Ίασμος, το διαμάντι της Ροδόπης | xronos.gr
ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΔΗΜΟΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ

Ίασμος, το διαμάντι της Ροδόπης

02/11/19 - 9:00

Στην περιοχή ο Ηρακλής πραγματοποίησε τον 8ο άθλο του / Απείρου κάλλους τα Θρακικά Μετέωρα / Εδώ ζουν τα άγρια άλογα των Βιστόνων / Εδώ βρίσκεται το Παπίκιο Όρος με τους 4 αγίους του

Τα στοιχεία της μελέτης που παρουσιάζεται παρακάτω συγκεντρώθηκαν κυρίως από έρευνα και από μαρτυρίες των ιδίων των κατοίκων. Σημαντική ήταν και η προσφορά του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου σε ιστορικό υλικό, καθώς επίσης από έντυπα του Δήμου Ιάσμου και από τον Ανέστη Θ. Βακιάνη.

Ο οικισμός ιδρύθηκε σύμφωνα με αφηγήσεις παλαιοτέρων κατοίκων, περίπου στην αρχή του 17ου αιώνα από Έλληνες. Οι πρώτοι κάτοικοι και ιδρυτές λέγεται πως προέρχονται από κατοίκους του Βυζαντινού Φρουρίου Περιθεωρίου (Αναστασιούπολη).

Οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το φρούριο για λόγους υγείας (ελονοσία) και ασφάλειας (πειρατές). Στην επιλογή της συγκεκριμένης τοποθεσίας για τον νέο οικισμό οδηγήθηκαν εκεί λόγω άφθονου νερού και τροφής. Υπάρχει μια ακόμη άποψη ότι οι πρώτοι κάτοικοι ήρθαν από τα Άβδηρα.

Επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε Ναχιές δηλαδή "αγροτικός δήμος" στο οποίο κατοικούσαν 2.000 γηγενείς Έλληνες και μερικές οικογένειες Οθωμανών υπαλλήλων. Το γεγονός ότι ο πολιούχος του Ιάσμου είναι ο Άγιος Νικόλαος δεν είναι συνηθισμένο για ημιορεινή κωμόπολη και ίσως αποτελεί ένδειξη του ότι ο Ίασμος έλκει την καταγωγή του από την παραθαλάσσια περιοχή της Αναστασιούπολης.

Γραπτά ιστορικά στοιχεία με την ακριβή χρονολογία που ιδρύθηκε ο Ίασμος δεν υπάρχουν. Εκτός από μια αναφορά του Οθωμανού περιηγητή Εβλιά Τζελεμπή το 1600 περίπου που αναφέρει την ύπαρξη του ως Γιασίκιοϊ.
Επίσης υπάρχουν κάποια κομμάτια που μαρτυρούν την ύπαρξη του. Είναι τα κειμήλια της Εκκλησίας, ιερά και πολύτιμα, Ευαγγέλιο τυπωμένο στην Βενετία το 1818-1878. Σταυρός και δισκοπότηρα φερμένα από τους Αγίους Τόπους. Στέφανα γάμου (αυτοκρατορικά αντίγραφα), φορητές εικόνες φερμένες το 1869 από πιστούς των Αγίων Τόπων (Χατζήδες).

Αλλά όχι μόνο τα εκκλησιαστικά αλλά και τα κειμήλια του παππού και της γιαγιάς. Πόρπες γυναικείες ασημένιες ή επίχρυσες με εγχάρακτες παραστάσεις αγίων ή φυτικό διάκοσμο, δηλώνουν την οικονομική ευρωστία και αισθητική των κατοίκων. 

