Πάνδροσος: Ο γραφικός οικισμός της Ροδόπης

Για την Πάνδροσο δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τους πρώτους κατοίκους που εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Βούλγαροι.

Το 1922 από το χωριό άρχισαν ορισμένες οικογένειες Βουλγάρων να φεύγουν για την Βουλγαρία.

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή άρχισαν πρόσφυγες να έρχονται στην ελεύθερη Ελλάδα. Έτσι στην Πάνδροσο ήρθαν πολλές άγνωστες μεταξύ τους οικογένειες δημιουργώντας μια νέα πατρίδα η καταγωγή τους ήταν από τις εξής περιοχές: Από το Χέλιον της Αν. Θράκης ήρθαν στην Πάνδροσο το 1922 και ήταν οι πρώτοι πρόσφυγες που κατέφθασαν εδώ. Από τις Σαράντα Εκκλησιές. Από τις Βρύσες Αν. Θράκης. Από Άγιο Γιάννη Αν. Θράκης. Από την Γέννα Αν. Θράκης. Από το Εύανδρον Μαλγάρων Αν. Θράκης. Από το Αλτίν Τας Μαλγάρων Αν. Θράκης. Από την Σκόπελο, από το Στρατηγείο Σαράντα Εκκλησιών Αν. Θράκης. Από την Βιζύη Αν. Θράκης. Από την Σκεπαστή Αν. Θράκης. Από την Ραιδεστό Αν. Θράκης. Από τις Σοφίδες Αν. Θράκης. Από το Χάνι Κοριτσιού της Κωνσταντινούπολης. Από το Αχμάκ Μπέη της Αν. Θράκης. Από την Καισάρεια της Μικράς Ασίας. Από το Κιζντερβέν Προύσας Μικράς Ασίας. Από την Χαριούπολη Αν. Θράκης. Η εγκατάσταση των προσφύγων έγινε στο χωριό από το 1922 μέχρι το 1938.

Στο χωριό κατοικούσαν λίγες οικογένειες Βουλγάρων. Χτίστηκαν από τους πρόσφυγες γύρω στα 80 σπίτια ανατολικά του Καρυδορέματος. Ήταν μονώροφα και διώροφα. Στα διώροφα στο κάτω μέρος ήταν ο αχυρώνας και σταβλίζονταν τα ζώα. Τις αυλές τις είχαν περιφραγμένες με παλιούρια (καράτσαλια). Μέσα στην αυλή έβαζαν τη βοϊδάμαξα και στην άκρη είχαν μια τουαλέτα με κέδρα.

Οι Πανδροσιώτες υπέφεραν πάρα πολύ, κυρίως στα χρόνια της βουλγαρικής κατοχής 1941-1944. Τότε οι ξυλοδαρμοί, οι βασανισμοί, το άρπαγμα της σοδιάς τους ήταν καθημερινό φαινόμενο. Τελικά οι Βούλγαροι έφυγαν από το χωριό τον Οκτώβριο του 1944.

Κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου σχεδόν το σύνολο των κατοίκων εγκατέλειψαν το χωριό και πήγαν στην Κομοτηνή. Μετά το τέλος του εμφυλίου οι Πανδροσιώτες γύρισαν στο χωριό τους όπου ενωμένοι χωρίς μέσα προσπαθώντας να κάνουν το καλύτερο για το χωριό τους. Σε λίγο πολλοί κάτοικοι του χωριού εγκατέλειψαν πάλι ακόμα και τα χωράφια τους και έφυγαν για δουλειά στο εξωτερικό. Πάλι όμως ξαναγύρισαν στο χωριό τους σε καλύτερη οικονομική κατάσταση φτιάχνοντας δικά τους σπίτια και περιουσία.

Η Πάνδροσος βρίσκεται στην είσοδο της χαράδρας που οδηγεί στο χωριό της Νυμφαίας. Δίπλα από το χωριό περνάει ο ποταμός Καρυδόρεμα ή Μπουκλουτζάς.

