Γλυκονέρι: Το χωριό των περήφανων Σαρακατσάνων

Γλυκονέρι: Βρίσκεται σε υψόμετρο 19 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το 1922 δίπλα και νοτιοδυτικά του σημερινού Γλυκονερίου δημιουργήθηκε η Νέα Απολλωνιάς. Οι κάτοικοι της ήταν πρόσφυγες από την Απολλωνία της Προύσας. Η Νέα Απολλωνιάς είχε σπίτια με πλιθιά, ξύλινη εκκλησία και καφενείο. Ήταν μεγάλο χωριό οι κάτοικοί της ήταν ψαράδες. Tου Αγίου Νικολάου μοίραζαν δωρεάν ψάρια στον κόσμο από τις βάρκες τους που πάντα ήταν γεμάτες. Λόγω των κουνουπιών και της ελονοσίας που θέριζε εγκαταλείφθηκε ο οικισμός το 1928. Οι κάτοικοι του πήγαν στην Αλεξανδρούπολη - υπάρχει συνοικία Απολλωνιάδα ανάμεσα στο γήπεδο και στην Ζαρίφειο Ακαδημία και στη Νέα Απολλωνιάδα Θεσσαλονίκης. Ο οικισμός καταργήθηκε επίσημα στις 16-10-1940 επειδή είχε διαλυθεί ήδη. Οι κάτοικοι της Μέσης τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης τους εκκλησιάζονταν και ενταφιάζονταν σε αυτόν τον οικισμό.

Στις 14 Αυγούστου το 1924 συστήθηκε κοινότητα με έδρα το Γλυκονέρι. Πριν το 1922 η περιοχή ονομαζόταν Καρά Μπουνάρ, λόγω μιας πηγής που υπήρχε στα ανατολικά του χωριού πριν την Πόρπη. Η κοινότητα περιελάμβανε τα χωριά Αρωγή, Γλυκονέρι, Γλυφάδα, Θερινή Λούρα, Μέση, Μητρικό, Νέα Απολλωνιάδα, Παγούρια, Πόρπη και Φανάρι.

Το 1927 το Γλυκονέρι αποσπάστηκε και προσαρτήθηκε στην Κοινότητα Σάλπης μέχρι το 2010 και ακολούθως στον Δήμο Ιάσμου.

Για την Θερινή και την Λούρα γίνεται αναφορά στους Σαρακατσάνους του Γλυκονερίου. Σε επίσημο βιβλίο βρέθηκαν αυτά τα δύο ονόματα των ανωτέρω οικισμών, στα οποία οι Σαρακατσάνοι είχαν στήσει τις καλύβες τους κατά φάρες ανάλογα με τα βοσκοτόπια. Οι Ζαραίοι και οι Μπανιωταίοι προς την Αρωγή και την διασταύρωση Φαναρίου, λίγο πιο πάνω από το σημερινό μουσειακό οικισμό των Σαρακατσάνων, πιθανόν κάποια απογραφή να τους βρήκε σ' αυτά τα σημεία και να δόθηκαν και τα ονόματα. Λούρα οι Σαρακατσάνοι λένε τα μακρύτερα ξύλα του σκελετού της καλύβας.

Αρχαιότητες: Πριν πολλά χρόνια το 1969 κατά την διάνοιξη θεμελίων σταυλαποθηκών του χωριού βρέθηκαν έξι τάφοι και ένα οστεοφυλάκιο. Ίδιος τάφος - οστεοφυλάκιο ανευρέθη την ίδια χρονιά στην ίδια περιοχή. Οι τάφοι ήταν λακκοειδείς καλυμμένοι από σπασμένες μαρμάρινες πλάκες, κανένας τάφος δεν περιείχε κτερίσματα. Είχαν όλοι οστά παιδιών ίσως να πέθαναν από παιδικές αρρώστιες. Πιθανόν στην περιοχή υπήρχε νεκροταφείο αγνώστου έκτασης που ανάγεται στους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.