Ο οικισμός είναι κτισμένος ανάμεσα σε τέσσερις χαράδρες. Τα πρώτα σπίτια κτίστηκαν στα ανατολικά του τωρινού οικισμού και πάντα στους πρόποδες και αργότερα επεκτάθηκαν στα δυτικά χωρίζονταν σε συνοικίες με φυσικά όρια της χαράδρες (ο χωρισμός του οικισμού με αυτόν τον τρόπο είναι και χρονολογικός, ανάλογα με την επέκτασή τους). Επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας ονομαζότανε Γιασίκιοϊ που σημαίνει χωριό με υγρασία (γιασ = υγρασία, κιοϊ = χωριό). Η σημερινή ονομασία λέγεται ότι προέρχεται από κάποιο φυτό, τον Ίασμο, που συναντάται στους πρόποδες του βουνού.

Μερικά επώνυμα των παλαιοτέρων οικογενειών που θεωρούνται από τους πρώτους κατοίκους του οικισμού είναι η οικογένεια Βακιάνη, Αυτζή, Μητούση, Επιτρόπου, Μπούκα, Λαφτσή, Σταματιάδη, Χατζητουλούση, Χατζηπαναγιώτου, Χατζηφωτίου, Μανωλούδη, Πάτσαρη και άλλοι.

Γύρω στο 1740 με 1770 μετά την καταστροφή της Μοσχόπολης της Β. Ηπείρου, ήρθαν μερικές οικογένειες και εγκαταστάθηκαν στον οικισμό. Σώζονται και μερικά σπίτια αυτών των μετοίκων. Αυτά έχουν διαφορετική αρχιτεκτονική από αυτά του παλαιότερου οικισμού, όπως της οικογένειας Παπαβασιλείου (τριώροφο), αρχοντικό Παπαβασιλείου και Κούγια (διώροφο). Την ίδια εποχή είναι κτισμένες περίπου και οι πέτρινες βρύσες. 

Για πρώτη φορά το 1870 εμφανίζονται μουσουλμάνοι στο οικισμό μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, προερχόμενοι από τα ορεινά χωριά. Άλλες μουσουλμανικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν το 1913, όταν ο χριστιανικός πληθυσμός αφού πρώτα υποδέχθηκε θερμότατα στις 14 Ιουλίου 1913 τον ελληνικό στρατό που μπήκε νικητής για πρώτη φορά στον Ίασμο. Μετά όμως από λίγες εβδομάδες στις 6 Αυγούστου 1913 ο ελληνικός πληθυσμός υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την περιοχή δυτικότερα του Νέστου (Συνθήκη Βουκουρεστίου, παραχώρηση της Θράκης στην Βουλγαρία). Ένα μέρος των προσφύγων τότε εγκαταστάθηκε στο Δοξάτο και ένα μέρος στο Κιλκίς.

Οι γεροντότεροι του χωριού αναφέρουν την λειτουργία ως το 1913 ενός Αρρεναγωγείου (το σημερινό πάρκο απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και ενός Παρθεναγωγείου (τα σημερινά γραφεία του Πολιτιστικού Συλλόγου Ιάσμου).

Με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων επέστρεψαν, αλλά το 1915 και κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν κατέλαβαν την περιοχή οι Βούλγαροι μαζί με τους Γερμανούς, εγκατέλειψαν πάλι τον οικισμό. Εγκαταστάθηκαν τότε πάλι στο Δοξάτο και Κιλκίς.

Στις 7 Νοεμβρίου 1919 επέστρεψαν στην γη τους. Ξεκινούν και πάλι τον αγώνα επιβίωσης. Παίρνουν μέρος στην Μικρασιατική Εκστρατεία με αρκετά θύματα. Μετά το 1922 εγκαταστάθηκαν αρκετοί πρόσφυγες από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Αργότερα ο πληθυσμός του χωριού ενδυναμώθηκε με την εγκατάσταση οικογενειών Σαρακατσάνων.

