Κρωβύλη: Το χωριό που αργοσβήνει

Κρωβύλη. Υπάρχουν δύο εκδοχές για το όνομά της. Η μια ότι πήρε το όνομά της από την αρχαία πόλη της Προποντίδας, την Κρωβύλη. Η άλλη εκδοχή προέρχεται από την μυθολογία. Έτσι όταν η σύζυγος του βασιλιά Μάρωνα, Κρωβύλη, κόντευε να γεννήσει, τότε ο Μάρωνας ειδοποίησε την κουνιάδα του την Ελλάδα που ζούσε στην Πελοπόννησο να έλθει να βοηθήσει την αδελφή του. Όμως όσο η κουνιάδα του ήταν κοντά τους ο βασιλιάς την ερωτεύτηκε και μάλιστα τόσο πολύ που σχεδίασαν να σκοτώσουν την βασίλισσα. Η υπηρέτρια που άκουσε το σχέδιό τους ειδοποίησε την βασίλισσα και τότε αυτή έφυγε και σταμάτησε στο πρώτο χωριό που συνάντησε παίρνοντας το όνομά της Κρωβύλη.

Η περιφέρειά της μας παρέχει ασφαλείς ενδείξεις για την ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή ήδη από την Μέση Παλαιολιθική περίοδο. Τα ευρήματα που ανακαλύφθηκαν από επιφανειακές έρευνες στην περιοχή υποδηλώνουν ότι είχε κατοικηθεί από ομάδες κυνηγών και τροφοσυλλεκτών τα τελευταία τουλάχιστον 100.000 χρόνια.

Σύμφωνα με έρευνες που έγιναν στην περιοχή, φαίνεται ότι η κοιλάδα αυτή κατοικούνταν από παλαιολιθικές ομάδες κυνηγών, οι οποίοι κατέφευγαν στις λίμνες και τους βάλτους της περιοχής, καθώς υπήρχε κοντά λατομείο πυριτόλιθου (Πετρωτά) απ' όπου εξοικονομούσαν πρώτη ύλη για την κατασκευή των εργαλείων τους.

Β.Α. του σημερινού χωριού της Κρωβύλης αποκαλύφθηκε προϊστορικός οικισμός ο οποίος χρονολογείται στην νεολιθική εποχή. Τα επιφανειακά ευρήματα περιλαμβάνουν ανθρωπόμορφα πήλινα ειδώλια διακοσμημένα με εγχαράξεις και στίξη (τέσσερα ανθρωπόμορφα και ένα ζωόμορφο), λίθινα εργαλεία και τμήματα πήλινων αγγείων (πόδια, λαβές), όστρακα με εγχάρακτη ή γραμμική διακόσμηση), που υποδηλώνουν έναν ενεργό αγροτικό οικισμό της νεολιθικής εποχής.

Τα αρχιτεκτονικά γλυπτά που βρέθηκαν εντοιχισμένα (πλάκα τράπεζας), κίονας δίλοβου παράθυρου) στους τοίχους ορισμένων σπιτιών του χωριού και χρονολογούνται στα παλαιοχριστιανικά χρόνια δηλώνουν την συνεχή κατοίκηση της περιοχής από τα προϊστορικά έως τα βυζαντινά τουλάχιστον χρόνια. 

Νεότερα στοιχεία έχουμε ότι το χωριό κατοικούνταν από Γκρεκομάνους βουλγαρόφωνους.

Οι Έλληνες πρόσφυγες της Κρωβύλης έχουν διαφορετικούς τόπους προέλευσης και διαφορετικούς χρόνους εγκατάστασης στο χωριό τους. Η πρώτη ομάδα που εγκαταστάθηκε το 1922 προέρχονταν από τις περιοχές της Κεσσάνης, Μαχμούτ Κιοϊ, Βαρνίτσα, Καδήκιοϊ, Ηράκλεια, Δαούτ Δερλή, Αμυγδαλιά, Μαύρη, Σιγλή, Δεμπερίκιοϊ, Νεοχώριο, Κιρκ Κιοϊ, Μακρά Γέφυρα, Αδριανούπολη και 40 Εκκλησίες.

