Προσκυνητές: Το μπαλκόνι του Ισμάρου στο Θρακικό Πέλαγος

Η περιοχή του σημερινού χωριού των Προσκυνητών ανήκε κατά την αρχαιότητα στην «Χώρα» της Μαρώνειας.

Γύρω από τον σημερινό οικισμό υπάρχει η παρουσία των ανθρώπων από την Νεολιθική περίοδο (5800 π.Χ. Αρχαία ευρήματα έχουν βρεθεί μέχρι το 380 μ.Χ. Στην περιοχή Καρά Τεπέ δυτικά του χωριού υπάρχει προϊστορικός οικισμός 5.560 π.Χ. με πλούσια επιφανειακά ευρήματα, όμοια με τα χαρακτηριστικά του προϊστορικού οικισμού της Παραδημής.

Στην περιοχή κοκκινόχωμα υπάρχει προϊστορικός οικισμός που ανευρέθηκαν λίθινα εργαλεία, πέλεκυς, τριπτήρες, βάση λίθινου αγγείου με δύο πόδια, οστέινα εργαλεία, σφονδύλια, δύο πήλινα ειδώλια με εγχάρακτη διακόσμηση, όστρακα και αγγεία.

300 μέτρα ανατολικά του χωριού υπάρχει προϊστορικός οικισμός όπου ανευρέθηκαν πυριτόλιθοι, όστρακα μαύρου και καστανού χρώματος), μικρό αγγείο με εγχάρακτη διακόσμηση από παράλληλες και καμπυλοειδείς γραμμές.

Νότια πάλι των Προσκυνητών υπάρχει προϊστορικός οικισμός όπου ανευρέθηκαν λίθινοι πέλεκυς πυριτόλιθοι, όστρακα βάσεις, λαβές και χείλη αγγείων μαύρου και καστανού χρώματος.

Β.Δ. του χωριού στα 500 μέτρα στην περιοχή μπαλκάν υπάρχει λατομείο πωρόλιθου όπου υπάρχουν απολιθωμένα προϊστορικά κοχύλια, αχινοί, φύλλα δένδρων και άλλα.

Στην θέση αμυγδαλότοπος υπάρχουν επιφανειακά διάσπαρτα κομμάτια απολιθωμένων κορμών δένδρων εκατομμυρίων ετών μήκους μέχρι 60 εκατοστών. Νότια του χωριού στην περιοχή αλμυρή γκιόλα υπάρχουν μισοβυθισμένα θεμέλια αρχαίου μικρού λιμανιού.

Από το λατομείο που βρίσκεται στην περιοχή μπαλκάν πριν χρόνια κατασκεύασαν αντίγραφα από τα απολεσθέντα ή καταστραφέντα μαρμάρινα μέρη του ανακατασκευασθέντος αρχαίου θεάτρου της Μαρώνειας.
Γύρω από τους Προσκυνητές υπάρχουν πάνω από 10 αρχαία λατομεία. Πολλά λατομεία έχουν καλυφθεί από πουρνάρια  που έχουν φυτρώσει. Φαίνονται ακόμα τα σημάδια από τα εργαλεία εξόρυξης που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι λατόμοι. Το σπήλαιο του Κύκλωπα Πολύφημου ανήκει γεωγραφικά στους Προσκυνητές όμως λόγω της ιστορίας με τον Οδυσσέα ανήκει στην Μαρώνεια.

Σημαντικά ευρήματα ιστορικών χρόνων ήλθαν στο φως Β.Α. του χωριού στη θέση Μπαντιμλίκι. Από την θέση αυτή προέρχονται όστρακα ρωμαϊκής εποχής νομίσματα της Αίνου 2ου - 1ου αιώνος π.Χ. καθώς και μαρμάρινοι γωνιόλιθοι από κτήριο.

Ανατολικά του χωριού στη θέση Μπουσγκάνι ανευρέθηκαν, όστρακα θρακικών και ρωμαϊκών χρόνων.
1 χιλιόμετρο Β.Α. του χωριού στη θέση Μάνα ανευρέθη οικοδομικό υλικό Ιωνικής προέλευσης προερχόμενο πιθανόν από ιερό, όπως και όστρακα Ρωμαϊκών χρόνων.

Στη θέση κοκκινόβρυση ήλθαν στο φως μαρμάρινες πλάκες από κατεστραμμένο κιβωτιόσχημο τάφο.
Ν.Δ. του χωριού κοντά στην ακτή στη θέση Ντιβί - Μποϊνού, ανευρέθηκαν όστρακα κλασικών χρόνων, τμήμα πήλινης σαρκοφάγου και μέρη από κατεστραμμένους τάφους.