Το 1940 παίρνουν μέρος στο Αλβανικό Έπος με πολλά πάλι θύματα, που είναι οι εξής: Αμούτζας Ευστράτιος, Αράπογλου Γιώργος, Καφαντάρης Απόστολος, Ματσούδης Ευάγγελος, Μπαξεβανίδης Κωνσταντίνος, Μπατζάκας Γιώργος, Πολίτης ή Μαρωνίτης Απόστολος, Σταματιάδης Χαράλαμπος, Χρηστίδης Χρήστος και Πουρνάρας Δημήτριος. Με την κατάρρευση του μετώπου ο Ίασμος διανύει τις πιο δύσκολες στιγμές της ιστορίας του γιατί τελεί υπό βουλγαρική κατοχή. Τους επιβάλλουν την βουλγαρική γλώσσα και καταστρέφουν τα δημιουργήματα του αιώνα (Ηρώων, Αρρεναγωγείο). 

Μετά την απελευθέρωση ήλθε ο εμφύλιος. Το πιο ζωντανό και παραγωγικό κομμάτι της Ιασμιώτικης κοινωνίας η νεολαία, πέφτει στα πεδία των μαχών ή ακολουθεί το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς. Μετά το 1944 και έως το 1950, λόγω του Εμφυλίου Πολέμου, εγκαταστάθηκαν στον Ίασμο πολλοί Πομάκοι, λόγω του κινδύνου να διαμένουν στα ορεινά χωριά τους.

Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν κυρίως γεωργοί και κατά ένα μικρό ποσοστό κτηνοτρόφοι. Η δεύτερη κατηγορία ήταν οι ευπορότεροι. Στους πρόποδες του βουνού καλλιεργούσαν καπνό, νοτιότερα σιτάρι, φασόλια και αμπέλια, μάλιστα σπέρνανε οι Ιασμιώτες μια ειδική ποικιλία αμπελιών με την ονομασία "μαυρούδη" από αυτά παρήγαγαν το εύγεστο πηκτό και ανωτέρας ποιότητας ερυθρόμαυρο κρασί, ήταν τόσο πηκτό που αν έβαζες μια σταγόνα πάνω στο νύχι σου δεν διαλυόταν. Όταν ήλθαν οι Βούλγαροι στον Ίασμο και αναγνωρίσανε την αξία του κρασιού πήραν ρίζες τις φύτεψαν στην Βουλγαρία και τώρα παράγουν κι αυτοί την ερυθρόμαυρη ποικιλία κρασιού με την ελληνική ονομασία "μαυρούδη". Θα μπορούσαν οι Ιασμιώτες να μπουν στην αγορά των ποτών με αυτό το εύγεστο και ανωτέρας ποιότητας κρασί.

Παραδοσιακά επαγγέλματα της παλαιάς εποχής ήταν οι κατασκευαστές επιδιορθωτές ξύλινων αμαξών, οι πεταλωτές και οι σιδεράδες, που έφτιαχναν καλλιεργητικά εργαλεία της εποχής. Άλλα επαγγέλματα ήταν οι σαμαράδες, οι βαρελάδες, οι ράφτες, όπως και ειδικοί ράφτες, οι αμπατζήδες, που έραβαν τα πουτούρια, τις παραδοσιακές στολές της εποχής και οι περιοδεύοντες γουναράδες. Αυτοί έραβαν ενδύματα με γούνινη εσωτερική επένδυση και εξωτερικά καλυμμένα με καλό ύφασμα, το οποίο φορούσαν οι γυναίκες τις γιορτές στην Εκκλησία και σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Άλλα επαγγέλματα ήταν οι γανωτήδες, οι μανάβηδες, οι υφασματοπώλες, οι καφεπώλες, οι κουρείς, οι φουρνάρηδες. Υπήρχε και εστιατόριο. Επίσης υπήρχαν και οι μυλωνάδες με τέσσερις νερόμυλους. Οι δύο βρισκόταν στον ποταμό Κουρού-τσάϊ (ξερός ποταμός) και οι άλλοι στον ποταμό Κουλεζά, στα δυτικά κοντά στην Εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Από τις σημαντικές ασχολίες των κατοίκων ήταν η σηροτροφία, με την οποία ασχολούνταν περί τις 80 οικογένειες και ο καπνός.

