«Μάθημα ιστορίας» για την Θράκη

Με ένα περιληπτικό, αλλά πολύ ενδιαφέρον «μάθημα ιστορίας» έγινε η επίσημη έναρξη των Ελευθερίων 2017 στην Κομοτηνή. Τη «διδασκαλία» αυτού του μαθήματος ανέλαβε ο επίτιμος έφορος των αρχαιοτήτων και επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ, Διαμαντής Τριαντάφυλλος στον οποίο η δημοτική αρχή ανέθεσε αυτή την εναρκτήρια ομιλία των Ελευθερίων 2017 που έγινε χθες το απόγευμα στο αμφιθέατρο του ιδρύματος Παπανικολάου. 

Ο κος Τριαντάφυλλος στοιχειοθέτησε την ομιλία του έχοντας κατά νου, «την κοινή πεποίθηση ότι οι εορτασμοί των εθνικών επετείων δεν πρέπει να περιορίζονται στους απαραίτητους πανηγυρισμούς και τις εκδηλώσεις εθνικής υπερηφάνειας, αλλά να αποτελούν συγχρόνως σταθμούς για εθνική περίσκεψη και εθνική αυτογνωσία» όπως είπε και ξεκίνησε την περιγραφή του από τον 6ο και 7ο αιώνα π.Χ., οπότε η Θράκη δέχτηκε τους πρώτους της εποίκους. 

«Πρώτος σταθμός του ταξιδιού μας ο αποικισμός του 7ου και 6ου αι. π.Χ. όταν πολίτες με τις οικογένειές τους εγκατέλειψαν τις εστίες τους στη Μικρά Ασία και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και ήρθαν να εγκατασταθούν στα παράλια της Θράκης. Έφυγαν, ως μετανάστες της εποχής, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή ή ως πρόσφυγες για να ξεφύγουν από το θάνατο και την υποδούλωση των Περσών, είπε ο κος Τριαντάφυλλος ανατρέχοντας και αναφέροντας, όπως πάντα, τους ιστορικούς από τους οποίους αντλεί τις πληροφορίες του. 

Συνεχίζοντας αναφέρθηκε στην προχριστιανική διαδρομή της Θράκης για να πει ότι «οι αποικίες, μικροί εμπορικοί σταθμοί στην αρχή, αναπτύχθηκαν οικονομικά και πολιτιστικά και μεταμορφώθηκαν σε μεγάλες πόλεις - κράτη με δημοκρατικό πολίτευμα και δημοκρατικούς θεσμούς. Η ανάπτυξη εμπορικών και πολιτισμικών σχέσεων με τα θρακικά φύλα της περιοχής συνέβαλε στη διασπορά της ελληνικής γλώσσας, της θρησκείας, της παιδείας, της τέχνης και των θεσμών, την οποία ευνόησαν πολλοί ηγεμόνες των Θρακών» ενώ θέση στις περιγραφές του είχαν και τα βουνά της Ροδόπης τα οποία φιλοξένησαν μεταξύ άλλων και τον βασιλιά των Βισαλτών και Κρηστωναίων Θρακών, ο οποίος είχε μηνύσει στον Ξέρξη ότι δεν πρόκειται να υποταχθεί με τη θέλησή του, κατά την περίοδο των Περσικών πολέμων.

Από την ομιλία του κου Τριαντάφυλλου θυμηθήκαμε και την εξέχουσα θέση που κατείχε η Μαρώνεια, η οποία μαζί με τη Θάσο και τα Άβδηρα ανήκαν στις μεγαλύτερες πόλεις της Θράκης, οι οποίες όμως «επιδιώκοντας να κυριαρχήσουν στον οικονομικό τομέα, δεν δίσταζαν να μηχανορραφούν η μια εναντίον της άλλης ή να πολεμούν μεταξύ τους ή να επιδιώκουν τη φιλία των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, όπως ήταν το κράτος των Αθηνών, το βασίλειο των Μακεδόνων, το θρακικό βασίλειο των Οδρυσών και το βασίλειο των Περσών».