Στον παραλιακό οικισμό της Αλκυώνης, βρέθηκαν κέραμοι κλασικών χρόνων, λαβές αμφορέων, αρχαία οικοδομικό υλικό. Νομίσματα Μαρώνειας, βάσεις αμφορέων, κεραμίδια στέγης, καθώς και θεμέλια κτισμάτων. Από τη θάλασσα ανασύρθηκε μαρμάρινο άγαλμα ιματιοφόρου ανδρικής μορφής και παραδόθηκε στο μουσείο Κομοτηνής.

Στο χωράφι του Κοκκινίδη Ευάγγελου στην περιοχή Τυφλοπήγαδο νότια του χωριού βρίσκεται πιθανόν το μεγαλύτερο αιωνόβιο ελαιόδεντρο του νομού με διάμετρο πάνω από τέσσερα μέτρα 300 μέτρα βορειοανατολικά του χωριού υπάρχει η δεύτερη μεγάλη σε ηλικία ντόπια ελιά 500 ετών περίπου μέσα στο χωράφι του Σπυριδωνίδη Χρήστου με διάμετρο 4 μέτρα. Αυτά τα δύο ελαιόδεντρα είναι από τα παλαιότερα των Προσκυνητών. Πριν γίνουν οι εκχερσώσεις του δάσους γύρω από το χωριό υπήρχαν πολλοί αιωνόβιοι δρυς (παλαμουτιές), σήμερα όλοι δεν ξεπερνούν τους 20-30.

Πηγάδια με πέτρινο στόμιο μέσα και έξω από το χωριό υπήρχαν περί τα 50, από αυτά άλλα σκεπάστηκαν και από άλλα πουλήσανε το πέτρινο στόμιο τους σε αρχαιοκάπηλους.
 

Η καταγωγή των κατοίκων του οικισμού

Οι κάτοικοι των Προσκυνητών κατάγονται από τα εξής μέρη: Α) Χωριό Σιαΐνκιο ή Σιαχίνκιο (Σίνδιον) και λίγοι από το Τατάρκιο, το Ντουλούκιο και το Θυμίτκιο περιοχή Μαλγάρων και Κεσσάνης Αν. Θράκης. Λιγότεροι προέρχονται από το Καρλίκιο Κεσσάνης Αν. Θράκης. Λίγοι Γκαγκαβούζηδες από το Χάπσα Αν. Θράκης που βρίσκεται στα σύνορα Ελλάδος - Βουλγαρίας - Τουρκίας.

Το 1923 ήλθαν πρόσφυγες και από το χωριό Μικρό Μπογιαλίκι περιοχή Ιάμπολης Αν. Ρωμυλίας (Νότια Βουλγαρία).

Το 85% των κατοίκων που ήρθαν από την Βόρεια Θράκη (Ανατολική Ρωμυλία) προέρχονται από το "Μικρό Μπογαλίκι". Το υπόλοιπο 15% ήταν από άλλα χωριά. Σύμφωνα με την Συνθήκη της ανταλλαγής των πληθυσμών η μετάβαση των κατοίκων στην Ελλάδα έγινε ένα χρόνο αργότερα από τους Ανατολικοθρακιώτες, με αρκετά ήπιο τρόπο, δίνοντας από την βουλγαρική κυβέρνηση και σε κάθε μέλος μιας οικογένειας, από 10 ομολογίες. Κάθε οικογένεια στο χωριό είχε και από 250 πρόβατα.

Όταν ξεκίνησαν για την Ελλάδα με τα κάρα έφεραν ορισμένα χρήσιμα πράγματα, σπόρους, εργαλεία και λίγα ζώα. Ερχόμενοι εδώ βρήκαν τους ήδη εγκατεστημένους πριν ένα περίπου χρόνο Ανατολικοθρακιώτες, Γκαγκαβούζηδες και Καρλικιώτες καθώς και μερικούς τελευταίους Βουλγάρους που ετοιμάζονταν να φύγουν για την Βουλγαρία.

Ορισμένοι βολεύτηκαν σε κάποια άδεια σπίτια κι άλλοι έκτισαν σπίτια βοηθούμενοι από τους συγχωριανούς τους. Στο επόμενο διάστημα έγινε η διανομή των κλήρων των χωραφιών.