Η τυπολογία των παλιών κατοικιών είχε ημιυπαίθριους και κλειστούς χώρους. Τα σπίτια είχαν εσωτερική αυλή με ψηλούς μαντρότοιχους προς τον δρόμο σε σχήμα Π. Ήταν διώροφα. Οι μάστορες του κτισίματος των σπιτιών ήταν από την Ήπειρο, την Δυτική Μακεδονία και Πομάκοι από τα ορεινά του Ιάσμου. Οι τοίχοι είχαν πάχος 70 εκατοστών, το δέσιμο τους γινόταν με ξύλινα δοκάρια και ήταν από πέτρες και λάσπη. Στον όροφο συνήθως ο τοίχος ήταν από κατακόρυφα δοκάρια που τα πλέκανε με ξύλινες βέργες και τις καλύπτανε με λάσπη ανακατωμένη με άχυρο.

Στην αυλή είχαν στρωμένες πέτρινες πλάκες. Πίσω από την αυλή ήταν το χαγιάτι, πίσω από αυτό ήταν το κατώι, όπου αποθήκευαν τα οικιακά σκεύη, πιθάρια, μπακίρια, ντουρβάδες, βαρέλια με κρασί, με πετιμέζι, ρετσέλια και τουρσιά. Στο κατώι υπήρχε η γίσβα, ένας υπόγειος χώρος στο δάπεδο του κατωγιού, όπου τοποθετούσαν τα καπνά. Δίπλα ήταν τα αμπάρια που αποθήκευαν τα δημητριακά. Από το χαγιάτι μέσω σκάλας ανέβαιναν στον όροφο. Η σκάλα έκλεινε στον όροφο με μια καταπακτή, την γκλαβανή. Στον όροφο βρισκόταν η σάλα. Αυτή χρησίμευε ως καθιστικό και χώρος υποδοχής των καλεσμένων. Πίσω από την σάλα βρίσκονταν τα υπνοδωμάτια και στα δύο δωμάτια υπήρχε τζάκι. 

Δίπλα στο διώροφο κτίσμα βρισκόταν ο στάβλος. Πίσω από αυτό υπήρχε αποθηκευτικός χώρος των ζωοτροφών. Τα ζώα που είχαν ήταν βόδια, αγελάδες, βουβάλια, γαϊδούρια, πρόβατα, γουρούνια και κότες.

Ένα περιστατικό που έγινε στον Ίασμο το 1862 μα το περιγράφει ο ιερέας του χωριού παραστατικά γραμμένο πάνω σε λευκή μπροστινή σελίδα του παλιού Ευαγγελίου της Εκκλησίας, γράφει λοιπόν. Το έτος 1862 από την ημέρα του Αγίου Γεωργίου μέχρι την Προφήτη Ηλία είχε ανομβρία και δεν έβρεξε καθόλου. Την 6η Ιουλίου ημέρα Παρασκευή και ώρα 11 πρωί μέχρι ώρα 4 της νυκτός έγινε πυρκαγιά και κάηκε το βουνό Πουρναλίκη από τους μύλους του Μέγα Λάκου μέχρι το χωριό το οποίο περικύκλωσαν μέχρι την βρύση την επάνω ως το σπίτι του Παρασκευά του Επιτρόπου και μέχρι το κάτω μέρος των χωραφιών. Επειδή οι κάτοικοι φοβήθηκαν από τις φωτιές μάζεψαν τις αποσκευές τους για να φύγουν από την φωτιά. Τότε τρέξαμε μπήκαμε στην Εκκλησία και αφού πήραμε τα Άγια Αρτοφόρια και την Αγία Εικόνα του Αγίου Νικολάου πήγαμε όλοι μπροστά στην φωτιά, οπότε έγινε το θαύμα και έσβησε αμέσως η φωτιά.