Πηγαίνοντας από την πόλη στο τέλος της οδού Φιλιππουπόλεως στα μουσουλμανικά νεκροταφεία, υπήρχε ο «Φόρος» στον οποίο πλήρωναν ένα μικρό ποσό όσοι έμπαιναν στην πόλη.

Μπαίνοντας μέσα στο χωριό, αριστερά και δεξιά υπήρχαν πολλές μουριές και το 1952 σπάρθηκαν τα σημερινά πλατάνια. Η εκκλησία, είναι αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία. Σε κάθε γειτονιά υπήρχε και ένα πηγάδι με κρύο νερό. Επίσης υπήρχε και μια κεντρική βρύση που ερχόταν δροσερό νερό από το βουνό.

Οι πρώτοι κάτοικοι ου εγκαταστάθηκαν στο χωριό, καλλιεργούσαν ο καθένας όπου έβρισκε. Το 1929 έγινε η πρώτη διανομή κλήρων και η δεύτερη το 1952. Τότε άρχισαν να κτίζονται και τα πρώτα σπίτια. Τότε έγιναν διανοίξεις των αγροτικών δρόμων.

Βορειοδυτικά του χωριού, στον ποταμό Καρυδόρεμα 500 μέτρα πιο πίσω από το νερόμυλο, ήταν ο Ασβεστόφουρνος. Έτσι τον βρήκαν όταν ήλθαν. Το καμίνι, ήταν ένας λάκκος βαθύς, χτισμένος γύρω - γύρω με πέτρες, με είσοδο από μπροστά για να τροφοδοτείται η φωτιά, έπαιρναν τις ασβεστόπετρες και τις τοποθετούσαν συμμετρικά μέσα στο λάκκο κλείνοντας σιγά - σιγά προς τα πάνω. Όταν τελείωναν έβαζαν φωτιά στο καμίνι το οποίο  έκαιγε μέρα νύχτα και το λιγότερο σε μια εβδομάδα, ανάλογα με την ένταση της φωτιάς και τα ξύλα είχαν έτοιμο τον ασβέστη.

Το 1953 παραχωρήθηκε από την κοινότητα, μια έκταση όπου εγκαταστάθηκε η κατασκήνωση την οποία διαχειριζόταν το ΠΙΚΠΑ και λειτουργούσε έως το 1972.

Το 2001 με την ευθύνη του Δήμου Κομοτηνής άρχισε να επαναλειτουργεί φιλοξενώντας παιδιά απόδημου Ελληνισμού, παιδιά με ειδικές ανάγκες, παιδιά δημοτών. Έχει πισίνα, γήπεδο τένις, κιόσκια, εστιατόρια και ξενώνες.

Το 1963 υδροδοτήθηκε το χωριό. Το 1967 ηλεκτροδοτήθηκε και υιοθετήθηκε από τον Δήμο Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης ο οποίος συγχρηματοδότησε το έργο για να τελειώσει η ασφαλτόστρωση του δρόμου και της πλατείας.

Πρόεδρος του χωριού ήταν ο Γκουντέλας Ιωάννης. Γκουντέλας Γιώργος, Αγγελίδης Σπύρος, Βουτσάς Δημήτριος, Καλτσίδης Πύργιος, Αγγελίδης Ιορδάνης, Στρογγυλός Χρήστος, Μαντατζής Αργύριος και Καζαλίδης Κυριάκος. Γραμματέας Κοινότητας Πανδρόσου ο Κεχαγιάς, Τσάκας Απόστολος, Μπαρμπούνης Αθανάσιος και Καπαρτή Μάρθα.

Ο Προφήτης Ηλίας είναι κτισμένος στην πλατεία του χωριού. Κτίστηκε περί το 1867. Είναι βασιλικού ρυθμού και πετρόκτιστος. Ορισμένες εικόνες τις έφεραν οι πρόσφυγες από την πατρίδα τους όπως τον Άγιο Μόδιστο, την Αγία Κυριακή, τον Άγιο Κωνσταντίνο.

Η εικόνα του Προφήτη Ηλία, της Παναγίας, του Χριστού, ο Σταυρός του Εσταυρωμένου και ο Επιτάφιος υπήρχαν.