Η δεύτερη ομάδα προσφύγων προέρχεται από το Δογάνοβο Αν. Ρωμυλίας και εγκαταστάθηκαν στην Κρωβύλη το 1924. Σήμερα το Δογάνοβο ονομάζεται "Καπετάν Πέτκο Βοϊβόδα" προς τιμή του ήρωα κατά τους Βουλγάρους, συνεργάτη των Ρώσων και λήσταρχο για τους Έλληνες που έδρασε στην περιοχή της Κρωβύλης.

Στην απογραφή του 1928 φέρει την Κρωβύλη να έχει 895 κατοίκους ήτοι 421 άνδρες και 474 γυναίκες.

Μέχρι το 1998 η Κρωβύλη αποτελούσε την έδρα της ομώνυμης κοινότητας μαζί με τον οικισμό των Πετρωτών. Το 1932 είχε 878 κατοίκους πρόεδρο τον Καπανταΐδη και κοινοτικό συμβούλιο τον Ηλία Πετρίδη, Νίκο Καπανταΐδη, Δημ. Χατζή, Σταύρο Κάζου και Μεχμέτ Ογλού Χαμήτ με γραμματέα τον Χρ. Μακρίδη.

Μια χαρακτηριστική διαφορετικότητα εμφανίζεται στην προφορά τους η οποία εύκολα κάνει φανερό τον τόπο προέλευσης των κατοίκων της Κρωβύλης. Η διαφορετικότητα διακρίνεται επίσης στα έθιμα, στους χορούς, στα τραγούδια και στην ενδυμασία.

Όπως διηγούνται οι παλαιοί Κρωβυλιώτες το έθιμο της Καθαράς Δευτέρας έχει να κάνει με την κρέμασμα των σκυλιών και ήρθε από το χωριό Σιγλί της Αν. Θράκης. Αυτό το έθιμο διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960, το έκαναν γιατί πίστευαν ότι έτσι θα έχουν καλή παραγωγή στα σουσάμια τους.

Σήμερα υπάρχουν δύο τρείς Κρωβυλιώτες που το θυμούνται και το περιγράφουν. Σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει κανένας που να μας δίνει ζωντανή μαρτυρία από το βάρβαρο αυτό έθιμο.

Ένα παρόμοιο έθιμο γινόταν και στην Μεσούνη που την Καθαρά Δευτέρα ταΐζανε τα αδέσποτα σκυλιά με ψωμί βουτηγμένο σε κρασί που όταν το έτρωγε ο σκύλος παραπατούσε. Βάρβαρα έθιμα σε σκληρές εποχές που ευτυχώς έχουν εκλείψει.

Καταγραμμένα άλλα έθιμα ήταν το βράδυ του ψυχοσάββατου εφαρμόζανε το έθιμο "της κλοπής" διαφόρων πραγμάτων από τα σπίτια των ελεύθερων κοριτσιών. "Οι κλοπές" γινόταν καλοπροαίρετα από νεαρά παλικάρια του χωριού που μετέφεραν τα "κλεμμένα" κάρα, εργαλεία κλπ στην πλατεία του χωριού. Το πρωΐ ο πατέρας που "τα έψαχνε" και αφού τα έβρισκε τα μετέφερε πάλι στο σπίτι του.

Ένα άλλο έθιμο των Ανατολικορωμυλιωτών της Κρωβύλης είναι τα "ιννιά φαΐα". Τα εννέα φαγητά. Στο έθιμο αυτό κάθε βράδυ την παραμονή των Χριστουγέννων, στρώνανε στο τραπέζι 9 νηστίσιμα φαγητά και αφού θυμιατίζανε καθότανε όλη η οικογένεια και έτρωγε. Το 9 είχε τον συμβολισμό του και συμβόλιζε τους 9 μήνες που έμεινε ο Χριστός στην κοιλιά της Παναγίας ή τα εννιάμερά της.

