Η ιστορία της ποτοποιίας Μεταξά εκτείνεται πλέον σε τρεις αιώνες. Στη λειτουργία της αποτυπώθηκαν µερικές από τις πιο σηµαντικές στιγµές του 20ού αιώνα. Αλλαξε χέρια τέσσερις φορές σε διάστηµα µικρότερο από 15 χρόνια. Και η φήµη της παραµένει ισχυρή στη διεθνή αγορά – όπου πραγµατοποιεί το 80% των πωλήσεών της. Μάλιστα, οι γάλλοι ιδιοκτήτες – τα αφεντικά της Remy Cointreau – προκειµένου να αναδείξουν τη δυναµική του προϊόντος σε ακόµη µεγαλύτερο εύρος αποφάσισαν το «επαναλανσάρισµα» του «Metaxa» ανασυστήνοντας τον Οίκο Μetaxa. Το οποίο αποτελεί µόνο του µια ιδιαίτερη κατηγορία στην αγορά των αλκοολούχων ποτών. Παράλληλα, η νέα διοίκηση της εταιρείας αποφάσισε να ανοίξει το κελάρι της, όπου υπάρχουν βαρέλια η ηλικία των οποίων είναι µεγαλύτερη της ηλικίας του εργοστασίου, δηλαδή κατασκευάστηκαν προ του 1968, σε ειδικούς από όλο τον κόσµο – το οποίο ονοµάζει «Ακαδηµία Μεταξά». Ο «βιοµηχανικός οίκος κονιακοποιίας Σ. και Η. και Α. Μεταξά» έζησε την αµερικανική «ποτοαπαγόρευση» – οι Ηνωµένες Πολιτείες ήταν µία από τις πρώτες αγορές που «βρήκε» στον δρόµο του το «Metaxa» – στη δεκαετία του 1920 και όπως είναι φυσικό υπήρξε καταστροφική για την πειραιώτικη εταιρεία. Την ίδια περίοδο µε τη µικρασιατική καταστροφή χάθηκε η τουρκική αγορά, λίγο νωρίτερα οι βαλκανικοί πόλεµοι είχαν το ίδιο αποτέλεσµα, όπως φυσικά και η ρωσική επανάσταση του 1917. Παρ’ όλα αυτά κατόρθωσε να διανύσει µια πορεία 123 χρόνων, εγγράφοντας στην πολυκύµαντη διαδροµή της όλες τις ασυνέχειες της σύγχρονης ελληνικής οικονοµικής ιστορίας.
Η περίοδος από το 1872 ως και το 1888 είναι το πρώτο δοκιµαστικό στάδιο των επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών της οικογένειας Μεταξά. Σε αυτό το διάστηµα των 16 χρόνων δοκιµάζονται αρκετές επιχειρηµατικές πρωτοβουλίες τόσο στη Χαλκίδα όσο και στον Πειραιά. Και το καλοκαίρι του 1873 ο Σπύρος Μεταξάς – παίρνοντας 17.000 δρχ., το µερίδιο που του αναλογούσε από την οικογενειακή περιουσία – αποσύρθηκε από την εταιρεία «Αδελφοί Α. Μεταξά» και εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Εκεί «ο Σπύρος ξεχώρισε τον πρώτο του συνέταιρο, τον Αιγινήτη Αντώνιο Β. Παππαλεονάρδο, και έτσι προσέθεσε στον κύκλο των συνεργατών της οικογένειας την οµόρρυθµη εταιρεία αποικιακού εµπορίου Παππαλεονάρδος και Μεταξάς. Η εταιρεία του Σπύρου µε τον Παππαλεονάδρο ιδρύθηκε στις 4 Αυγούστου 1873 και διαλύθηκε στις 30 Αυγούστου 1875». Αλλά «γι’ αυτόν η συνεργασία µε τον Παππαλεονάρδο φαίνεται ότι ήταν ένα µέσο για τη µύησή του στους κύκλους του αναπτυσσόµενου τότε Πειραιά και κυρίως στο αποικιακό εµπόριο. Τα λεγόµενα “αποικιακά” είδη είχαν µεγάλη ζήτηση και αναπόφευκτα προσείλκυαν όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των φιλόδοξων ελλήνων εµπόρων» γράφει η Ελπίδα Βόγλη στην ιστορική της µελέτη «Το Γνήσιον Μεταξά» (εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2010).
