλιες μια άσπρη και μία κίτρινη τις οποίες τις καρφιτσώνουν στην σκούφια με τις "κομποβελόνες" δυο ασημένιες μπάλες απ' όπου κρέμονται με ψιλές αλυσίδες διάφορα μικρομπιχλιμπίδια ψαράκια, πουλάκια κ.α. Με άνθη στολίζουν δεξιά και αριστερά τους κροτάφους.

Τέλος έχουμε τις κόκκινες χρυσοκέντητες κάλτσες και τους φελλούς, χρυσοκεντημένα πασούμια (εικ 9).

Άλλη Αστυπαλίτικη φορεσιά είναι η λεγόμενη "Τα Σκλέτα" ή η "Καλιαράτη" (εικ 10) που πήρε το όνομα της από το διαφορετικό κέντημα που έχει στα μανίκια από την "σκολοπεντράτη".Τα ξόμπλια των μανικιών της λέγονται "Καλιαράτα" γιατί στα μανίκια κεντιούνται οι "καλιάρες" (κατσαριδάκια).

Έχει και αυτή τσουποκάμισο που στο κάτω μέρος του παρατηρούνται τρία διαφορετικά σχέδια κεντήματος, το "καμηλάτο" (εικ 11) με καμηλάκια με ανθρώπους, το "ελαφάτο" με ελάφια ή το "καραβάτο" με καράβια.Το πανωφούστανο γίνεται από πράσινο,κόκκινο ή κίτρινο μεταξωτό, σκέτο ή κλαδωτό ύφασμα.

Είναι το λεγόμενο "κουτσομάνικο" επειδή δεν έχει μανίκια αλλά τιράντες τις λεγόμενες "αμπιέτες". Ακολουθεί η χρυσοκέντητη τραχηλιά με τα στολίδια του στήθους, για να φορεθεί από πάνω η "γούνα" βελουδένιο ή μεταξωτό ζακετάκι πολυ κοντό χωρίς μανίκια,γαρνιρισμένο με λουρίδες από άσπρη γούνα (εικ 12).

Στη συνέχεια έχουμε την χρυσοκέντητη σκούφια με διάφορα χρυσοκεντήματα και την κίτρινη μπόλια με τις κεντητές και κροσσωτές άκρες. Τέλος οι χρυσοκέντητες κάλτσες και οι κεντημένοι φελοί, πασούμια.

Για τις άλλες δύο μορφές "το ιερό" και "το μισό" δυστυχώς δεν υπάρχει καμία πληροφορία ή καταγραφή για την περιγραφή τους.
Στην (εικόνα 13) βλέπουμε τη “σκολοπεντράτη” φορεσιά και στην (εικ 10) τη σκλέτα’ όπως τις σχεδίασε η Αθηνά Ταρσούλη.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Αστυπάλαιας ‘Το Κάστρο της Αστυπάλαιας’
Ιωάννα Μαριάκη πρόεδρος συλλόγου Αστυπάλαιας.
Φωτογραφικό αρχείο συλλόγου Αστυπάλαιας.
Σύλλογος Αστυπαλιωτών Ρόδου «Παναγία η Πορταϊτησα»
Μαρία Γεωργιάδη πρώην πρόεδρος του συλλόγου Αστυπαλιωτών Ρόδου.
Βιβλίο-λεύκωμα «Αστυπάλαια- Ιστορία και Ιστορίες» του Ελευθερίου Φ. Ξάνθου.