Skip to main content
Menu Αναζήτηση
espa-banner

Ηρακλής Ευγενίδης: «Παγγαιορείτικη Γλωσσολογία - Γλωσσικό Ιδίωμα Πρώτης»

Το TyposTes παρουσιάζει σήμερα το 11ο βιβλίο, στην Ενότητα "Παγγαίου Γη - Συγγράμματα & Συγγραφείς" - Πρόκειται για "Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Πρώτης Σερρών (και των άλλων χωριών της βορεινής πλευράς του Παγγαίου)", που εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του 2004 -Σελίδες 206, Χορηγία Δήμος Πρώτης

Έρευνα-Παρουσίαση: ΔΑΝΙΗΛ Γ. ΠΑΠΑΔΑΝΙΗΛ

 

"...Για τούτο πρέπει ν' αγαπάτε και να μη καταφρονάτε τις ντοπιολαλιές, όπου ο γλωσσοπλάστης λαός ήσυχος και ενεπηρέαστος από την σχολαστική συνεργιά των λογιωτάτων επεξεργάζεται και καταστήνει αθάνατη την ιερή παρακαταθήκη που λέγεται ελληνική γλώσσα".

Φιλήντας - Διαπρεπής Έλληνας γλωσσολόγος

 

Πολλοί από σας που διαβάζεται αυτές τις γραμμές τον είχατε, όπως κι εγώ άλλωστε,  καθηγητή στο τότε ιστορικό Γυμνάσιο Ροδολίβους, στο οποίο δίδαξε επί 10 χρόνια. Ίσως κάποιοι τον είχατε καθηγητή στο Γυμνάσιο της Πρώτης, το οποίο διηύθυνε επί διετία. Όλοι μας έχουμε έντονες τις μνήμες τόσο από τον "δάσκαλο" Ευγενίδη -γιατί ήταν πράγματι δάσκαλος- όσο και από τον "άνθρωπο" Ευγενίδη. Είτε επιμελείς μαθητές, είτε σκράπες, κάτι πήραμε, κάτι μας έμεινε. Κάτι εμφύσησε με τον αυστηρό του τρόπο, τη βαθειά του γνώση, στο μυαλό και τη σκέψη μας. Γιατί πέρα από αυτήν καθ΄ εαυτή τη γνώση του αντικειμένου του και τη μεταλαμπάδευσή της, ενδιαφέρονταν να εμπλουτίσει τους χαρακτήρες μας με αξίες-εφόδια στον αυριανό κόσμο που ανοίγονταν μπροστά μας.

Δεν θα ξεχάσω τον συγκινητικό "αποχαιρετισμό" του μέσα στην τάξη, όταν έφευγε με μετάθεση από το σχολείο μας. Εκείνα τα λόγια του χαράχτηκαν έντονα στη μνήμη και νοιώθω φορές να τα ....ξανακούω. Λόγια πραγματικού δάσκαλου, λόγια πατρικά και εμψυχωτικά για τη ζωή που μας περίμενε "εκεί έξω". Κι ακόμα δεν θα ξεχάσω τη συμπερασματική του φράση, συμπύκνωμα ηθικής, θάρρους και αγωνιστικότητας με την οποία θα έπρεπε να οπλιστούμε στη ζωή μας μέχρι τέλους: "Να θυμάστε παιδιά μου ότι η ζωή είναι ένας διαρκής αγώνας, ότι ποτέ δεν θα πρέπει να τα παρατάτε και πως εντέλει τα δέντρα πεθαίνουν όρθια!". Φράση που φάνταζε τότε κοινότυπη, αλλά που ωστόσο χαράχτηκε μέσα μας, έτσι που σημάδεψε σε μικρό για κάποιους, σε μεγάλο βαθμό για κάποιους άλλους, τη μέχρι τώρα πορεία μας...                         

Αυτός λοιπόν ο φιλόλογος, ο θεολόγος, ο δάσκαλος, -άγνωστο ίσως για πολλούς- είναι και συγγραφέας ορισμένων βιβλίων που με ιδιαίτερη χαρά και τιμή όπως αντιλαμβάνεστε, θα παρουσιασθούν εδώ, αρχής γενομένης από σήμερα.   