Η Μαρώνεια πρωταγωνίστησε και στην αναφορά του κου Τριαντάφυλλου στην περίοδο της κυριαρχίας των Ρωμαίων, κατά την οποία καταγράφεται ένα αιματηρό περιστατικό:  «Πρόκειται για τη σφαγή των Μαρωνιτών από τον Φίλιππο Ε' της Μακεδονίας και τη συνθήκη συμμαχίας Ρωμαίων και Μαρωνιτών. Μετά το τέλος του Β' Μακεδονικού πολέμου οι Ρωμαίοι ήθελαν να περιορίσουν τη δύναμη του Φιλίππου Ε' και του Αντιόχου Γ'. Για τον λόγο αυτό διακήρυξαν την ελευθερία των ελληνικών πόλεων στο βόρειο Αιγαίο το 196 π.Χ. Στη Μαρώνεια, όπως και σε άλλες πόλεις, οι πολίτες είχαν χωριστεί σε δυο παρατάξεις, μια φιλορωμαϊκή και μια φιλομακεδονική. Ο Φίλιππος κατέλαβε τη Μαρώνεια και εγκατέστησε μακεδονική φρουρά. Οι αντίπαλοι Μαρωνίτες διαμαρτυρήθηκαν στη Ρώμη και ο Φίλιππος αναγκάστηκε να συμμορφωθεί στις εντολές της Συγκλήτου και να αποσύρει τη φρουρά του. Λίγο πριν όμως εκδικήθηκε σκληρά τους αντιπάλους του στη Μαρώνεια. Κάλεσε τον υπεύθυνο στρατηγό για τη Θράκη Ονόμαστο και του ανακοίνωσε το σχέδιό του. Εκείνος έστειλε τον Κάσσανδρο, άνδρα γνωστό στους Μαρωνίτες, γιατί βρισκόταν συχνά στην πόλη και αυτός οδήγησε τη νύχτα ομάδες Θρακών και ακολούθησε μεγάλη σφαγή "και πολλοί των Μαρωνειτών απέθανον" (187/6 π. Χ.), αναφέρει ο Πολύβιος». 

Στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Θράκη ανάγεται σε σημείο αναφοράς για την εποχή. «Απέκτησε σπουδαία γεωστρατηγικά, οικονομικά και πολιτισμικά πλεονεκτήματα, αλλά συγχρόνως γνώρισε συνεχείς επιδρομές αλλοφύλων, δηλώσεις, καταστροφές, σφαγές και εξανδραποδισμούς» μας πληροφόρησε ο κος Τριαντάφυλλος, όπως επίσης μας επεσήμανε και το ενδιαφέρον σπουδαίων βυζαντινών αυτοκρατόρων –όπως  ο Ιουστινιανός- για την περιοχή: «Ο Ιουστινιανός μεγάλωσε τα όρια της αυτοκρατορίας και ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τη Θράκη. Επισκεύασε τα τείχη της Τοπείρου, της Αναστασιουπόλεως, της Μαξιανουπόλεως, της Τραϊανουπόλεως, της Πλωτινοπόλεως, της Αδριανουπόλεως και της Φιλιππουπόλεως».

Την ίδια περίοδο φτάνουν στη Θράκη και οι πρώτοι χριστιανοί από τη Μικρασία, τη Συρία και την Αρμενία «άλλοτε για να ενισχυθεί ο πληθυσμός της Θράκης και να αντιμετωπιστούν οι επιδρομές των βαρβάρων, και άλλοτε για να σταματήσουν οι εξεγέρσεις στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας». 
Η Θράκη φυσικά πέφτει και αυτή θύμα των ενδοβυζαντινών συρράξεων, που οδηγούν στην πτώση της Αυτοκρατορίας. Ως θύμα και η Θράκη περνάει πλέον στην οθωμανική κατοχή και το ζυγό αυτόν θα τον αποτινάξει το 1821. Και εδώ, στην Επανάσταση του 1821 οι Θράκες συμμετέχουν ενεργά, παρά το γεγονός της στενής γειτνίασης με τον κατακτητή. Σημαίνουσες προσωπικότητες της εποχής (και της περιοχής) στελεχώνουν και ενισχύουν την Φιλική Εταιρία, ακολουθούν τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στον Ιερό Λόχο, ενώ κληρικοί εμψυχώνουν το λαό και φροντίζουν για τη μόρφωση των Ελληνόπουλων – πάντα κρυφά από το μάτι του κατακτητή. Από την ομιλία του κου Τριαντάφυλλου, επισημαίνουμε: «[...] Πολλοί λόγιοι και έμποροι έσπευσαν να μυηθούν στη Φιλική Εταιρεία, με πρώτο τον έμπορο Αντώνη Κομιζόπουλο από τη Φιλιππούπολη, ο οποίος έγινε το τέταρτο μέλος της Εταιρείας. Οι Θρακιώτες που μυήθηκαν υπολογίζονται σε δυο χιλιάδες. 