Ο ιερός ναός του Αγίου Παύλου είναι ο ενοριακός ναός του Γλυκονερίου με εφημέριο τον πρεσβύτερο Δημήτριο Αντωνίου. Το Γλυκονέρι, κατοικείται αποκλειστικά από Σαρακατσάνους. Χτίστηκε το 1969-1970 με σχέδιο αγροτικού οικισμού από την κυβέρνηση της επταετίας.

Οι κάτοικοι του ήλθαν το 1925 στο παλιό Γλυκονέρι και μερικοί άλλοι το 1954. Όλων η καταγωγή είναι από την Ανατολική Θράκη (Πολίτες) και τη Νότια Βουλγαρία (Βουλγαρηνοί). Ο συνολικός αριθμός των οικογενειών που πρωτοκατοίκισαν ήταν 36 με 164 μέλη.

Οι κάτοικοι εκτός από ελάχιστους ασχολούνται με την γεωργία καλλιεργώντας ιδιόκτητα χωράφια. Ορισμένοι εκτρέφουν και κοπάδια προβάτων και αγελάδες. Στο Γλυκονέρι ένας κτηνοτρόφος εκτρέφει και μια αγέλη με βουβάλια, μια από τις δύο της Ροδόπης (η δεύτερη στη Διαλαμπή).

Πολλοί νέοι του χωριού σπούδασαν γεωπόνοι, ηλεκτρονικοί, δικηγόροι, πολιτικοί μηχανικοί, δάσκαλοι κλπ. 

Οι οικογένειες του Γλυκονερίου αποτελούν τα εξής σόγια: Ράπτης, Ροσδόκης, Ζιώγας, Κλειτσιώτης, Κεφάλας, Πιστόλας, Μπίτιλης, Γκάβρας, Γούλας, Γεωργαντάς, Μπανιώτης, Λίτσας, Καριώτης.

Οι Ζιωγέοι έζησαν σε τσελιγκάτο με τσίλιγκα τον Κωνσταντίνο Ζιώγα. Οι Ζιωγέοι ήταν 4 αδέλφια: Παναγιώτης (απόγονοι του ζουν στον Προβατά Σερρών), Δημήτριος (απόγονοι του ζουν στην Συκορράχη Έβρου), Ιωάννης και Κωνσταντίνος (απόγονοί του ζουν στο Πρωτάτο και στο Γλυκονέρι).

Στο τσελιγκάτο του Ζιώγα έζησαν και οι Ραπταίοι, Νικόλαος και Ιωάννης (ζουν στη Νέα Σάντα), ο Καριώτης Κωνσταντίνος (τα παιδιά του ζουν στο Γλυκονέρι) και πολλοί άλλοι, με σύνολο 30 οικογενειών. Το τσελιγκάτο αυτό είχε γύρω στα 10.000 πρόβατα και 400 άλογα. Διατηρήθηκε μέχρι το 1940 με επικεφαλής τον ίδιο τσέλιγκα (γέρο Κώττα Ζιώγα) στα βουνά της Νέας Σάντας.

Ο Δήμος Γεωργαντάς μας διηγείται, γεννήθηκε το 1900 στις Σαράντα Εκκλησιές Αν. Θράκης. Ο πατέρας μου Δημήτριος γεννήθηκε στην Παλιά Ελλάδα. Ζήσαμε στα μέρη της Νότιας Βουλγαρίας και της Ανατολικής Θράκης μέχρι το 1922. Το 1922 κατεβήκαμε στον Απαλό Αλεξανδρούπολης όπου μείναμε μέχρι το 1923. Από το 1923 - 1924 στα Τσιφλίκια Καλακτσί. Το 1925 ήλθαμε στην Ροδόπη. Στο παλιό Γλυκονέρι περνούσαμε τον χειμώνα και το καλοκαίρι στην περιοχή Χαϊντού Ξάνθης και Λεκάνη Καβάλας. Μέχρι το 1955 διατηρούσαμε τα πρόβατα. Κατόπιν τα πουλήσαμε και ασχοληθήκαμε με την γεωργία στο Γλυκονέρι.

