Αρχιτεκτονική και μνήμες στις γειτονιές της Κομοτηνής

Η Κομοτηνή όλων μας, χριστιανών και μουσουλμάνων, που την κατοικούσαμε τον 19ο αιώνα και εξακολουθούμε να συνθέτουμε το παρόν της πόλης αυτής. Υπό αυτήν την οπτική ο Κώστας Κατσιμίγας, αρχιτέκτων μηχανικός - χωροτάκτης, παρουσίασε στο κοινό της πόλης μία ενδιαφέρουσα ομιλία γύρω από την αστική αρχιτεκτονική και τις πολεοδομικές εξελίξεις στην Κομοτηνή από το 1800 έως 1913. Αυτό ήταν το θέμα της ομιλίας που διοργάνωσε η Εταιρεία Θρακικών Μελετών στο πλαίσιο της σειράς εκδηλώσεων "Η φυσιογνωμία της Κομοτηνής κατά την τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1800-1913), το βράδυ της Δευτέρας 23 Ιανουαρίου στο Ίδρυμα Παπανικολάου στη Κομοτηνή. 

Ο ομιλητής στην αρχή της παρουσίασης αναφέρθηκε στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής, δηλαδή τον 19ο αιώνα και στη συνέχεια παρέθεσε το ιστορικό πλαίσιο των γεγονότων που σημάδεψαν  την περιοχή και ιδιαίτερα τη πόλη της Κομοτηνής. Οι παρευρισκόμενοι είδαν την πληθυσμιακή εξέλιξη της πόλης από την εποχή της Αλώσεως το 1543 μέχρι και τις αρχές του 20 αιώνα διαπιστώνοντας ότι η τότε Γκιουμουλτζίνε, από πολίχνη των 2.000, έγινε 4.000 το 1800 για αυξηθεί το 1900 σε περίπου 13.000, αφού προηγουμένως είχε γίνει σημαντικό διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο στη νότια Βαλκανική. 

"Ήταν ένα κεφαλοχώρι η Κομοτηνή, αλλά με δεδομένο ότι η Κωνσταντινούπολη εκείνη την εποχή είχε 800 χιλιάδες κατοίκους αντιλαμβάνεστε ότι και μια πόλη 13χιλιάδων κατοίκων ήταν μεγαλούπολη. Ήταν το μεγαλύτερο σε πληθυσμό κέντρο όλης της δυτικής Θράκης και με εκείνο τον πληθυσμό, έχοντας την Ξάνθη ανύπαρκτη και με διοικητικό κέντρο τότε η Γενισέα, η Αλεξανδρούπολη δεν υπήρχε, οι Φέρες και το Διδυμότειχο είχαν κάποιο πληθυσμό, ο οποίος ήταν υποδεέστερος της Κομοτηνής τον 19ο αιώνα. Επομένως με αυτές τις 4,5 χιλιάδες κατοίκους η Κομοτηνή ήταν ένα μεγάλο για την εποχή αστικό κέντρο δεδομένου των αναλογιών βέβαια", ανέφερε αναλυτικά ο ομιλητής.

Η πόλη της Κομοτηνής δέχθηκε αρκετές χιλιάδες μουσουλμάνους πρόσφυγες από την περιοχή της σημερινής Βουλγαρίας, ύστερα από τη ανεξαρτησία της αλλά και τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους που συνοδεύτηκαν και με βίαιους διωγμούς και σφαγές. Την ίδια περίοδο στην Κομοτηνή καταφθάνουν Έλληνες από την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία και ασχολούνται με το εμπόριο και τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων και κυρίως καπνού, αποκτώντας τεράστιες περιουσίες. 

Πρέπει να τονιστεί ότι την τελευταία περίοδο του 19ου αιώνα, συγκεκριμένα την τελευταία τριακονταετία, σύμφωνα με τον κ. Κατσιμίγα, "έχουμε μια αναβάθμιση της Κομοτηνής από τους Οθωμανούς. Την αναβαθμίζουν σε διοικητικό κέντρο, οπότε κατασκευάζονται μεγάλα δημόσια κτίρια και ουσιαστικά τριπλασιάζεται ο πληθυσμός της μέσα σε 50 χρόνια".

Από τα μέσα του 19ου έως και τις αρχές του 20ου παρατηρείται στην Κομοτηνή μια οργιώδης οικοδόμηση βιομηχανικών κτιρίων, εργαστηρίων, καταστημάτων, μεγάλων αποθηκών, σημαντικών διοικητικών κτιρίων  και κατοικιών ορισμένες από της οποίες ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας, ακολουθώντας πρότυπα της Αδριανούπολης και της Φιλιππούπολης. 

Ο ομιλητής αναφέρθηκε εκτενώς στις πολεοδομικές εξελίξεις και την κυκλοφορία στη πόλη παραθέτοντας στοιχεία με τα οποία προκύπτει μία τελείως διαφορετική λογική ως προς τις εξόδους τις πόλεις και τη διαβάθμιση της κίνησης. Οι παριστάμενοι άκουσαν και διαπίστωσαν ότι η σημαντικότερη έξοδος της πόλης ήταν προς το βορρά, η σημερινή οδός Μεγάλου Αλεξάνδρου, που οδηγούσε στην Αδριανούπολη και τη Φιλιππούπολη. Η έξοδος προς Μαρώνεια αλλά και προς Μάκρη και Αλεξανδρούπολη ήταν από την οδό Κοσμίου, ενώ προς Ξάνθη πήγαινε η οδός Φιλίππου προς τη σημερινή ΕΚΤΕΝΕΠΟΛ. Εκτενή αναφορά έκανε ο ομιλητής και για τις γειτονιές και τους δρόμους της Κομοτηνής που χτίστηκαν αξιόλογα αρχοντόσπιτα, αλλά και για τη κεντρική πλατεία και τον τρόπο που αυτή ήταν τότε διαμορφωμένη.

Η ομιλία κράτησε δύο ώρες και δέκα λεπτά καθηλώνοντας τους περίπου 200 ακροατές οι οποίοι παρέμειναν στη θέση τους, σχεδόν όλοι, μέχρι το τέλος παρά το γεγονός ότι η αίθουσα λίγο διέφερε από ψυκτικό θάλαμο. Παρόντες ο μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμων, ο δημοτικός σύμβουλος Γιώργος Ζηλούδης, ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Γιώργος Κυμπαρίδης, η  πρόεδρος του Τμήματος Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών Μαρία Δημάση, ο πρώην βουλευτής Γκαλήπ Γκαλήπ, εκπρόσωπος του Στρατού, η προϊσταμένη της Εφορείας  Αρχαιοτήτων Ροδόπης Χρύσα Καραδήμα, ο διευθυντής του ιδιωτικού σχολείο ΑΞΙΟΝ της Ξάνθης, πολλοί μηχανικοί, συνάδελφοι του ομιλητή αλλά και αρκετοί φοιτητές του Πανεπιστημίου της Θράκης.