Μας "μυεί" ο ίδιος...

"Το μικρό αυτό λεξικό είναι αποτέλεσμα πολύχρονης μελέτης και αποτελεί φόρο τιμής στον τόπο που μας γέννησε", λέει στον πρόλογο του βιβλίου του ο καθηγητής τονίζοντας ότι "παράλληλα φιλοδοξεί να καταγραφεί ως κάποια ανταπόκριση στην ακατανίκητη νοσταλγία και την ακράτητη επιθυμία που έχουμε, ιδιαίτερα εμείς οι μεγαλύτεροι, να θυμηθούμε και να ξαναζήσουμε τα περασμένα χρόνια στο χωριό με όλα τα έντονα παιδικά μας βιώματα που τόσο βαθειά είναι  χαραγμένα μέσα μας. Είναι τόσο μεγάλη μάλιστα η γοητεία που ασκούν επάνω μας τα χρόνια αυτά, ώστε πολλές φορές εντελώς ασυνείδητα παρασυρόμαστε και στον καθημερινό προφορικό μας λόγο χρησιμοποιούμε την "ντοπιολαλιά", τη γλώσσα του τόπου μας, τις χωριάτικες εκείνες λέξεις δηλαδή, όπως π.χ. πήγιναμι, ήθιλαμι, ήξιραμι, αστόησα, πισμάνιψα, κατίρτσα κ. α.".

Όπως σημειώνει, "υπηρετώντας ως καθηγητής για μια δεκαετία περίπου στο Γυμνάσιο Ροδολίβους, όπου φοιτούσαν μαθητές και από άλλα χωριά της ευρύτερης περιοχής του Παγγαίου, γρήγορα διαπίστωσα ότι το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούσαν στον προφορικό λόγο τους οι μαθητές αυτού ήταν ίδιο με το λεξιλόγιο της Πρώτης. Όπως κατέδειξαν εξάλλου παλαιότερες διαλεκτολογικές εργασίες, στα χωριά που βρίσκονται στις βορεινές παρυφές του Παγγαίου αναπτύχθηκε ένα γηγενές γλωσσικό ιδίωμα που θεωρείται ένα από τα πιο χαρακτηριστικά βόρεια ιδιώματα ή βορειοελλαδικά ιδιώματα της νέας ελληνικής γλώσσας".       

Ακόμη, ο κ. Ευγενίδης τονίζει ότι μοναδικός του στόχος είναι να αποθησαυρίσει το μεγαλύτερο μέρος των γλωσσικών ιδιωματισμών της Πρώτης και συγχρόνως να ικανοποιήσει την επιθυμία των παλαιότερων να δουν καταγραμμένη την "ντοπιολαλιά" τους, ένα ακόμη σημαντικό γλωσσικό ιδίωμα της ελληνικής γλώσσας, πριν ο "πολιτισμός" και η ριζική αλλαγή των όρων της κοινωνικής ζωής αλλάξουν τα πάντα. "Η εργασία μου αυτή", τονίζει, "είναι μια απλή συλλογή και καταγραφή των ιδιωματικών λέξεων της Πρώτης και αποβλέπει σ' αυτό κυρίως το σκοπό: Να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι".                        

ΛΕΞΙΚΟ (γλωσσάρι)