Το μαλακό τυρί το πήζαμε στην κάδη. Μόλις έπιανε, το χτυπούσαμε με μια βούρτσα και τ' αφήναμε μια ώρα, μετά βράζαμε νερό και αφού το ξεναχτυπούσαμε με την βούρτσα το ρίχναμε στο ζεματιστό νερό, κατόπιν το κάναμε μια μάζα και το βάζαμε στην τσαντίλα όπου το κρεμούσαμε για να στραγγίσει. Το αφήναμε 4-5 μέρες, αφράτιζε και μετά το κόβαμε κομμάτια και το βάζαμε μέσα σε τομάρι για να τρώμε το χειμώνα. (Το μαλακό τυρί, αχάλαγο δεν χαλάει ποτέ). Το σκληρό τυρί στουμπουτύρ.

Από το τυρόγαλο βγάζαμε το βούτυρο και την μυζήθρα. Το τυρόγαλο το βάζαμε μέσα στην κάδη και το αφήναμε μια εβδομάδα. Μόλις έπαιρνε να ξινίζει το χτυπούσαμε με την βούρτσα και χώριζε το βούτυρο που ανέβαινε επάνω στην επιφάνεια του τυρόγαλου. Το τυρόγαλο που έμενε το βάζαμε σε ένα καζάνι. Επάνω στο καζάνι μαζευόταν η μυζήθρα την παίρναμε με την σέσουλα να την βάλουμε στην τσαντίλα, ότι έμενε το δίναμε στα γουρούνια.

Μια ξεχωριστή μορφή ξενιτεμού για τους Σαρακατσάνους ήταν το ρόϊσμα, που σημαίνει νοίκιασμα ανθρώπου. Οι φτωχές οικογένειες για να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα, αναγκάζονταν να ροϊάσουν κάποιον. Τον έστελναν δηλαδή σε πλούσιες οικογένειες, κυρίως σαν τσομπάνο για ένα χρόνο ή εξάμηνο. Η αμοιβή λεγόταν δίκιο ή ρόγα. Ένα τραγούδι για το ρόϊσμα μας τραγουδάει ο Δήμος Γεωργαντάς: Εγώ ήμουν τ' ορφανό παιδί πούχα μια χήρα μάνα / που πήγε και με ρόϊασε σ' ένα κακό αφέντη / να στέκω ορθός να τον κερνώ να τραγουδάω να πίνει, / κι απ' το πολύ το κέρασμα κι απ' τα πολλά τραγούδια / τρεμούλιαζαν τα χέρια μου κι έπεσε το ποτήρι. / Η κυρά μου χαμογέλασε κι ο αφέντης με μαλώνει. / Μην το μαλώνεις το παιδί και μη το παραπαίρνεις. / Είναι μικρό κι ανήξερο.

Η Γεωργία Κλειτσιώτη μας διηγείται. Γεννήθηκα στο Κάρλοβο της Βουλγαρίας, οι γονείς μου είχαν γεννηθεί στην Αν. Θράκη. Αργότερα περάσαμε στην Αίνο. Ο πατέρας μου Νικόλαος Καραλής με τον αδελφό μου Μήτρο είχαν 5.000 πρόβατα και 60 άλογα. Είχαμε 5 τσομπάνους Γαλαζουλέους, άλλους από αυτούς τους ταΐζαμε, άλλους τους πληρώναμε. Τα πρόβατα τα είχαμε με δύο σημάδια. Τα σημάδια τα έκαναν με τρύπημα στ' αφτιά και έριχναν καμένο λάδι επάνω. Αυτό κρατούσε δύο ημέρες. Ο πατέρας μου είχε δώδεκα παιδιά. Το τελευταίο το 1920 το βάφτισε ο βασιλιάς με αντιπροσωπεία από τις τοπικές αρχές. 