Με τα χρόνια με τις παρεμβάσεις που έκαναν στο ναό αντικατέστησαν το ξύλινο τέμπλο με τσιμεντένιο όπως και το πάτωμα με μωσαϊκό. Η εκκλησία του χωριού εορτάζει στις 20 Ιουλίου. Παλιά την παραμονή του Προφήτη Ηλία γινόταν θυσία ζώων και το κρέας μοιραζόταν στους πιστούς. Σήμερα, οι πιστοί πηγαίνουν ζώα στην εκκλησία τα οποία βγαίνουν στην δημοπρασία.

Οι ιερείς που υπηρέτησαν στον ναό ήταν ο Δημήτρης Φρειδάς που γλύτωσε την σφαγή από το Σαμμάκοβο, ο Θεοδόσιος Θυμικιώτης, ο Δημήτρης Τρέσαλος, ο Ιωακείμ Ιωακειμίδης και ο αρχιμανδρίτης ιερομόναχος Προκόπιος Μπαλτσίδης.

Ανατολικά του χωριού και στην άκρη του ποταμού Καρυδόρεμα, ήταν ο νερόμυλος, τον οποίο τον βρήκαν οι χωριανοί όταν ήρθαν από την πατρίδα, τον συντήρησε ο μπάρμπα Σωτήρης και άρχισε να τον δουλεύει. Ήταν χτισμένος με πέτρες και για σκεπή είχε πλάκες. Από ένα αυλάκι από απόσταση 500 μέτρα ερχόταν το νερό, συγκεντρωνόταν σε μια δεξαμενή και ύστερα έπεφτε από ύψος πάνω στην φτερωτή, οπότε με το βάρος του η φτερωτή που είχε ένα μεγάλο άξονα έδινε κίνηση στην πάνω μυλόπετρα. Η κάτω μυλόπετρα ήταν σταθερή και γύρω - γύρω ήταν σαν σκαφίδα. Η πάνω μυλόπετρα είχε μια τρύπα απ' όπου έπεφτε στις μυλόπετρες ότι ήταν για άλεσμα. 

Ο νερόμυλος δεν σταματούσε να δουλεύει ποτέ. Με το καλαμποκίσιο αλεύρι έφτιαχνε τότε το γνωστό στους παλιούς νόστιμο κατσαμάκι.

Τα ήθη και έθιμα, ο αρραβώνας, ο γάμος, η γέννηση, η βάπτιση, τα γλέντια ήταν όλα παρόμοια σχεδόν με των άλλων Ανατολικοθρακιωτών Ελλήνων. Το κυρίαρχο όργανο για όλα τα γλέντια ήταν και είναι η γκάιντα την οποία οι γκαϊντατζήδες την έφτιαχναν μόνοι τους. Έπαιρναν το δέρμα από το αρνί, το κούρευαν, το έβαζαν μέσα σε λάδι και ξύδι για να μαλακώσει, το καθάριζαν καλά από τις τρίχες και το κάτω μέρος του δέρματος το μάζευαν και το έδεναν καλά. Το γύριζαν ανάποδα, ώστε το εσωτερικό μέρος να είναι προς τα έξω. Μάζευαν το λαιμό, όπου τοποθετούσαν την φυσούνα. Στο ένα πόδι, το αριστερό, τοποθετούσαν την γκαϊντανίτσα και στο δεξί πόδι, το μπουρί που αποτελείται από τρία κομμάτια και από εκεί έβγαινε ο ήχος.

Δεν υπήρχε γάμος, αρραβώνας και γλέντια που να μην είχαν απαραιτήτως τους γκαϊντατζήδες τους. Ο πρώτος ιερέας του χωριού ήταν ο Παπά Δημήτρης Φρυδάς, γεννήθηκε το 1857 στα Τουρλιά του Σαμμάκοβου. Την ιστορία του την έχουμε γράψει στην ιστορία του Νέου Σιδηροχωρίου. Ένας άλλος ιερέας του χωριού ήταν ο παπά Θεοδόσης Θυμικιώτης. Αυτός γεννήθηκε το 1918 στο Καρατζά Χαλι Μαλγάρων Αν. Θράκης. Το 1940 έλαβε μέρος στην μάχη του οχυρού της Νυμφαίας. Μετά την πτώση του οχυρού έφυγε για την Μέση Ανατολή όπου κατατάχθηκε πάλι στον ελληνικό στρατό. Το 1946 απολύθηκε από τον στρατό και επέστρεψε στο χωριό του.