Τη μερίδα του λέοντος του βιβλίου, καταλαμβάνει το "γλωσσάρι" από το Α ως το Ω, όπου αποθησαυρίζονται πολλές εκατοντάδες λέξεις, χαρακτηριστικές της περιοχής των χωριών του Παγγαίου. Σταχυολογούμε ορισμένες από αυτές που αναφέρονται στο βιβλίο. Α: αγρέβου = κοιτάζω άγρια, αγριντιά = δοκάρι χοντρό από κορμό άγριου δέντρου, αμάκα = τζάμπα, αφκριούμι = αφουγκράζομαι. Β: βούζα = κοιλιά, βούρ = εμπρός. Γ: γιαραμπής = ο Θεός, γκλαβανή - καταπακτή, γκλότσκας = λόξυγγας. Ζ: ζακιάζου = μπερδεύω, ζαπώνου = παίρνω κάτι αυθαίρετα. Ι: ιρμπάπ = μαστοριά. Κ: καμίτσα = το κλείσιμο του ματιού, καραγάτσ = η φτελιά, μαύρο δέντρο. Λ: λόφκα = μικρή λακκούβα, λύσσα = το πολύ αλμυρό φαγητό. Μ: μανίζου = θυμώνω, μανάβς = λαχανοπώλης, μόκο = σιωπή, μπαϊλντώ = κουράζομαι ψυχικά και σωματικά. Π: παπουδιάζου = σουφρώνει το δέρμα μου, πάτα-κιούτα = απανωτά χτυπήματα, πιτώρα = πριν από λίγο, πουσφούτα = η άηχη πορδή. Σ: σακλούδα = μικρή σακούλα, σιάϊκα = καρφί, σιαψιάλς = σιαψάλης, επιπόλαιος, σκουρδάριμ = πρόχειρο φαγητό στο χωράφι από νερό, σκόρδο, ξύδι και λάδι. Τ: τίγκα = ολόγιομο, τζιάλακα = εντόσθια, τζιόμ = γρήγορη φυγή, τσιουμπλέκ = κάθε μικρό αντικείμενο, τσογλάν - παλιόπαιδο. Φ: φαφλατάς = φλύαρος, φερμάρω = παρατηρώ με προσοχή. Χ: χαβάς = σκοπός τραγουδιού, χαϊρλίθκους = αυτός που φέρνει προκοπή, χαμούρα = γυναίκα της τελευταίας υποστάθμης, πόρνη. Ψ: ψίκι = συνοδεία πομπική, ιδίως νυφική, ψυχώ ή ψχώ = τα κόλυβα και γενικά ό,τι κάνει κανείς για την ψυχή των πεθαμένων κατά ψυχοσάββατα.       

Για να γνωρίσουμε καλύτερα τον Ηρακλή Ευγενίδη

Ο φιλόλογος καθηγητής, Ηρακλής Ευγενίδης (συνταξιούχος σήμερα), γεννήθηκε στην Πρώτη Σερρών το 1936. Είναι παντρεμένος με τη νηπιαγωγό Χρυσούλα Καραγλάνη (συνταξιούχο σήμερα) και έχει δύο γιους, τον Ανέστη 51 ετών, φιλόλογο και τον Βασίλη 49 ετών, τραπεζικό. Σπούδασε και πήρε πτυχία, από τη Φιλοσοφική και τη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, καθώς και από τη Σ.Ε.Λ.Μ.Ε. Θεσσαλονίκης.

Διορίστηκε ως καθηγητής θεολόγος το 1967 στο Γυμνάσιο του Ροδολίβους Σερρών, όπου και δίδαξε επί 10ετία, μέχρι το 1977. Το 1969-1970, διηύθυνε το Γυμνάσιο της Πρώτης Σερρών. Το 1973 μετατάχθηκε στην ειδικότητα των φιλολόγων και το 1976 μετατέθηκε στο 19ο Λύκειο Θεσσαλονίκης (οργανική θέση). Το 1986 τοποθετήθηκε ως Διευθυντής στο Λύκειο Χαλάστρας, ενώ το 1988 με απόφαση του Περιφερειακού Υπηρεσιακού Συμβουλίου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης (ΠΥΣΔΕ), ορίστηκε ως αναπληρωτής προϊστάμενος του 6ου Γραφείου Δ.Ε. Θεσσαλονίκης.

Για αρκετά χρόνια υπήρξε υπεύθυνος για τις ομάδες του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Νεότητας (Ε.Ε.Σ.Ν.), ενώ τα σχολικά έτη 1973-74 και 1974-75, ήταν υπεύθυνος των Ν.Ε.Λ.Ε. Φυλλίδος Σερρών.