Μέχρι πριν πολλά χρόνια γινόταν "η βόλτα" που ξεκινούσε από την αρχή της Κρωβύλης και έφτανε μέχρι τον κεντρικό στύλο, ή τον πλάτανο του χωριού. Τότε ήταν που γέμιζε ο δρόμος από νεαρά αγόρια και κορίτσια. Αγόρια ερχόταν και από άλλα χωριά με τα πόδια, ή ποδήλατα, ή μοτοποδήλατα. Εκεί γινόταν και οι γνωριμίες, τα πειράγματα μεταξύ των νέων και τα συνοικέσια. 

Από το βιβλίο του γιατρού της Μαρώνειας Μ. Μελίρρυτον που γράφτηκε το 1870 διαβάζουμε τα εξής: Καρά Κουρτζαλί (Κρωβύλη). Απέχει δύο ώρες από την Μαρώνεια, προς το όπισθεν αυτής μέρος, επί ωραιοτάτης και ευφοροτάτης πεδιάδας. Κατοικείται από 50 χριστιανικές οικογένειες, επάγγελμα των κατοίκων η γεωργία. Ομιλούν βουλγαρικά, έχουν νεόδμητη εκκλησία και κοινόν σχολείο απέχει 6 ώρες από την Κομοτηνή. 

Στην δεκαετία του 1890 η Κρωβύλη κατοικούνταν από Βουλγαρόφωνους Γκρεκομάνους. Τότε ήταν που άρχισαν τα βουλγαρόφωνα χωριά της Ροδόπης και οι βουλγαρόφωνοι της Κομοτηνής σιγά - σιγά να προσχωρούν στην βουλγαρική εξαρχία.

Οι Κρωβυλιώτες Γκρεκομάνοι βουλγαρόφωνοι όμως παρά τις πιέσεις ήταν το μοναδικό βουλγαρόφωνο χωριό που εξακολουθούσε να έχει σχέσεις με τους Έλληνες προύχοντες της Κομοτηνής, μητροπολίτη, Χατζηκωνσταντή Ζωΐδη και λοιπούς. Έτσι παρά τον άνισο αγώνα που έκανε ο μητροπολίτης Μαρωνείας δεν μπόρεσε να τους κρατήσει υπό την σκέπη του Οικουμενικού Πατριαρχείου λόγω των αφόρητων πιέσεων και τις απειλές για την ζωή τους που δεχόταν από τους εθνικιστές Βούλγαρους.

Παλιά οι Γκρεκομάνοι βουλγαρόφωνοι κάτοικοι της Κρωβύλης για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες τους καλούσαν ως τσομπάνηδες βουλγαρόφωνους κατοίκους του χωριού "Ποντίκια - Σισανλί", πάνω από τη Νέα Σάντα, οι οποίοι ήταν φτωχοί. Πολλές φορές οι κάτοικοι τους πλήρωναν δίνοντας τους ένα μέρος γης ή ένα μικρό οικόπεδο. Έτσι σιγά - σιγά άρχισαν να εγκαθίστανται μόνιμα στην Κρωβύλη, ίσως η Ποντικογειτονιά της Κρωβύλης η ονομασία της να προέρχεται από τους πρωτοκατοικίσαντες από τα Ποντίκια. Μια άλλη εκδοχή μας λέει ότι η γειτονιά αυτή πήρε το όνομά της από έναν κάτοικο που διέμενε εκεί με το ψευδώνυμο "Ποντίκης". Η άλλη γειτονιά λέγεται Τσερκέζ - γειτονιά, γιατί πιθανώς παλιά έμενε εκεί ένας κάτοικος με το ψευδώνυμο Τσερκέζης. 

Σύμφωνα με παλιές διηγήσεις η πιο παλιά Κρωβύλη, βρισκόταν στις πλαγιές του Ισμάρου, όπου μέχρι και σήμερα έχει πολλές οχιές. Μάλιστα στην μεγάλη φωτιά πριν χρόνια τα φίδια τρομοκρατημένα και κυνηγημένα από την φωτιά, έφτασαν μέχρι τα Ραντάρ.