Το χωριό ονομαζόταν Χατζιλάρι, αργότερα πήρε την ελληνική ονομασία Προσκυνηταί ή Προσκυνητές από την επιτροπή ονοματοθεσίας οικισμών το 1923. Υπάρχουν δύο εκδοχές που συζητούν οι παλαιοί του χωριού ως προς το όνομα του οικισμού. Η πρώτη ότι προέρχεται από την τουρκική ονομασία "Γκιζλιγιέρ" που θα πει κρυφό μέρος, γιατί είχε κτιστεί σε μέρος που να μη φαίνεται από την θάλασσα από τους πειρατές και η άλλη εκδοχή ότι είχε πολλούς χριστιανούς βουλγαρόφωνους που πηγαίνανε στα Ιεροσόλυμα και εξαιτίας αυτού πήρε το όνομα Χατζηλάρι λόγω των πολλών Χατζήδων.

Στη θέση του σημερινού οικισμού υπήρχε παλιά ελληνικό χωριό που εποικίστηκε από τους Βουλγάρους, όπως και μια μικρή γειτονιά που κατοικούνταν από Οθωμανούς. Κατά την οθωμανική εποχή στην δεκαετία του 1890 μετά από πίεση και απειλές για την ζωή τους από Βούλγαρους εθνικιστές ένα μέρος του βουλγαρόφωνου πληθυσμού αναγκάστηκε να πάει με το μέρος τη βουλγαρικής εξαρχίας παρά τον αγώνα που έδωσε ο μητροπολίτης Μαρωνείας και ο βουλγαρόφωνος ιερέας του χωριού Ντιμιτάρ Στάϊκοφ.

Όταν ήλθαν οι Έλληνες πρόσφυγες όσα από τα σπίτια ήταν κατοικήσιμα, κατοικήθηκαν από τους πρώτους πρόσφυγες, οι υπόλοιποι χτίσανε καινούργια. Οι πρόσφυγες ήλθαν στο χωριό οι περισσότεροι με τα κάρα και με λίγα αγροτικά εργαλεία και σπόρους.

Στην πατρίδα εγκατέλειψαν όλη την περιουσία τους, τα χωράφια, τα κοπάδια με τα ζώα ξεκινώντας κυριολεκτικά από το μηδέν. Η πρώτη δουλειά των προσφύγων ήταν να χτίσουν την εκκλησία προς τιμή του Αγίου Γεωργίου στο κέντρο σε θέση όπου υπήρχε ιερός ναός βουλγάρικος. Πρώτος παπάς του χωριού ήταν ο παπα-Βασίλης που ήταν ιερέας στο «Μικρό Μπογιαλίκι». 

Του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης γινόταν το πανηγύρι, που όλος ο κόσμος έβαζε τα γιορτινά του γλεντούσαν έκαναν κουρμπάνι. Στο πανηγύρι αυτό πάντα έπαιζε γκάιντα ο «γκαϊτατζής» Πρεπάκης Αναστάσιος που δυστυχώς αργότερα σκοτώθηκε στον εμφύλιο.

Το 1932 στην κοινότητα Προσκυνητών το κοινοτικό συμβούλιο το αποτελούσαν οι: Ν. Δουλγεράκης, Στ. Βασιλικόπουλος, Αθ. Κοκκινίδης, Χρ. Δουργουνάκης, Αθ. Πρεπάκης και γραμματέας ο Ν. Μαλατσίδης.

Το 1941-1944 το χωριό ήταν υπό βουλγαρική κατοχή. Οι Κάτοικοί του ξαναζούσαν πάλι δύσκολες μέρες με το γνωστό βουλγάρικο ξύλο τις κατασχέσεις της σοδειάς των χωραφιών, της πείνας και πολλών άλλων κακών. Αρκετοί νέοι τότε χάσανε την ζωή τους από τους Βουλγάρους.

Κατά την διάρκεια του 1940-1941 περνούσαν από το χωριό και οι Γερμανοί με τις μοτοσικλέτες τους από και προς την Μαρώνεια χωρίς όμως να σταματούν στο χωριό. Πέντε κάτοικοι του χωριού πολέμησαν στον συμμαχικό στρατό στο Ελ Αλαμέιν επί 5,5 χρόνια.