Ασχολήθηκε ενεργά με το συνδικαλισμό από το 1982 και υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Β'  ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης της οποίας υπήρξε Πρόεδρος, Αντιπρόεδρος και μέλος επί σειρά ετών. Από το 1988 υπήρξε μέλος της Ε.Ε. της Ε.Δ.Ο.Θ. Υπήρξε Πρόεδρος της Β'  ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης (1985), Προϊστάμενος του Β΄ Γραφείου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Β΄ Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης (1997) και Προϊστάμενος του 3ου Γραφείου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Β΄ Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης (2003). Επιπλέον, διετέλεσε και Αντιπρόεδρος του Περιφερειακού Υπηρεσιακού Συμβουλίου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης (ΠΥΣΔΕ). Συνταξιοδοτήθηκε στις 30 Ιουνίου του 2003.

Συγγραφή βιβλίων & αρθρογραφία

Ο Ηρακλής Ευγενίδης έχει ασχοληθεί με τη συγγραφή βιβλίων και άρθρων στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Έγραψε τα εξής βιβλία:

1. ΠΑΓΓΑΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ - ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΣΕΡΡΩΝ (και των άλλων χωριών της βορεινής πλευράς του Παγγαίου), Θεσσαλονίκη - Αύγουστος 2004, Χορηγία Δήμος Πρώτης.

2. "Ιστορία της Πρώτης Σερρών" (και της ευρύτερης περιοχής του Παγγαίου), 1η έκδοση, Μάρτιος 2007, 2η έκδοση, εμπλουτισμένη με περισσότερα στοιχεία, τον Μάρτιο του 2018. 

3. "Ανθολόγιο Ιστορικών Ανεκδότων" ή "Διαχρονικά Ιστορικά Παραλειπόμενα", 2012 (έργο ακυκλοφόρητο, υπό έκδοση).

Έχει γράψει αρκετά άρθρα στις εφημερίδες "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" και "ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ", και στο ΔΕΛΤΙΟ της ΟΛΜΕ, με εκπαιδευτικά θέματα.

Να σημειωθεί ότι ως Προϊστάμενος του 2ου Γραφείου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης συνέγραψε για την εκπαιδευτική κοινότητα, τους τόμους:

α) "ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΧΟΛΕΙΩΝ, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης - Κωδικοποίηση" (Προεδρικά Διατάγματα Εγκύκλιοι ΥΠ.Ε.Π.Θ.) και

β) "ΕΝΙΑΙΑ ΛΥΚΕΙΑ ΚΑΙ Τ.Ε.Ε. - Κωδικοποίηση", όλα από τις Εκδόσεις "ΚΩΔΙΚΑΣ", Θεσσαλονίκη 2001.

Χρήσιμες πληροφορίες

Το βιβλίο "Παγγαιορείτικη Γλωσσολογία - Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Πρώτης Σερρών (και των άλλων χωριών της βορεινής πλευράς του Παγγαίου), κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 2004, με τη χορηγία του Δήμου Πρώτης και σήμερα είναι εξαντλημένο. Ο συγγραφέας δέχεται πιέσεις από γνωστούς και φίλους, τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό να το επανεκδώσει και ήδη γίνονται συζητήσεις προς αυτή την κατεύθυνση, με τον Νίκο Μπακάλη, Εκδότη της Εφημερίδας "Τα Νέα του Δήμου Πρώτης". Επιπλέον, εκκρεμεί και η έκδοση του "Ανθολογίου Ιστορικών Ανεκδότων" ή αλλιώς "Διαχρονικά Ιστορικά Παραλειπόμενα", (δεν έχει καταληχθεί ο τίτλος του), έργο ολοκληρωμένο ήδη από το 2012. Σε συνάντησή μας, εν μέσω κορωνοϊού, μας είπε χαριτολογώντας ο αειθαλής κ. Ηρακλής Ευγενίδης: "Δεν είναι εύκολο κάτι τέτοιο, τώρα εις τας δυσμάς του βίου μου, αλλά θα το προσπαθήσω". Είμαστε βέβαιοι ότι σύντομα θα φυλλομετρούμε και το νέο πόνημα του αγαπητού μας καθηγητή...