Πριν κατεβούν στα χειμαδιά γύρω στον Άγιο Δημήτριο, χώριζαν τα πρόβατα στα βαριά, στα ελαφριά και στα στέρφα. Άφηναν και ένα μέρος για τα άλογα όπου δεν πήγαιναν τα πρόβατα. Από τα τσελιγκάτα από τα βουνά της Δράμας προέρχονται οι εξής οικογένειες του Γλυκονερίου: 

Από το τσελιγκάτο του Γκουντάκου Χρήστου που είχε 30 οικογένειες, 2.500 γιδοπρόβατα και 50 άλογα προέρχεται η οικογένεια του Γεωργαντά Δήμου, Γιάννου και Χρηστάκου.

Από το τσελιγκάτο του Βασίλη Γραβάνη που το αποτελούσαν 60 οικογένειες, 17.000 γιδοπρόβατα και 300 άλογα προέρχεται η οικογένεια του Μπίτιλη Γιώργου.

Από το τσελιγκάτο του Κεφάλα που είχε 10 οικογένειες, 1.500 γιδοπρόβατα και 50 άλογα προέρχονται οι οικογένειες του Πιστόλα Μήτρου και του Κεφάλα Απόστολου.

Από το τσελιγκάτο του Ι. Κούτρα που είχε 40 οικογένειες, 8.000 γιδοπρόβατα και 250 άλογα κατάγεται και η οικογένεια του Κλειτσιώτη Παναγιώτη, που ο γιος του Χήτας εγκαταστάθηκε στο Γλυκονέρι.

Από το Τσελιγκάτο του Πιστόλα Νίκα που το αποτελούσαν 40 οικογένειες, 8.000 γιδοπρόβατα και 150 άλογα κατάγεται η οικογένεια του Ράφτη Μήτρου και τα παιδιά του Γιώργος, Κώστας και Δήμος που εγκαταστάθηκε στο Γλυκονέρι.

Από το τσελιγκάτο του Χατζηχρήστου που είχε 60 οικογένειες, 14.000 γιδοπρόβατα και 250 άλογα, κατάγεται και η οικογένεια του Μπανιώτη Θανάση και Μήτρου.

Ο Κωνσταντίνος Πελτέκης από τον Ίασμο μας ενημερώνει: Το τσελιγκάτο του πατέρα μου Κωνσταντίνου Πελτέκη που γεννήθηκε το 1896 το αποτελούσαν 16 οικογένειες από 6 σόγια με 5.000 πρόβατα και 200 άλογα. Από το σόι του Κωτούλα ζουν τα εγγόνια του στο Γλυκονέρι.

Δυτικά του Γλυκονερίου βρίσκεται η λίμνη Βιστωνίδα που αποτελεί υγρότοπο διεθνούς σημασίας Ramsar με πλούσια βλάστηση με 20 είδη περίπου θηλαστικών, 260 περίπου είδη πουλιών, ποικιλία ψαριών, 19 είδη ερπετών και 11 αμφίβιων.

Κοντά στο χωριό στην διασταύρωση προς Φανάρι υπάρχει ο μουσειακός παραδοσιακός οικισμός του Μορφωτικού Συλλόγου των εν Θράκη διαβιούντων Σαρακατσάνων όπου αναβιώνουν διάφορα έθιμα των Σαρακατσάνων, όπως τα Καλογιάννια. Το έθιμο αυτό έχει συνδυαστεί με την γιορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου, είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του σε προχριστιανικά έθιμα.

Πηγές
Σαρακατσάνικα τσελιγκάτα στα βουνά της Δράμας - 
Γεώργιος Τσαούσης
Οι Σαρακατσάνοι της Θράκης - Διονύσης Μαυρογιάννης