ΒΙ.ΠΕ. Κομοτηνής: Το χθες και το σήμερα

Από την ίδρυσή της το 1976, στην εγκατάσταση των πρώτων βιομηχανιών το 1989 και στα 25 εργοστάσια που λειτουργούν σήμερα. Η διαδρομή της Βιομηχανικής Περιοχής Κομοτηνής καταγράφεται στο παρακάτω, εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο που επιμελήθηκε η Σοφία-Μαρία Γραβουνιώτη και εμείς φιλοξενούμε στις σελίδες μας. Μία καταγραφή χρήσιμη για να θυμηθούμε τη σημασία της Βιομηχανικής Περιοχής. 

Η ανάγνωση του κειμένου προσφέρει χρήσιμα στοιχεία για την ΒΙ.ΠΕ. του χθες και του σήμερα: 

Όταν ήμουνα στο γυμνάσιο ακόμη άκουγα για λίγες αλλά μεγάλες ελληνικές βιομηχανίες οι οποίες είχανε ταυτιστεί με την καθημερινότητα μας, όπως μπισκότα Παπαδοπούλου, Μερέντα Παυλίδης, Softex, Ιζόλα, Πειραϊκή-Πατραϊκή, κλωστές ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ κι άλλες πολλές, ονομαστές κι αξέχαστες. Στα 11 μου χρόνια είχα την τύχη να βλέπω την δημιουργία της βιομηχανικής περιοχής Κομοτηνής. Μια βιομηχανική περιοχή που μόλις έμπαιναν οι δομές για την ανάπτυξή της. Κεντρικός δρόμος δεν υπήρχε, μοναδική πρόσβαση της ήτανε από το Θρυλόριο, τότε ξεκινούσε η ΔΕΗ να φέρνει ρεύμα κι εγώ έπαιζα στον υπό κατασκευή δρόμο όπου έβλεπα μεγάλους αγωγούς να τοποθετούνται μέσα στη γη και φάνταζε έργο επιστημονικής φαντασίας όλο εκείνο το σκηνικό. Σε 2-3 χρόνια στα χωράφια της ΒΙ.ΠΕ. άρχισαν να σηκώνονται κι άλλα κτίρια, μεγάλες ή μικρές βιομηχανίες. Το σκηνικό άλλαξε, άρχισε να δείχνει βιομηχανική περιοχή σε όλη της το μεγαλείο. Ήτανε πλέον η δεύτερη μεγαλύτερη βιομηχανική της Ελλάδος, μετά της Σίνδου.  

ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΚΚΙΝΗΣΗΣ
Παραθέτω κάποια ιστορικά στοιχεία ώστε να γνωρίσουμε τις βάσεις μια βιομηχανικής εκκίνησης που άλλαξε ακόμη και τις κοινωνικές δομές της περιοχής μας.

Η Βιομηχανική Περιοχή Κομοτηνής ιδρύθηκε το 1976 (την ίδια χρονιά με των Ιωαννίνων) κι η πώληση των οικοπέδων άρχισε το 1978. Στο τεύχος (φύλλο της Εφημερίδας της κυβέρνησης) δεύτερο αρ. φύλλου 976 της 27 Ιουλίου 1976 υπογράφουνε οι: αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού και Προγραμματισμού Ιωάννης Μπούτος και ο υπουργός Βιομηχανίας Κων/νος Κονοφάγος, την ίδρυση, εγκατάσταση κι εκμετάλλευση της Βιομηχανικής Περιοχής Κομοτηνής σε έκταση 4000 στρεμμάτων, προσδιοριζομένης «υπό του τριγώνου του έχοντος κορυφάς τα χωρία Βάκκος, Αμάραντα και Πάμφορον και απεικονιζομένης δι΄ερυθράς διαγραμμίσεως , είς το υπ΄ αριθ. 129 τοπογραφικόν σχεδιάγραμμα Ν. Ροδόπης …..», έχοντας υπόψη την παράγραφο 1 του άρθρου 1 του Ν. 4458/1965 «περί βιομηχανικών περιοχών». 