*ΕΝΟΤΗΤΑ ΒΙΒΛΙΟ

"Παγγαίου Γη - Συγγράμματα & Συγγραφείς"
(Ροδολίβος-Δόμιρος-Μικρό Σούλι-Αμφίπολη-Παλαιοκώμη-Ν. Φυλή-Λακκοβήκια-Μεσολακκιά-Ν. Κερδύλλια-Πρώτη-Αγγίστα-Κρηνίδα-Κορμίστα-Ν. Μπάφρα-Ηλιοκώμη--Συμβολή-Σέρρες)

 

ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΤΗΣ GELLERY ΠΑΡΑΚΑΤΩ...

1. Ο συνταξιούχος φιλόλογος καθηγητής και συγγραφέας, Ηρακλής Ευγενίδης.

2. Το εξώφυλλο του βιβλίου "Παγγαιορείτικη Γλωσσολογία - Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Πρώτης Σερρών (και των άλλων χωριών της βορεινής πλευράς του Παγγαίου),που κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 2004.

3. Από την συνάντησή μας με τον κ. Ευγενίδη στη Θεσσαλονίκη, εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού -χαρακτηριστική η μάσκα προφύλαξης στο ...λαιμό.

4. "Προσκαλητήριου", δείγμα γλωσσικού ιδιώματος, στην τελευταία σελίδα του βιβλίου, σελ. 205.

5. Παροιμίες και Παροιμιώδεις φράσεις της Πρώτης  (Δείγματα γλώσσας), σελ. 162.

6. Από την ενότητα "Δημοτικά Τραγούδια Πρώτης", 15. "Απόψι δεν κοιμήθηκα", (Δείγματα Γλωσσικού Ιδιώματος), σελ. 203.

7. Αεροφωτογραφία της Πρώτης Σερρών, 2004 (http://proti-serron.blogspot.com).

8. Η Πρώτη Σερρών από ψηλά (τμήμα του χωριού).

9. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Μεγαλομάρτυρα, στην Πρώτη Σερρών -φωτό εξωφύλλου- (serraikanea.gr).

10. Η κεντρική πλατεία της Πρώτης Σερρών με το άγαλμα του Εθνάρχη στο μέσον της (mapio.net).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΣΥΡΕΤΕ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΣΥΡΕΤΕ ΔΕΞΙΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Άναψε φωτιές ο Παππάς: Σκληρή κόντρα μετά τις δηλώσεις για συνεννόηση (VIDEO)
Είπε ότι υπήρχε προετοιμασία με τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης για την κατάθεση πρότασης δυσπιστίας - Αντιπαράθεση μέχρι τα ξημερώματα στη Βουλή
Άναψε φωτιές ο Παππάς: Σκληρή κόντρα μετά τις δηλώσεις για συνεννόηση (VIDEO)
Ξεσπά ο Αντώνης Κανάκης για Τέμπη: «Σε πιάνει μπόχα, αηδία» - Τα ερωτήματα που θέτει
«Ένα ακόμα δυστύχημα είναι ότι δυστυχώς επάνω σε αυτή την υπόθεση έχουν ξεκινήσει να παίζονται χίλια δυο παιχνίδια» είπε ο Αντώνης Κανάκης
Ξεσπά ο Αντώνης Κανάκης για Τέμπη: «Σε πιάνει μπόχα, αηδία» - Τα ερωτήματα που θέτει
Μαθητής στην Πάτρα έπαθε ηλεκτροπληξία – Ακούμπησε γυμνό καλώδιο σε σχολείο
Ο 17χρονος μεταφέρθηκε αρχικά στο Νοσοκομείο «Αγιος Ανδρέας» και στη συνέχεια στο Νοσοκομείο του Ρίου το οποίο εφημέρευε
Μαθητής στην Πάτρα έπαθε ηλεκτροπληξία – Ακούμπησε γυμνό καλώδιο σε σχολείο