Στο χωριό λοιπόν γύρω από αυτό υπήρχαν πολλά φίδια άκακα άλλα και δηλητηριώδη για τα οποία υπάρχουν και πολλοί θρύλοι και παραμύθια στην περιοχή. Λέγεται μάλιστα πως ολόκληρο το χωριό αναγκάστηκε κάποτε να μετακομίσει και να εγκατασταθεί στο σημείο που βρίσκεται σήμερα γιατί το χωριό εκείνο είχε γεμίσει από δηλητηριώδεις οχιές. Ο Άγιος Γεώργιος της Κρωβύλης χτίστηκε το 1862, ψηλότερα νότια είναι κτισμένο το εξωκκλήσι του Αγίου Δημητρίου και δυτικά στην άκρη του χωριού υπάρχει το εξωκκλήσι του Αγίου Αθανασίου χτισμένο από τους Βουλγάρους. Μέσα στα Νεκροταφεία υπάρχει και το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου που το έφτιαξε το 1963 ο επί 25 χρόνια κοινοτάρχης του χωριού Δημήτριος Δημάδης για να θυμούνται τον γιό του Αντώνιο που σκοτώθηκε νεαρός τότε αστυνομικός σε τροχαίο δυστύχημα.

Στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου υπάρχει ο τάφος του ήρωα ιερέα Δημήτριου Καβάζη ακοίμητου φρουρού του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας.

Ο ιερέας αυτός άφησε πίσω του την πρεσβυτέρα του Βαϊανή την ηρωική αυτή γυναίκα να μεγαλώσει μόνη της τα πέντε παιδιά τους, την Κωνσταντινιά, τον Ιωάννη, τον Παναγιώτη, τον Γιώργο και την Ευαγγελία. Γεννήθηκε στις Μαύρες Κεσσάνης το 1890. Με την εκκένωση της περιοχής, τον Νοέμβριο του 1922 εγκαταστάθηκε στην Κρωβύλη, δημιουργώντας οικογένεια με την Βαϊανή από την Νέα Καλλίστη το γένος Δαδούση, χειροτονήθηκε το 1931. Με την έναρξη της βουλγαρικής κατοχής του αφαίρεσαν τα κλειδιά του ενοριακού ναού του, δυσκολεύονταν αφάνταστα στην τέλεση των ιερατικών του καθηκόντων.

Κάποτε έφτασε στα αυτιά των Βουλγάρων ότι ήταν ο συνδετικός κρίκος και πρόσωπο επαφής των ανταρτών με τους Έλληνες προύχοντες και τους αγωνιστές των γύρω χωριών, πήγαινε με το γαϊδουράκι στα γύρω χωριά, Αετοκορυφή, Μέστη και άλλα γιατί δεν τον άφηναν να ιερουργεί στην Κρωβύλη αλλά και για τον αγώνα. Τον συνέλαβαν σε μια συνάντηση μέσα σε έναν αχυρώνα στη Μέστη και κατηγορήθηκε ότι μετέφερε νέα από το αντάρτικο του Ισμάρου, ότι διάβαζε και μετέφερε νέα μέσω των ελληνικών εφημερίδων στους Έλληνες των χωριών, ότι έκρυβε ένα όπλο το οποίο είχε πάρει από τον αδελφό από την Χρυσούπολη. Το όπλο δεν βρέθηκε ποτέ. Επίσης δεν δέχθηκε να γραφεί σαν Βούλγαρος. Για τους ανωτέρω λόγους τον κατηγόρησαν χωρίς όμως να το κάνουν δικαστήριο και αφού δεν ενέδωσε στις αξιώσεις των Βουλγάρων, συνελήφθη, βασανίσθηκε πολλές φορές και πέθανε δια λιθοβολισμού.

Βρέθηκε στον τόπο μαρτυρίου του τον Οκτώβριο του 1944, μετά την αποχώρηση των Βουλγάρων, από υπόδειξη ενός μωαμεθανού βοσκού! Το σώμα του μαζί με των άλλων αγωνιστών από τους Ασκητές βρέθηκαν πάνω σε πέτρες, δίπλα υπήρχαν υπολείμματα φωτιάς των βασανιστών και εκτελεστών τους Βουλγάρων. Κάθε Κυριακή πριν την 28η Οκτωβρίου τιμάται η μνήμη των 4 εθνομαρτύρων κληρικών της μητρόπολης Μαρωνείας και Κομοτηνής οι οποίοι βασανίστηκαν και θανατώθηκαν από τους Βουλγάρους κατακτητές. 

