Ξέρατε ότι η Πάτρα έχει Bοτανικό Mουσείο και κάνει πρωτοποριακές έρευνες; Μάθαμε για το τσάι της Πελοποννήσου που βοηθά στο Αλτσχάιμερ

Ο Ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, Γρηγόρης Ιατρού μας μίλησε για τη μοναδικότητα των ελληνικών φυτών αλλά και για τους στόχους του προγράμματος.

Σας συναντάω σε έναν χώρο που επισκέπτομαι πρώτη φορά και μάλλον θα λάτρευε οποιοσδήποτε έχει μία αγάπη στα βότανα… Θα ήθελα να μας κάνετε, για αρχή, μία περιγραφική ξενάγηση για αρχή…

"Tο πρόγραμμα είναι η μοναδικότητα της ελληνικής χλωρίδας"

Βρισκόμαστε στο Τμήμα Βιολογίας. Το εργαστήριο στο οποίο βρισκόμαστε είναι αυτό της συστημικής βοτανικής το οποίο ανήκει στον Τομέα Βιολογίας Φυτών. Εμείς ασχολούμαστε με την ελληνική χλωρίδα και στην αρμοδιότητα μας είναι και το Βοτανικό Μουσείο το οποίο είναι του Τμήματος Βιολογίας, αλλά στην πραγματικότητα κατέχεται από το Πανεπιστήμιο.

Το Μουσείο είναι πολύ σημαντικό και είναι το κύριο εργαλείο που έχουμε χρησιμοποιήσει μεταξύ άλλων για να φέρουμε εις πέρας το πρόγραμμα  Plant Up…

Αυτή είναι η αφορμή γι΄αυτή μας την συνάντηση… Μάθαμε ότι η Πάτρα παίζει σημαντικό ρόλο στην διεξαγωγή του προγράμματος… Τι φιλοδοξεί να πετύχει αυτό το πρόγραμμα; Ποιος είναι ο στόχος του;

"Είπαμε λοιπόν ότι θα άξιζε τον κόπο να αξιοποιήσουμε αυτόν τον γενετικό πλούτο της χώρας μας ο οποίος εκφράζεται με αυτά τα σπάνια και μοναδικά φυτά"

Έχει έναν πολύ φιλόδοξο στόχο… καταρχάς αυτό το πρόγραμμα έγινε γιατί η Ελλάδα έχει ένα πλεονέκτημα σε σχέση με άλλες χώρες. Έχει μία πλουσιότατη χλωρίδα. Σήμερα, παρά τα όσα γράφονται στα βιβλία, η ελεύθερη καταγραφή των ειδών και υπό-ειδών της Ελλάδας είναι περίπου, 7.800. Αν σκεφτείτε ότι η Γαλλία έχει 4.200, αντιλαμβάνεστε ότι έχουμε πάνω από το διπλάσιο ενώ ως χώρα έχουμε το 1/3 της έκτασης της.

Το πιο σπουδαίο όμως στο οποίο στηρίζεται και το πρόγραμμα είναι η μοναδικότητα της ελληνικής χλωρίδας. Το 20 με 22% των ελληνικών φυτών εμφανίζεται μόνο στη χώρα μας και πουθενά αλλού στον κόσμο. Είναι τα λεγόμενα ενδημικά. Μπορεί να είναι σε βουνό, σε φαράγγι, σε νησί, στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα αλλά να περιορίζεται σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε έναν πληθυσμό ενός είδους (π.χ. ένα αγριογαρύφαλλο ή μία αγριομολόχα) που δεν υπάρχει πουθενά αλλού.

Το 20 με 22% των ελληνικών φυτών εμφανίζεται μόνο στη χώρα μας και πουθενά αλλού στον κόσμο

Αυτό έχει γίνει μέσα από σειρά διαδικασιών και εμπλουτισμού της περιοχής μας με μοναδικούς αντιπροσώπους που ήταν έχουν έρθει από παλιά και μετανάστευσαν ή δημιουργήθηκαν εδώ. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε ένα γενετικό υλικό, μία σειρά γονιδίων σε αυτούς τους οργανισμούς που δεν υπάρχει πουθενά αλλού. Είπαμε λοιπόν ότι θα άξιζε τον κόπο να αξιοποιήσουμε αυτόν τον γενετικό πλούτο της χώρας μας ο οποίος εκφράζεται με αυτά τα σπάνια και μοναδικά φυτά.