Το 1888 δηµιουργείται ο «βιοµηχανικός οίκος κονιακοποιίας Σ. και Η. και Α. Μεταξά», όπως καταγράφεται στο «Πανελλήνιο Λεύκωµα Ελληνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921» (Αθήνα 1923), ο οποίος από τότε έµελλε να διαδραµατίσει έναν ξεχωριστό ρόλο τόσο στην ελληνική ποτοποιία όσο και στη διεθνή αγορά των ποτών. Κατ’ αρχήν στην επιχείρηση ήταν οι δύο αδελφοί, οι Σπυρίδων και Ηλίας, και πέντε χρόνια αργότερα, το 1893, προστέθηκε και ο τρίτος, ο µικρότερος, ο Αλέξανδρος Μεταξάς. Η νεαρή και πρωτότυπη βιοµηχανία «κονιακοποιίας» πήγε καλά στην αγορά και γρήγορα άρχισε να ταξιδεύει στη µία µετά την άλλη ξένη αγορά. Πρωτίστως στις χώρες όπου υπήρχαν ελληνικοί πληθυσµοί.
Μάλιστα το 1890, δύο χρόνια µετά την ίδρυσή της, οι Μεταξάδες επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους στη Ρωσία, όπου δηµιουργούν και δεύτερο αποστακτήριο στην Οδησσό, και το 1895 σειρά έχει η Κωνσταντινούπολη, όπου δηµιουργείται το τρίτο αποστακτήριο. «Η Τουρκία και η Αίγυπτος παρέσχον προθύµως τας αγοράς των προς κατανάλωσιν των θαυµασίων Ελληνικών προϊόντων του Οίκου Μεταξά. Ο εκεί Ελληνισµός εδέχθη το εθνικό προϊόν µετά χαράς, το οποίον εθεώρησαν οιονεί ως σύνδεσµον µετά της µητρός Ελλάδος των εν διασπορά ή δουλεία τέκνων της. (…). Αλλος εθνικός παράγων ο Γεώργιος Αβέρωφ εν τη χρυσοφόρω εριβώλακι χώρα του Νείλου αναπληρών διά της επιβολής του πολλούς προξενικούς πράκτορας ειργάσθη συντόνως διά τα άξια πάσης υποστηρίξεως Ελληνικά προϊόντα, µεταξύ των οποίων την πρώτην θέσιν κατείχον τα του Οίκου Μεταξά. Μετά την Αίγυπτον, η Παλαιστίνη και η Συρία εγένοντο µεγάλοι καταναλωταί, είτα οι εν Ρουµανία Ελληνες και τέλος η Μεγάλη Αρκτος του Βορρά, η Ρωσία, από του 1900 εδέχθη την εισαγωγήν του Κονιάκ, ήτις εξελίχθη εις πρώτης τάξεως αγοράν και κατανάλωσιν µέχρι της εποχής του φοβερού Πανευρωπαϊκού πολέµου, οπότε διεκόπη η εξαγωγή. Το επιστέγασµα όµως της εξωτερικής καταναλώσεως υπήρξεν η Αµερική, ήτις απέβη η µεγίστη των αγορών του Κονιάκ Σ. και Ηλ. και Α. Μεταξά, εκεί ο Ελληνισµός έδειξεν ακόµη µίαν φοράν πόσον µεγάλη δύναµις είναι, εγκολπωθείς και επιβαλών το ελληνικόν προϊόν εις αυτούς τους Αµερικανούς µη δυνάµενοι να αµφισβητήσωσι την αρίστην αυτού ποιότητα. Απόδειξις τούτου είναι ότι η εκεί εισαγωγή κατά το 1916 ανήλθεν εις 36.000 κιβώτια».
Η αµερικανική ποτοαπαγόρευση τους ανάγκασε να αποχωρήσουν από τις ΗΠΑ και να στραφούν σε άλλες αγορές, όπως η Αφρική, η Ινδία, η Περσία και η Αυστραλία. Το 1909 ο ιδρυτής του «Οίκου Μεταξά» πεθαίνει και τη θέση του αναλαµβάνει η χήρα του, ∆έσποινα Μεταξά.