Στην περιοχή του Δήμου Ιάσμου ανήκει και το μεγαλύτερο μέρος της λίμνης Βιστωνίδας. Είναι ένας από τους 11 υγροβιότοπους Διεθνούς σημασίας της Ελλάδος (γνωστός ως υγρότοπος Ramsar). Έχει έκταση 45 km2, με μέσο βάθος 2,5 μέτρα περίπου. Στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης συναντώνται 350 φυτικά είδη, έχουν καταγραφεί 34 είδη ψαριών, 9 είδη αμφίβιων, 22 είδη ερπετών, 24 είδη θηλαστικών και 227 είδη πουλιών. 

Στην διασωζόμενη σήμερα και επιβλητική τρίτοξη πέτρινη γέφυρα του Κομψάτου που βρίσκεται ανάμεσα στον Πολύανθο και τον Ίασμο, με την οποία ένας από τους μύθους διατείνεται ότι κατασκευάστηκε επί Μεγάλου Αλεξάνδρου, πιθανολογείται όμως ότι κατασκευάστηκε από Ηπειρώτες μάστορες. Το ύψος της φθάνει τα 12 μέτρα. Το δυτικό τόξο της έχει καταστραφεί και δεν ενώνει την δυτική πλαγιά του βουνού. 

Κοντά στη Βιστωνίδα λίμνη κατά την παράδοση έτρεφαν ίππους ανθρωποφάγους. Μυθικός βασιλιάς τους ήταν ο Διομήδης. Εδώ στους "στάβλους του Διομήδη" δίπλα στην μετέπειτα Αναστασιούπολη - Περιθεωρίου ο Ηρακλής πραγματοποίησε τον όγδοο από τους δώδεκα άθλους του αρπάζοντας τα τέσσερα άγρια άλογα του που τα έτρεφε με ανθρώπινο κρέας και επειδή κάποια ρίζα από τους μύθους ξεκινάει πάντα από την πραγματικότητα ίσως τα λίγα κοπάδια από τα άλογα που ζουν στην κοιλάδα και στα ορεινά του Ιάσμου να είναι απομεινάρια της ντόπιας ράτσας των όχι βέβαια ανθρωποφάγων αλόγων των Βιστόνων για τα οποία το κράτος και οι τοπικοί φορείς ακόμη να ελέγξουν την καταγωγή και το D.N.A. τους και να καταχωρηθεί ως άλογο των Βιστόνων και του Ιάσμου.
Στον Δήμο Ιάσμου ανήκουν γεωγραφικά και οι βυζαντινές μονές του Παπικίου Όρους όπως και η εν ενεργεία μονή του Οσίου Μάξιμου του Καυσοκαλυβήτη.

Στο Παπίκιο, το Άγιο Όρος της Ροδόπης μόνασαν τρεις Άγιοι, ο Άγιος Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και ο βασιλιάς της Σερβίας ως μετέπειτα Άγιος Συμεών ο μυροβλύτης, επίσης η κόρη του βασιλιά της Γεωργίας Μαρία Βοτανειάτη, ένας βυζαντινός πρωτοστάτωρ ο Αλέξιος Αξούθ, ένας βυζαντινός σεβαστοκράτορας και πλήθος αγίων μοναχών.

Στην περιοχή του Δήμου ανήκει και η Αναστασιούπολη - Περιθεωρίου όπου ήταν μητροπολίτης ο Άγιος Θεοφάνης της Ροδόπης.

Στην κοιλάδα του ποταμού Κομψάτου ζουν περί τα 129 είδη πουλιών, όπως και τα απειλούμενα με εξαφάνιση, ο Ασπροπάρης, ο Χρυσαετός, ο Σταυραετός, ο Φιδαετός, ο Μαύρος Πελαργός και άλλα.

Πάνω από τον Ίασμο υπάρχουν τα λεγόμενα Θρακικά Μετέωρα, στην Αστραία, είναι μια βραχώδης περιοχή απείρου κάλλους που μοιάζει με τα Μετέωρα γεμάτη από ανεξερεύνητες σπηλιές που πιθανόν ορισμένες κατοικούνταν από προϊστορικούς ανθρώπους, ίσως από ασκητές, όπως και από αντάρτες του Εμφυλίου Πολέμου. Πολλοί είναι οι "χρυσοθήρες" που ψάχνουν εκεί για θησαυρούς. Μια διώροφη σπηλιά μέχρι πριν χρόνια την χρησιμοποιούσε ένας Πομάκος για να συγκεντρώνει μέσα τα κατσίκια του.