Θα μπορούσαμε να έχουμε ένα παράδειγμα;

Το τσάι που υπάρχει στα βουνά της βόρειας Πελοποννήσου, στο Παναχαϊκό, στον Ερύμανθο, στο Χελμό και στην Κυλλήνη δεν υπάρχει αλλού στον κόσμο. Έχουμε λοιπόν τη δυνατότητα να παράγουμε ένα προϊόν αυτού του μοναδικού είδους που μπορεί να αξιοποιηθεί σε άγονες περιοχές, να δώσει ζωή σε χωριά, να δώσει ζωή σε νέους ανθρώπους με την καλλιέργεια των λεγόμενων αρωματικών φυτών. Των μοναδικών, που δεν υπάρχουν αλλού.

"Το τσάι που υπάρχει στα βουνά της βόρειας Πελοποννήσου, στο Παναχαϊκό, στον Ερύμανθο, στο Χελμό και στην Κυλλήνη δεν υπάρχει αλλού στον κόσμο"

Κάποια στιγμή δημοσιεύσαμε σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό μία έρευνα σύμφωνα με την οποίο αυτό το τσάι της βόρειας Πελοποννήσου κάνει καλό στο Αλτσχάιμερ και μας ρώτησαν από την Ιαπωνία, πόσους τόνους έχουμε από αυτό το φυτό.

Κι εμείς δεν έχουμε καθόλου γιατί δεν έχουμε δημιουργήσει τα φυτώρια με αυτά τα μοναδικά φυτά. Πρέπει λοιπόν κάποια στιγμή να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε, να καταγράψουμε το γενετικό υλικό, το χημικό περιεχόμενο και να τα καλλιεργούμε στο Βοτανικό κήπο σαν μητρικά φυτά. Στη συνέχεια θα πρέπει να κάνουμε κλωνοποίηση και να παράγουμε με όσο το δυνατόν καλύτερους τρόπους πολλά φυτά τα οποία θα διατίθενται στους παράγωγούς. Υπάρχουν πράγματα προς διερεύνηση πριν φτάσουμε στη μαζική παραγωγή.

Να σημειώσουμε ότι η έρευνα αποδεικνύει ότι τα «μαντζούνια» της γιαγιάς έχουν πραγματικά ιαματικές ιδιότητες, οι οποίες οφείλονται σε συγκεκριμένα συστατικά που περιέχουν και τα οποία υπό κάποιες προϋποθέσεις είναι φάρμακα.

Για το κομμάτι της παραγωγής μας μίλησε ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος τεχνολόγων Γεωπόνων, Βασίλης Παπασωτηρόπουλος

Ποια είναι τα βήματα  για την παραγωγή των φυτών αυτών;

Όντως στην Ελλάδα υπάρχει φυτικός πλούτος ο οποίος αυτή τη στιγμή παραμένει ανεκμετάλλευτος στο επίπεδο της καλλιέργειας και της παραγωγής και ταυτόχρονα απειλείται γιατί κάποιοι γνωρίζουν γι΄ αυτή τη μοναδικότητα και τα συλλέγουν με άγριους τρόπους με αποτέλεσμα να καταστρέφονται.

"Αυτά τα μοναδικά ενδημικά φυτά της χώρας πρέπει για αρχή να αποκτήσουν μία ταυτότητα"

Υπάρχει ένα διττό πρόβλημα. Αυτό της διατήρησης  του πλούτου και μετά της «εκμετάλλευσής» τους. Αυτά τα μοναδικά ενδημικά φυτά της χώρας πρέπει για αρχή να αποκτήσουν μία ταυτότητα. Θα πρέπει να τα διακρίνουμε από άλλα, να τους δώσουμε υπόσταση, έτσι ώστε ότιδήποτε παραχθεί από αυτά να έχει τη δική τους ονοματοδοσία.