Πολλοί νέοι κατατάχθηκαν στον Ιερό Λόχο του Αλεξάνδρου Υψηλάντη και πήραν μέρος στις μάχες Δραγατσανίου και Σκουλενίου [...]Οι εξεγέρσεις της Σωζοπόλεως με αρχηγούς τον Μητροπολίτη Παΐσιο και τον αδελφό του Δημήτριο Βάρη, της Σαμοθράκης, της Αίνου, των Λαβάρων και της Καλλίπολης κατέληξαν στον ηρωικό θάνατο των εξεγερμένων. Επαναστατικό σώμα πολεμιστών από τη Μάκρη, Μαρώνεια και Κομοτηνή με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Μαρωνείας Κωνστάντιο και οπλαρχηγό τον Ιατρό Ευαγγέλου ενώθηκε στο Άγιον Όρος με το σώμα του Εμμανουήλ Παππά. Εκεί στη Μονή Εσφιγμένου ο Κωνστάντιος ευλόγησε τα όπλα των πολεμιστών και κήρυξε την επανάσταση [...]Η συμβολή των Αινιτών ναυτικών στον κατά θάλασσα αγώνα της επανάστασης υπήρξε καθοριστική. Διακρίθηκαν ο Μαργαρίτης Χατζή-Φραντζής Κούταβος, ο καπετάν Γιάννης Καραβέλης και ιδιαίτερα ο καπετάν Χατζή-Αντώνιος Βισβίζης και η γυναίκα του Δόμνα Βισβίζη. Και οι δυο διέθεσαν όλη την περιουσία τους στον Αγώνα και έγραψαν σελίδες απαράμιλλης ανδρείας και πατριωτισμού».

Βέβαια τη μαχητικότητα τους, οι Θρακιώτες την πλήρωσαν με βαρύ φόρο αίματος, ενώ δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι «μετά τη δημιουργία ελεύθερου ελληνικού κράτους η Θράκη παρέμεινε στον ζυγό της δουλείας για ένα ακόμα αιώνα». Σε αυτή την περίοδο η Θράκη υπέστη και βουλγαρική κατοχή και έγινε αντικείμενο σε διαπραγματεύσεις ξένων, χωρίς η ίδια να έχει δικαίωμα επιλογής. «Δολοφονίες μητροπολιτών, ιερέων και προκρίτων, καταστροφή ναών και σχολείων, εμπρησμοί σπιτιών και ολοσχερής καταστροφή της Αγχιάλου. Οι Θρακιώτες με τη βοήθεια του ελληνικού κράτους και του Μακεδονικού Κομιτάτου αντέδρασαν και οργάνωσαν ένοπλες ομάδες αρχίζοντας τον Θρακικό Αγώνα (1903-1909), εφάμιλλο του Μακεδονικού, με γενναίους οπλαρχηγούς, όπως ο Θεόδωρος Αμπατζόπουλος από τη Βιζύη της Ανατολικής Θράκης» μας θύμισε ο κος Τριαντάφυλλος, ωστόσο από δω και στο εξής αρχίζει να στρώνεται ο δρόμος για την ελευθερία της Θράκης: «Μετά τον πρώτο Βαλκανικό πόλεμο όλη η Θράκη περιήλθε στους Βουλγάρους. Η ήττα όμως των Βουλγάρων στον δεύτερο Βαλκανικό πόλεμο έδωσε την ευκαιρία στους Τούρκους να ανακαταλάβουν αμαχητί την Αδριανούπολη και την Ανατολική Θράκη.

Ο ελληνικός στρατός προχώρησε στη Δυτική Θράκη και κατέλαβε την Ξάνθη και την Κομοτηνή, ενώ άγημα πεζοναυτών από τα ελληνικά πλοία κατέλαβε την Αλεξανδρούπολη. Με συμφωνία Ελλήνων και Τούρκων ανακηρύχτηκε τότε η αυτονομία της Δυτικής Θράκης, η οποία διαιρέθηκε διοικητικά σε τρία τμήματα. Με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (10 Αυγούστου 1913) και τη σκανδαλώδη υποστήριξη της Ρωσίας η Δυτική Θράκη παραχωρήθηκε και πάλι στη Βουλγαρία. Ένας πλωτάρχης ελληνικού πλοίου που έφευγε από την Αλεξανδρούπολη, ο Κωνσταντίνος Μελάς, είπε στους κατοίκους τα προφητικά λόγια: "Η σύντομη αυτή κατάληψη της Θράκης ήταν ο αρραβώνας με τη Μητέρα Ελλάδα και δεν θα αργήσουν οι γάμοι."»