Στον ιερό ναό της Αγίας Σοφίας η Μητρόπολή μας ανήγειρε ηρώο προς τιμή τους που έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα και τα ονόματά τους γραφτήκανε στο Πάνθεο των ηρώων της Ροδόπης και της Ελλάδας όλης.
Σήμερα ο εγγονός του ιερέα, Δημήτριος Καβάζης, άξιος συνεχιστής του παππού του ζει στην Γερμανία, είναι δάσκαλος ειδικής αγωγής για παιδιά και νέους με νοητική υστέρηση και μαθησιακά προβλήματα καθώς επίσης και καθηγητής γυμνασίου επί 30 χρόνια.

Το δημοτικό σχολείο της Κρωβύλης έχει τρεις μεγάλες αίθουσες, και έπαψε να λειτουργεί στα μέσα της δεκαετίας του 1980 επειδή δεν υπήρχαν μαθητές. Ο πρώτος δάσκαλος ήταν ο Δουβλής Κωνσταντίνος από την Ήπειρο όπως και η σύζυγός του. Τα αρχεία του, το υλικό διδασκαλίας και το βιβλίο όλα έχουν εξαφανιστεί ή καταστραφεί.

Επειδή όλα τα χρόνια ο οικισμός των Πετρωτών ανήκε στην Κοινότητα της Κρωβύλης θα αναφερθούμε με λίγα λόγια και γι' αυτόν τον οικισμό.

Τον Ιανουάριο του 1878 ο λήσταρχος Πέτκος Βοεβόδας μαζί με τριάντα ληστές οι οποίοι είχαν υψώσει την ελληνική σημαία ορισμένοι φορούσαν και φουστανέλες (για να ενοχοποιούν τους Έλληνες), εισήλθαν στον οικισμό των Πετρωτών και αφού αφόπλισαν τους κατοίκους λαφυραγώγησαν το χωριό, σκότωσαν ορισμένους και αποχώρησαν.

Στη βραχώδη κορυφή του υψώματος Άγιος Γεώργιος που υψώνεται πάνω από το χωριό Πετρωτά. Στη βόρεια πλευρά του υπάρχουν  υπολείμματα βυζαντινού τείχους δύο κυκλικοί πύργοι και μια πύλη που κλείνει την μοναδική πρόσβαση στον βράχο.

Χρονολογείται στο τέλος του 6ου αιώνα με αρχές του 7ου αιώνα. Πάνω και γύρω από τον βράχο τα νεολιθικά χρόνια γινόταν  εξορύξεις για την κατασκευή πέτρινων εργαλείων. Μολονότι το νεολιθικό λατομείο δεν έχει αξιοποιηθεί τουριστικά, είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία της περιοχής, παλιά υπήρχε λατομείο εκμετάλλευσης της μυλόπετρας, στομίων πηγαδιών και άλλα. Η δραστηριότητα του λατομείου σταμάτησε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Νότια του οικισμού, βόρεια και νότια του ρέματος "Μακρύς Γιαλός" σε υψόμετρο 100 μέρα περίπου βρίσκονται τα λατομεία. Ακόμα υπάρχουν λαξευμένες μισοτελειωμένες μυλόπετρες στα τοιχώματα των ορυχείων. Υπάρχουν επίσης υπόγειες αίθουσες εκμετάλλευσης λάξευσης αλλά είναι επικίνδυνες για εσωτερική επίσκεψη. Ο Δήμος Μαρώνειας Σαπών θα πρέπει να δείξει ενδιαφέρον για την αξιοποίηση της περιοχής αυτής. Δίπλα στην παραλία των Πετρωτών είναι χτισμένος ο ναός του Αγίου Ευγενείου, αρχή και τέλος της "Ρωμανίας" που ονειρεύτηκαν κάποιοι να κτίσουν εκεί.

Πάνω στην κορυφή επίσης βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Η τοπική παράδοση μας αναφέρει, ότι παλιά κάθε χρόνο στην γιορτή του Αγίου εμφανιζόταν ένα ελάφι για να θυσιαστεί στον Άγιο.