Συλλέγουμε λοιπόν τα φυτά από το άγριο περιβάλλον. Αυτό μας το υποδεικνύουν οι βοτανικοί, ταυτοποιούνται και μετά γίνεται μία γενετική ανάλυση. Βρίσκουμε γενετικούς και μοριακούς δείκτες οι οποίοι διαχωρίζουν αυτά τα φυτά από άλλα. Στη συνέχεια πρέπει να κάνουμε αυτά τα φυτά καλλιέργεια και για να γίνει αυτό πρέπει να τα πολλαπλασιάσουμε με διάφορες μεθοδολογίες.

"Πάμε λοιπόν να δημιουργήσουμε καλλιεργούμενες ποικιλίες και υβρίδια τα οποία θα δώσουν στον παραγωγό τη δυνατότητα να έχει πολλαπλασιαστικό υλικό και να μπορέσει να καλλιεργήσει αποτελεσματικά"

Πάμε λοιπόν να δημιουργήσουμε καλλιεργούμενες ποικιλίες και υβρίδια τα οποία θα δώσουν στον παραγωγό τη δυνατότητα να έχει πολλαπλασιαστικό υλικό και να μπορέσει να καλλιεργήσει αποτελεσματικά. Και από ποσότητα και από ποιότητα. Αυτό είναι μία διαδικασία που λέγεται βελτίωση  φυτών. Αυτό κάνουμε εμείς, από τη μία πλευρά δίνουμε ταυτότητα με γενετικούς δείκτες και από την άλλη πλευρά με βάση αυτούς επιλέγουμε τα καλύτερα φυτά (που έχουν τα καλύτερα χαρακτηριστικά από Χημεία).

"Υπάρχει δικό μας υλικό που έχει συλλεχθεί στην Ελλάδα αλλά έχουν ταυτοποιηθεί και πιστοποιηθεί σε ξένες χώρες, κυρίως στη Γερμανία. Και το επανεισάγουμε εμείς πληρώνοντας στην ουσία τη δική μας υπεραξία..."

Αυτή τη στιγμή η χώρα παρά τον πλούτο της σε φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, εισάγει πολλαπλασιαστικό υλικό. Είναι δικό μας υλικό που έχει συλλεχθεί στην Ελλάδα αλλά έχουν ταυτοποιηθεί και πιστοποιηθεί σε ξένες χώρες, κυρίως στη Γερμανία. Και το επανεισάγουμε εμείς πληρώνοντας στην ουσία τη δική μας υπεραξία...

Ένα άλλο κομμάτι είναι οι παραδοσιακές ποικιλίες. Το plant Up ξεκίνησε από την Πάτρα σαν μία υποδομή που πρότειναν ο κ. Ιατρού και η κα Λάμαρη. Στην συνέχεια μπήκε η Φαρμακευτική της Αθήνας, το Γεωπονικό πανεπιστήμιο, το Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο κ.α. Έγινε ένα Πανελλαδικό δίκτυο προκειμένου να διερευνηθεί αυτή η βιοποικιλότητα.

"Προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της ελληνικής χλωρίδας είναι ο στόχος μας"

Ενώθηκαν τέσσερις διαφορετικού κόμβοι και ο ένας είναι ο δικός μας από τον οποίο ξεκίνησε όλο αυτό. Προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της ελληνικής χλωρίδας είναι ο στόχος μας. Για το τσάι του βουνό, ας πούμε, έχουμε ως στόχο να διερευνήσουμε όλα τα είδη  Αυτό είναι πολύ φιλόδοξο. Δίνει τη δυνατότητα να απασχολήσουμε και πολλούς νέους ερευνητές, νέους ανθρώπους.

Ασχολούμαστε βέβαια και με τις παραδοσιακές ποικιλίες όπως είναι για παράδειγμα το σκόρδο που είναι φαρμακευτικό φυτό και ταυτόχρονα έχει και αγροτική αξία.