Η πολυπόθητη απελευθέρωση της Θράκης και η ενσωμάτωσή της στον ελληνικό κορμό ήρθε το 1920 παράλληλα με τη Μικρασιατική Εκστρατεία που είχε ξεκινήσει το 1919 και στην οποία η Ελλάδα παρατημένη από τους συμμάχους της ηττήθηκε κατά κράτος. 

Το χρονικό της απελευθέρωσης, από την ομιλία του κου Τριαντάφυλλου: «Μετά το τέλος του πρώτου παγκόσμιου πολέμου ο ελληνικός στρατός ήταν έτοιμος να προχωρήσει στην κατάληψη της Θράκης. Η κίνηση αυτή αναβλήθηκε, γιατί αποφασίστηκε από τους συμμάχους η κατάληψη της Σμύρνης και της ενδοχώρας της από τον ελληνικό στρατό, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 2 Μαΐου 1919 από την 1η Μεραρχία της Λάρισας. [...] Η 9η Μεραρχία Παρανεστίου κατέλαβε την Ξάνθη και την περιφέρειά της ως το Πόρτο Λάγος στις 4 Οκτωβρίου 1919. Άλλες συμμαχικές μονάδες κατέλαβαν τις υπόλοιπες περιοχές της Δυτικής Θράκης ως το Καραγάτς της Αδριανούπολης. Η συμμαχική Διοίκηση της Θράκης ανατέθηκε στον Γάλλο στρατηγό Louis Franchet d' Espèrey, τον οποίο εκπροσωπούσε στην έδρα της Διοίκησης στην Κομοτηνή ο Γάλλος στρατηγός Charles Antoine Charpy. Εκτός από τις διοικητικές υπηρεσίες δημιουργήθηκε τότε Ανώτερο Διοικητικό Συμβούλιο, ένα είδος Βουλής που συγκροτούσαν εκπρόσωποι όλων των εθνοτήτων, ανάλογα με τη σύνθεση και το μέγεθος του πληθυσμού τους.

Εκπρόσωπος της Ελλάδος στη Διασυμμαχική Διοίκηση ορίστηκε από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο ο στενός συνεργάτης του και πολιτευτής από την Κοζάνη, Χαρίσιος Βαμβακάς, ο οποίος κατά την οκτάμηνη θητεία του επιτέλεσε σπουδαίο εθνικό έργο. Κέρδισε την εμπιστοσύνη των Γάλλων στρατηγών και φρόντισε για την παλιννόστηση και την αποκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων. [...] Η Μεραρχία Σερρών με διοικητή τον Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη έφτασε στην Ξάνθη και στάθμευσε στον Ίασμο. Ενισχύθηκε με ένα ακόμα Σύνταγμα Πεζικού και δυο Μοίρες Πυροβολικού και αναχώρησε στις 12 Μαΐου για κατάληψη της Κομοτηνής. Με πεζοπορία δυο ημερών έφτασε το απόγευμα της 13ης Μαΐου έξω από την Κομοτηνή. Την επόμενη μέρα 14 Μαΐου 1920 στις 10 το πρωί τα πρώτα τμήματα της Μεραρχίας μπήκαν στην πόλη. Οι κάτοικοι υποδέχτηκαν τους στρατιώτες με εθνική υπερηφάνεια, ενθουσιασμό και ζητωκραυγές. Οι συνεχείς αγώνες των Θρακιωτών για την αποτίναξη του ζυγού της δουλείας, οι θυσίες και οι ποταμοί αίματος των αγωνιστών ηρώων και μαρτύρων δικαιολογούν, κατά τη γνώμη μας, τη χρήση του όρου απελευθέρωση της Θράκης αντί του όρου ενσωμάτωση που είναι ορθότερος κατά τους ιστορικούς, λόγω της Διασυμμαχικής κατοχής και της απόφασης των Συμμάχων που προηγήθηκαν».