Κατά τον εμφύλιο πόλεμο ήλθαν δύσκολα χρόνια στο χωριό. Περίπου 200 νέοι και νέες οδηγούνται στο βουνό στην περιοχή της Νυμφαίας. Κάποιοι μπόρεσαν και έφυγαν άμεσα ή έμμεσα σε διάστημα μερικών χρόνων και επέστρεψαν πίσω στο χωριό τους. Δυστυχώς όμως περίπου 50 άτομα οδηγήθηκαν σε άλλες χώρες, Βουλγαρία, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Πολωνία. Το 1946 με εντολή του ελληνικού στρατού εγκαθίσταται το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων στην Ξυλαγανή και λίγοι στην Κομοτηνή. Αυτό έγινε γιατί δεν μπορούσε ο Στρατός να προστατεύσει το χωριό και τους κατοίκους από τους Αντάρτες. Τα παραπάνω αποτελούν μια κακή παρένθεση η οποία ξεπεράστηκε ευτυχώς γρήγορα από τους κατοίκους των Προσκυνητών κι έκτοτε ήλθε η αρμονική συμβίωση χωρίς μίσος και πάθος μέχρι και σήμερα, γιατί έτσι πρέπει και έτσι είναι το σωστό.

Στην πλατεία του χωριού υπάρχει ηρώο προς τιμή των πεσόντων ηρώων του χωριού από το 1940 μέχρι και το 1949 όπου αναγράφονται τα ονόματα τους και είναι οι: Καραποστόλου Δημήτριος του Θεμιστοκλή, Μπενακάκης Ιωάννης του Ιωάννη, Παπαζαχαρίου Στυλιανός του Πέτρου, Παπανικολάου Θ. του Δημητρίου, Τενανάκης Στυλιανός του Ιωάννη, Τριανταφυλλίδης Δημήτριος του Αθανασίου, Δαλακάκης Ιωάννης του Ιωάννη, Καρταλάκης Ιωάννης του Ιωάννη, Καρακωστίδης Νικόλαος του Χρήστου, Κοκκινίδης Γεώργιος του Γεωργίου, Φράγγος Βασίλειος του Αθανασίου, Πετράκης Στυλιανός του Γεωργίου, Αγγελίδης Χρήστος του Κωνσταντίνου, Αρχοντίκης Θ. του Δημητρίου, Δαλακάκης Γιώργος του Ιωάννη, όπως και ο πεσών το 1974 Κοκκινίδης Α. του Κωνσταντίνου. Να είναι αιωνία η μνήμη τους.

Ένα έθιμο που το φέρανε από το χωριό τους οι καταγόμενοι από την Αν. Θράκη και το συνεχίζουν μέχρι και σήμερα στους Προσκυνητές είναι ότι την παραμονή των Αγίων Θεοδώρων το βράδυ αυτό γίνεται το "έθιμο της κλοπής" διαφόρων πραγμάτων από τα σπίτια των ελεύθερων κοριτσιών. "Οι κλοπές" γίνονται καλοπροαίρετα από τα νεαρά παλικάρια του χωριού που μετέφεραν τα "κλεμμένα" στην πλατεία του χωριού.

Άλλα έθιμα είναι οι Λαζαρίνες και η Μπάμπω (γυναικοκρατία).

Τα παλαιότερα χρόνια για κάποιο διάστημα λειτουργούσε Σχολή Τεχνιτών Οικοδόμων, που έβγαζε αξιόλογους τεχνίτες που βοήθησαν στην μεγάλη ανοικοδόμηση της περιοχής μας. Από τον τόπο καταγωγής πολλών Προσκυνητιωτών το χωριό Σύδιο (Σιαχίνκιοϊ) καταγότανε και ο αγωνιστής ήρωας οπλαρχηγός του 1819, 20 και 1821 Καρά-Γιάννης ή Γιάννης Καρυοφυλίδης ή Καρυοφυλάκης, ήταν ο φόβος και ο τρόμος της περιοχής για τους Οθωμανούς.

Από τους Προσκυνητές είναι πολλοί οι νέοι που διαπρέψανε στις επιστήμες λόγω όμως έλλειψης στοιχείων δεν θα τους αναφέρουμε, ίσως σε κάποιο επόμενο γραπτό μας. Όπως επιστήμονες, αρχαιολόγοι, 3-4 πιλότους, κτηνίατροι, τοπογράφοι, υπάλληλοι, τραγουδιστές και πολλοί άλλοι.

Στους Προσκυνητές λειτουργεί και το Λαογραφικό Μουσείο με εκθέματα που προέρχονται από τα μέλη του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Προσκυνητών που σκοπό έχει να διαδίδει την παράδοση, τα ήθη και έθιμα του χωριού στις νεώτερες γενιές, καθώς επίσης με εκθέσεις φαγητών, γλυκών και χειροτεχνημάτων, αναδεικνύοντας έτσι τα τοπικά προϊόντα των Προσκυνητών.

Πηγές
Χρήστος Δουλγεράκης - Θρακικός 
Ηλεκτρονικός Θησαυρός
Καρακωστίδης Νικόλαος 
Wikipedia