Για την ανίχνευση των θαυμαστών ουσιών στα φυτά μας μίλησε η Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών, Φωτεινή Λάμαρη

"Ο πρώτος μας στόχος είναι να αποκαλυφθεί η χημειοποικιλότητα. Σε κάθε εκχείλιση ή κάθε αιθέριο έλαιο που παίρνουμε βλέπουμε εκατοντάδες ενώσεων"

Με ποια διαδικασία ανιχνεύεται τις θαυματουργές ουσίες που έχουν τα φυτά;

Η διαδικασία για εμάς ξεκινά με το να βρούμε τον καλύτερο τρόπο εκχύλισης. Ανάλογα με αυτό, το ποιον διαλύτη θα χρησιμοποιήσουμε για παράδειγμα, παίρνουμε κι άλλες χημικές ενώσεις. Ο πρώτος στόχος είναι να αποκαλυφθεί η χημειοποικιλότητα. Σε κάθε εκχείλιση ή κάθε αιθέριο έλαιο που παίρνουμε βλέπουμε εκατοντάδες ενώσεων.

Κάποιες είναι γνωστές… πολλές όμως δεν είναι. Κάθε μια ένωση είναι μία πρόκληση γιατί έχει άλλες ιδιότητες  και μπορείς να την αξιοποιήσεις φαρμακευτικά, να την τροποποιήσεις  Αφού δηλαδή αποκαλυφθεί η χημειοποικιλότητα των φυτών βλέπουμε αν μπορούν να αξιοποιηθούν ως φάρμακα.

Αυτό που επίσης αξίζει είναι ότι γνωρίζοντας τη χημική σύσταση και ελέγχοντας τις βιολογικές ιδιότητες μπορείς να προτείνεις νέες χρήσεις και να δώσεις μία άλλη υπεραξία στα τελικά προϊόντα. Τα φυτικά εκχυλίσματα μπορούν είτε ως φάρμακα είτε ως παραδοσιακά φυτοθεραπευτικά κ.α. να απορροφήσουν στη βιομηχανία.

"Γνωρίζοντας τη χημική σύσταση και ελέγχοντας τις βιολογικές ιδιότητες μπορείς να προτείνεις νέες χρήσεις και να δώσεις μία άλλη υπεραξία στα τελικά προϊόντα"

Για να πάει παραπέρα αυτό, υπάρχει ένας κόμβος καινοτομίας που ιδρύθηκε στο Επιστημονικό πάρκο της Πάτρας πριν δύο χρόνια. Σε αυτό είναι και πανεπιστημιακοί και εταιρείες από όλους τους κλάδους. Όλος ο κοινός στόχος εκεί είναι να τονώσουμε την επιχειρηματικότητα.

Όσο για το χρόνο που χρειάζεται για γίνουν όλα τα παραπάνω;

Όπως μάθαμε αυτή τη στιγμή η όλη προσπάθεια στήνεται σε πέντε στρέμματα του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημίου αλλά υπάρχουν γραφειοκρατικές διαδικασίες

Επισκεφθήκαμε το Βοτανικό Μουσείο του Πανεπιστημίου της Πάτρας

Στον χώρο του Μουσείου μας ξενάγησε ο καθηγητης Παναγιώτης Δημόπουλος του Τμήματος Βιολογίας.

"Προσπαθήσαμε να εισάγουμε τους ανθρώπους που έρχονται εδώ, κυρίως μαθητές και φοιτητές, στην ιστορία  της βοτανικής επιστήμης, ποιοι και πώς  δούλεψαν από τον 18^ο έως τον  20^ο αιώνα αλλά και στις πιο σύγχρονες εποχές.

Ο στόχος μας είναι μέσα από την έκθεση ο επισκέπτης να βλέπει την ιστορία αλλά και ποιος είναι ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας

Ο στόχος μας είναι μέσα από την έκθεση ο επισκέπτης να βλέπει την ιστορία αλλά και ποιος είναι ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας. Βλέπουμε την Ελλάδα ως αυτόνομη παρουσία στην Μεσόγειο. Εδώ υπάρχει μία καταγραφή της ελληνικής χλωρίδας που αποτελεί συγκριτικό υλικό για χώρες της Ευρώπης που ζητούν αυτά τα δείγματα.

Προσπαθήσαμε να εισάγουμε τους επισκέπτες στο πώς γίνεται η διαδικασία συλλογής στη φύσης και η αποξήρανση των δειγμάτων αλλά και πόσο σημαντικό είναι το γενετικό απόθεμα που έχουμε στο Πανεπιστήμιο" ανέφερε.