Παντρεύτηκε την επί επτά χρόνια που τον περίμενε αρραβωνιαστικιά του Βασιλική και απέκτησε δύο κόρες, την Χρυσάνθη και την Ευγενία. Ακολούθησε την ιεροσύνη και ήταν ιερέας στο χωριό μέχρι τον θάνατό του το 1991.

Για τον ηρωϊσμό και την αυτοθυσία του επέδειξε κατά την διάρκεια που υπηρέτησε ως στρατιώτης έλαβε τις εξής ηθικές αμοιβές. α) Προήχθη επιλοχίας επ' ανδραγαθία, β) Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων, γ) Πολεμικός Σταυρός Τάξεως, δ) Χάλκινος σταυρός από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, στ) Μετάλλιο Εθνικής Αντίστασης 1940-1945.

Άλλος ήρωας του χωριού ήταν ο Κωνσταντίνος Παρμάκης. Το 1940 υπηρετούσε ως κληρωτής στο φυλάκιο της Νυμφαίας. Πολέμησε στη μάχη του Οχυρού της Νυμφαίας. Ακολούθως έφυγε στη Μέση Ανατολή. Πολέμησε στο Ελ Αλαμέιν. Το 1942 κατατάχθηκε στον Ιερό Λόχο. Το 1944 στον Ιερό Λόχο πήρε μέρος στην απελευθέρωση των Δωδεκανήσων και των νησιών του Αιγαίου. Το 1948 απολύθηκε από το στρατό και επέστρεψε στο χωριό του. 

Το 1944 όταν δόθηκε το σύνθημα της απελευθέρωσης από τους Βουλγάρους. Μια γριούλα ονόματι Μαρία Παπαδοπούλου, έβγαλε μια ελληνική σημαία μέσα από το στρώμα της. Τότε την έδεσε στο ψηλότερο κλωνάρι ενός δένδρου ο νεαρός τότε Σάββας Τσιμπερίδης.

Γύρω από το χωριό υπάρχουν διάσπαρτοι προϊστορικοί, όπως και ρωμαϊκοί οικισμοί. 1,5 χιλιόμετρο βορειοδυτικά της Πανδρόσου δίπλα στο τουριστικό περίπτερο υπάρχουν τα ερείπια υστεροβυζαντινού κάστρου, χτίστηκε για να ελέγχει το πέρασμα προς την Φιλιππούπολη, ίσως να είναι το κάστρο "της Περιστεράς" που μας αναφέρουν αρχαίες πηγές.

Προ 12 ετών περίπου κάτοικος της Πανδρόσου παρέδωσε μέρος με βάση αρχαίου κίονα που την βρήκε σε θεμέλια αρχαίου ναού που βρίσκεται 3 χιλιόμετρα βορειονατολικά της Πανδρόσου δίπλα στο τυχηρόρεμα. Πάνω της είναι γραμμένο το όνομα του Άρχοντα της περιοχής, εκείνης της εποχής καθώς και η προσφορά που έκανε.

Σήμερα ο "Σύλλογος Φίλων Πανδρόσου προσπαθεί με διάφορες εκδηλώσεις να διατηρήσει τα ήθη και έθιμα του χωριού στον πολιτισμό καθώς επίσης συμμετέχει και στις εθνικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις με σκοπό να εξυψώσει πνευματικά, ηθικά και κοινωνικά όλους τους κατοίκους του χωριού της Πανδρόσου.

Πηγές
Wikipedia
Ερανίσματα από την Πάνδροσο - Δήμος 
Κομοτηνής - ΔΚΕΠΠΑΚ