Η ΒΙ.ΠΕ. Κομοτηνής αποτελείται από 4.335,82 στρέμματα (οριοθετημένη έκταση). 
Τα έργα υποδομής έγιναν σε 2 φάσεις: η πρώτη φάση ολοκληρώθηκε το 1983 και αφορούσε έκταση 1602 στρεμ. Ενώ η δεύτερη φάση ολοκληρώθηκε το 2001 και αφορούσε έκταση 2363,92 στρεμ. Έγινε τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου με τον αποχαρακτηρισμό έκτασης και δημιουργία νέων οικοπέδων (ΦΕΚ Τέταρτο Αρ. φύλου 81/12.02.2002). Το οικόπεδα που έχουνε διατεθεί έως το 2010 είναι συνολικού εμβαδού 2411 στρεμ. (76,5%) και απομένουν προς διάθεση 738 στρεμ. (23,5 %). Την περίοδο εκείνη (1976) στην πολιτική σκηνή κυβερνούσε ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, του οποίου η κυβέρνηση εκλέχθηκε την 17/11/1974 και ορκίσθηκε στις 21/11/1974, μετά από την πτώση της χούντας τον Ιούλιο του 1974. Ήτανε οι πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά από μια δεκαετία αποτελώντας καμπή προς την ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής της Ελλάδας, με μια ισχυρή κυβέρνηση με ευρύτατη λαϊκή απήχηση. Στις 08/12/1974 διεξήχθη δημοψήφισμά για την μορφή του πολιτεύματος με αποτέλεσμα την υπερίσχυση της αβασίλευτης δημοκρατίας με ποσοστό προτίμησης 69,2%. Ξεκινούσε μια νέα εποχή ανάπτυξης αξιοποιώντας όλους τους τομείς παραγωγής και με έμφαση στην εξωστρέφεια της χώρας.

Κατά την προηγούμενη χρονική περίοδο (1960-1973) η Ελλάδα είχε αυξήσει σταδιακά το άνοιγμα της στις διεθνείς αγορές και μέσου αυτού πέτυχε ταχεία οικονομική μεγέθυνση και συσσώρευση κεφαλαίου, ακολουθώντας το μεταπολεμικό αναπτυξιακό κύμα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Στον βιομηχανικό τομέα παρατηρήθηκαν σημαντικές βελτιώσεις με παράλληλη, όμως, μείωση μεριδίου των παραδοσιακών κλάδων (τρόφιμα, καπνό, ποτά, ένδυση, υπόδηση, κλωστοϋφαντουργία κι έπιπλα) και αύξηση της παραγωγής των ενδιάμεσων και κεφαλαιουχικών αγαθών αλλά και σύγχρονων καταναλωτικών αγαθών. Παράλληλα, αυτήν την περίοδο (1960-1973) η συμβολή του αγροτικού τομέα και του τομέα των κατασκευών ήτανε σημαντική, πλην φθίνουσα. Η αύξηση των εξαγωγών έδωσε  ώθηση στην ανάπτυξη κι η αύξηση των εισαγωγών εξέθεσε τους εγχώριους παραγωγούς στον διεθνή ανταγωνισμό, ενθαρρύνοντας με αυτό τον τρόπο τις επιχειρήσεις να προχωρήσουν σε τεχνολογικό και οργανωτικό εκσυγχρονισμό. Ήδη,  πλήθος εργαζομένων εγκατέλειπαν τον αγροτικό τομέα επιλέγοντας εργασία στο εξωτερικό με αποτέλεσμα η ανεργία να διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα και η εισροή μεταναστευτικού συναλλάγματος να στηρίζει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Τα έσοδα από τον τουρισμό, σε συνδυασμό με τα εξίσου σημαντικά έσοδα από την δραστηριότητα της εμπορικής ναυτιλίας απετέλεσαν κρίσιμης σημασίας πόρους για το ισοζύγιο πληρωμών.

Οι εξαγωγές αυξήθηκαν με ετήσιο ρυθμό περίπου 10%, η ελληνική οικονομία μπορούσε να χρηματοδοτήσει υψηλές εισαγωγές κεφαλαιουχικών αγαθών που ήτανε απαραίτητα στην τεχνολογική, βιομηχανική και οργανωσιακή ανάπτυξη της χώρας. Στην επόμενη περίοδο (1974-1985) οι βιομηχανικές περιοχές θα έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο σε αυτό κι ειδικά σε περιοχές όπου η ανάπτυξη είχε περιοριστεί στον πρωτογενή τομέα. Με αυτό το σκεπτικό δόθηκε προσοχή και στην Θράκη με την ίδρυση της Βιομηχανικής Περιοχής Κομοτηνής η οποία εντάχθηκε στο γενικότερο πλαίσιο ίδρυσης βιομηχανικών περιοχών το οποίο είχε ξεκινήσει το 1962 με την δημιουργία του Οργανισμού Βιομηχανικής Ανάπτυξης. Βασικός στόχος ήτανε η αποκέντρωση παραγωγικών δραστηριοτήτων από το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας, του κέντρου της Θεσσαλονίκης και από τα κέντρα μικρότερων περιφερειακών πόλεων. Συγχρόνως αποσκοπούσε στην δημιουργία βιομηχανικών υποδομών στην περιφέρεια, στην βελτίωση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων της, στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων και στον εκσυγχρονισμό των βιοτεχνιών. Επιπλέον θετικό αποτέλεσμα θα ήτανε η αύξηση των εισοδημάτων του τοπικού πληθυσμού.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ
Οι πρώτες βιομηχανίες που εγκαταστάθηκαν στην Βιομηχανική Περιοχή ήτανε οι ακόλουθες (μέχρι τέλους 1989 – αρχές 1990):
ΧΑΡΤΟΠΟΙΙΑ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΑΒΕΕ  (καταναλωτικά προϊόντα χάρτου) - TULIP ΑΕ (καραμέλες) - ALFIN (προϊόντα αλουμινίου) - ΒΕΤΑΝΕΤ ΑΕ (κατασκευαστική) -  HACO KZU (ηλεκτρόδια) - ΤΣΙΛΙΓΓΙΡΗΣ ΑΝΤ. ΕΒΙΤΑ ΑΕ (είδη ένδυσης) - ΣΑΡΡΗΣ (παπούτσια) - ROPA (παπούτσια) - OLYMPIC FILTER ΑΕΒΕ (φίλτρα αυτ/των και βαρέων οχημάτων) - CLEAN AIR - ΥΠΟΔΗΜΑΤΟΠΟΙΙΑ ΡΟΔΟΠΗΣ ΑΕΒΕ - ΕΛΒΙΟΜΕΤ (επιμεταλλωμένες συσκευασίες).    