Όλη η κορυφή του βράχου των Πετρωτών ήταν από τα προϊστορικά χρόνια ένα μεγάλο υπαίθριο ιερό. Υπάρχουν δύο λαξευμένα καθίσματα - θρόνοι της Θεάς Κυβέλης ή Δήμητρας και του Διονύσου.

Σε όλη την επιφάνεια υπάρχουν πολλές λαξευμένες λεκάνες, τρύπες, βαπτιστήρι, όπου γινόταν ο καθαρμός του υποψήφιου μύστη.

Υπάρχουν επίσης πολλές κοιλότητες όπου οι μύστες τοποθετούσαν τις προσφορές τους ή θυσίαζαν.

Όλα τα ανωτέρω επιβεβαιώνουν την ιερότητα του χώρου. Στην κοιλάδα βόρεια των Πετρωτών υπάρχουν μικρές ταφικές τούμπες όπως και υπολείμματα αρχαϊκού τοίχους.

Στα Πετρωτά σήμερα διαμένουν, ένα ζευγάρι Αυστριακών, κατά διαστήματα μια οικογένεια από τις Σάπες και 2-3 οικογένειες μουσουλμάνων.

Η Κρωβύλη λόγω του φτωχού εδάφους της ανάγκασε τα παιδιά της να ξενιτευθούν έτσι από το 1960 και μετά έφυγαν πολλοί κυρίως για Γερμανία, Ολλανδία, Αυστραλία, σήμερα Κρωβυλιώτες έχουμε σε πολλά μέρη της Ελλάδος αλλά και εκτός όπως και στην Σερβία, Ηνωμένες Πολιτείες, Κύπρο και αλλού.

Οι Κρωβυλιώτες είναι γνωστοί γλεντζέδες, πολλά κορίτσια τους έχουν παντρευτεί στα γύρω χωριά στην Μαρώνεια περίπου 30, στις Σάπες, στην Διώνη, στους Ασκητές, στην Κομοτηνή και αλλού.

Άλλα άξια τέκνα της Κρωβύλης εκτός από τον Δημήτριο Καβάζη που προαναφέραμε είναι και οι εξής: Ευάγγελος Αλμπανίδης, καθηγητής Ιστορίας και καθηγητής Γυμναστικής των ΤΕΦΑΑ, Θεόδωρος Κούκος, Φιλόλογος, Νίκος Σαντελούδης γεωπόνος, Νίκος Παρασκευούδης χημικός εργάζεται και ζει στην Αθήνα, Βαγιανή Μπαμπατζή νηπιαγωγός στην Αθήνα, Ρένα Χατζή δασκάλα στην Αθήνα, μουσικοί οι: Τσακιράκης, Κωστής Φόρτσας σε όλα τα πνευστά, Ιωάννης Καβάζης ιατρός, Βαγιανή Καβάζη νηπιαγωγός, ο Δημήτρης Καβάζης πολιτικός μηχανικός στην Θεσσαλονίκη, ο Νίκος Κουτίδης που εργάζεται στην πολεμική αεροπορία και η Δήμητρα Κουτίδου που είναι νοσηλεύτρια στην Κομοτηνή.

Παρά τις δυσκολίες της αγροτικής ζωής σήμερα έχουμε στην Κρωβύλη δύο τρείς νέους αγρότες και καλλιεργητές φρούτων όπως ο Στράτος Δαγκουλίδης, Δέσποινα Τζινούδη, Δημήτρης Γκουντάρας, ο Τσακιράκης, ο Γιώργος Δομβρίδης, Λάκης Μαλτιπιώτης και πολλοί άλλοι που τα ονόματά τους μας διαφεύγουν αυτή την στιγμή.

Σήμερα ο άξιος Πολιτιστικός Λαογραφικός Σύλλογος Κρωβύλης με διάφορες εκδηλώσεις που πραγματοποιεί σε τακτά χρονικά διαστήματα, κρατάει τα ήθη και έθιμα του χωριού μεταδίδοντας στους απανταχού Κρωβυλιώτες τον νόστο και την αγάπη για τον τόπο καταγωγής τους.