Το μυστικό της παρασκευής του ποτού ήταν η πρόσμειξη ποικιλιών και η προσθήκη σε κάθε βαρέλι μικρής ποσότητας παλαιού αποστάγματος. Στις 11 δεκαετίες της ζωής της η εταιρεία κατόρθωσε να αποσπάσει πολλές διακρίσεις, από τα πρώτα ακόμη χρόνια της λειτουργίας της. Οπως επίσης κατόρθωσε να επιβιώσει στη διάρκεια της Κατοχής και να ανασυγκροτηθεί αμέσως μετά – ο Α. Μεταξάς πέθανε το 1954 –, ενώ μόλις το 1963, όταν κατασκευάζεται το νέο εργοστάσιο και από τον Πειραιά μεταφέρεται στην Κηφισιά, μετατρέπεται σε ανώνυμη εταιρεία. Η μεταφορά των εγκαταστάσεών της ολοκληρώθηκε το 1968. Οι κκ. Σπ. και Η. Μεταξάς, γιοι του Αγγελου, που ανέλαβαν, κατόρθωσαν να μεγαλώσουν την επιχείρηση διευρύνοντας τον αριθμό των αγορών στις οποίες εξαγόταν το «Γνήσιον Μεταξά», αξιοποιώντας τις νέες παραγωγικές δυνατότητες του νέου εργοστασίου. Εφθασε μάλιστα το προϊόν να εξάγεται σε 110 χώρες.
Οι εξελίξεις στη διεθνή αγορά των αλκοολούχων ποτών τόσο στη δεκαετία του 1970 όσο και κυρίως στη δεκαετία του 1980 είναι καταιγιστικές. Οι µεγάλοι πολυεθνικοί όµιλοι του κλάδου άρχισαν να συγκεντρώνουν µε εντατικούς ρυθµούς τη διεθνή αγορά. Η κατάσταση άλλαζε µε εντυπωσιακούς ρυθµούς. Τους αδελφούς κκ. Σπύρο και Ηλία Μεταξά, οι οποίοι τότε κατείχαν την εταιρεία, επισκέφτηκαν αρκετές µεγάλες ξένες εταιρείες ως υποψήφιοι αγοραστές. Μάλιστα το 1988 η Μεταξάς ΑΕ ήταν η µοναδική ελληνική εταιρεία που συµπεριελήφθη στον κατάλογο των 100 µεγαλύτερων επιχειρήσεων του διεθνούς κλάδου των ποτών. Ετσι λοιπόν το 1989, όταν η εταιρεία έκλεισε τον 100στό χρόνο λειτουργίας της, «άλλαξε χέρια». Οπως αναφέρει ο κ. Ηλίας Μεταξάς στη µελέτη της κυρίας Βόγλη «ήταν µια απόφαση που ήταν απαραίτητο να ληφθεί τη δεδοµένη, κορυφαία για το εργοστάσιο στιγµή. Υπό τις πρωτόγνωρες πιέσεις του παγκόσµιου ανταγωνισµού τα περιθώρια επιβίωσης για ένα επιτυχηµένο εργοστάσιο, ανεξάρτητα από την οικογενειακή παράδοσή του αλλά και από την εντυπωσιακή ανάπτυξή του, τη συγκεκριµένη στιγµή θα ήταν ελάχιστα ίσως ανύπαρκτα αν επιλέγαµε να συνεχίσουµε τον µοναχικό δρόµο τής έως τότε ιστορίας µας». Την εξαγόρασε η πολυεθνική Grand Metropolitan, που ανήκε στην International Distillers & Vitners (IDV) και αργότερα µεταβιβάστηκε στη United Distillers & Vitners – πρόκειται για τη µεγαλύτερη πολυεθνική ποτών στην παγκόσµια αγορά. Τον Νοέµβριο του 1999 την απέκτησε η ολλανδική εταιρεία Bols Royal Distilleries και πλέον ανήκει στη γαλλική Remy Cointreau.
Η εμπορική επιτυχία του προϊόντος έγινε αντικείμενο ενδοοικογενειακών ερίδων. Με την ποτοποιία ασχολήθηκαν και άλλα μέλη της ευρύτερης οικογένειας των «Μεταξάδων». Ωστόσο τα τρία αδέλφια, ιδρυτές της ποτοποιίας, οι Σπύρος, Ηλίας και Αλέξανδρος Μεταξάς, είχαν κατοχυρώσει το επώνυμό τους ως εμπορικό σήμα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι διαμάχες οδηγούνται στις αίθουσες των δικαστηρίων. Ορισμένες μάλιστα κρατούν περίπου 40 χρόνια – άλλες κλείνουν με συμβιβασμό.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