Πάντως θα πρέπει οι υπεύθυνες υπηρεσίες να δουν σοβαρά το θέμα, εξερευνώντας όλες τις σπηλιές μια και υπήρχαν γύρω και απομεινάρια αγγείων προϊστορικής και ύστερης βυζαντινής εποχής. Επίσης στην ίδια περιοχή υπάρχει καταφύγιο του Δήμου Ιάσμου.

Πάνω από τον Ίασμο υπάρχουν και δύο υπαίθρια Θρακικά Ιερά όπου μέχρι την ρωμαϊκή εποχή θυσίαζαν οι Θράκες. Δυστυχώς οι αρχαιοκάπηλοι πρόλαβαν την Αρχαιολογική Υπηρεσία κάνοντας πριν πολλά χρόνια τις "ανασκαφές" τους, έφυγαν άγνωστο με τι ευρήματα. Παραδίπλα υπάρχει και τεκές των Μπεκτασήδων.
Από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ιάσμου σε συνεργασία με τον Δήμο κάθε Ιούλιο γίνονται πολλές εκδηλώσεις στην γιορτή του Προφήτη Ηλία, με θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, χορευτικά συγκροτήματα, εκθέσεις βιβλίων, ζωγραφική και άλλα.

Γνωστό επίσης παντού είναι το αρωματικό, μοναδικό ιδιότυπο και αναγνωρισμένο από τα παλιά χρόνια το τσίπουρο του Ιάσμου, επίσης οι πρωτότυπες συνταγές για κρεμμυδοφαγητά, για κρεμμυδόπιτες από τις Ιασμιώτικες νοικοκυρές. 

Από τον Ίασμο κατάγεται ο Γιώργος Χουλιαράκης καθηγητής Οικονομίας του Πανεπιστημίου Μάντσεστερ και υπουργός Οικονομικών το 2015. 

Επίσης ο μεγάλος ζωγράφος απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών Απόστολος Πάτσαρης που πίνακες του κατέχει η Εθνική Βιβλιοθήκη. Η οικογένεια Πάτσαρη δώρισε στον Δήμου Ιάσμου το κτίριο που στεγάζεται σήμερα ο Δήμος.

Από την περιοχή του Ιάσμου καταγόταν και η γνωστή τραγουδίστρια Φωτεινή Μαυράκη, ερμηνευτής πολλών τραγουδιών που έγιναν επιτυχίες στο πανελλήνιο όπως το "Χίλιες φωτιές" το "Μουσαφιραίοι είμαστε" και άλλα.
Ιασμιώτισσα ήταν και η τραγουδίστρια Μάριο Σίλβα που εργαζόταν στην Κομοτηνή σαν ταξιθέτρια στο "Σινέ Αττικόν" που την προώθησε ο Οικονομίδης μέσω της ραδιοφωνικής εκπομπής του για νέα ταλέντα.

Οι Ιασμιώτες μέσω του δραστήριου Πολιτιστικού τους Συλλόγου με διάφορες εκδηλώσεις προσπαθούν να κρατήσουν τον πολιτισμό, τα ήθη και έθιμά τους. Εμείς θα είμαστε συμπαραστάτες τους στο αξιόλογο έργο που προσφέρουν.


Πηγές
Βακιάνης Θ. Ανέστης
Wikipedia
Πολιτιστικός Σύλλογος Ιάσμου
Δήμος Ιάσμου
Αλέξανδρος Παντούδης - Ίασμος, ιστορικά και κτηριολογικά στοιχεία του οικισμού
Θρακική Επετηρίδα τόμος 10ος

Ακολουθήστε το xronos.gr στο Google News

Ροή Ειδήσεων

xronos
xronos.gr