Στην Κομοτηνή εκτελούσε καθήκοντα νομάρχη ο κ. Φωτέας Παναγιώτης (από το 1974 έως το 1981).

Κατά κοινή παραδοχή, ξεχώρισε ως ένας φωτισμένος άνθρωπος, άξιος νομάρχης που άφησε σημαντικό θεσμικό και πολιτισμικό έργο. Μια εποχή κατά την διάρκεια της οποίας διακρίνονται θεαματικές εξελίξεις στην πόλη της Κομοτηνής λόγω της αύξησης των φοιτητών στο Πανεπιστήμιο, μεταφορά περισσότερων μονάδων στρατού, παράλληλα με την ίδρυση της βιομηχανικής περιοχής. Το ποτάμι που διέσχιζε την πόλη είχε κλεισθεί την προηγούμενη 5ετία από την χούντα κι είχε μετατραπεί σε κύρια οδό, οι μονοκατοικίες άρχισαν να κατεδαφίζονται και την θέση τους να παίρνουν οι πολυκατοικίες που θα χρησίμευαν στην εγκατάσταση  των νεοεισερχομένων πολιτών, η πολεοδομική δομή είχε αρχίσει να αλλάζει ραγδαία και να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα. Η ανάγκη για εξυπηρέτηση των φοιτητών και των νέων επαγγελματιών που εισέρεαν στην πόλη βελτίωσαν και δημιούργησαν νέες κοινωνικές κι επαγγελματικές δομές. Άνθρωποι από τα χωριά άφησαν τις καλλιέργειες κι έγιναν βιομηχανικοί εργάτες, άλλοι εκπαιδεύτηκαν σε νέα επαγγέλματα όπως ηλεκτρολόγοι, μηχανικοί, ηλεκτρονικοί, υδραυλικοί κτλ κι άλλοι άνοιξαν την δική τους επιχείρηση, εμπορική ή ξενοδοχειακή ή στον χώρο της εστίασης. Παράλληλα η ανάγκη για στέγαση των ανθρώπων που ερχότανε από άλλες πόλεις ή λόγω της αστυφιλίας δημιούργησε μεγάλο όγκο στην οικοδομική δραστηριότητα. Νέα πολεοδομικά συγκροτήματα άλλαξαν την μορφή της πόλης δίνοντας εργασία σε όλες τις ηλικίες και ειδικότητες. Η παρουσία του Πανεπιστημίου και του στρατού αύξησαν ακόμη περισσότερο τον πληθυσμό εντός του αστικού κέντρου της Κομοτηνής.
Πίνακας 3.1: Διάρθρωση πληθυσμού Περιφέρειας Αν. Μ-Θ (1971-1991)

       1971                      1981                        1991
Α.Μ.Θ. ΕΛΛΑΔΑ Α.Μ.Θ. ΕΛΛΑΔΑ Α.Μ.Θ. ΕΛΛΑΔΑ
Αστικός         31           53,2         37,8          58         39,9       60,1
Ημιαστικός  15,5         11,6          15,5         11,7      17,7       13,4
Αγροτικός     53,5         35,2          46,3        30,3       42,7       26,5

Ο πίνακας αυτός δείχνει την επίδραση της βιομηχανίας στην αλλαγή επαγγελματικού προσανατολισμού των πολιτών στην Α.Μ.Θ. Για την Κομοτηνή δεν βρήκα συγκεκριμένα στοιχεία. Λογικά έχει συμπαρασύρει τα νούμερα επειδή ήτανε και είναι ανεπτυγμένος αγροτικά. 

Ο ΕΡΓΑΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
Στην ΒΙ.ΠΕ. την δεκαετία του 1980 εργαζόταν γύρω στα 5.500-6.000 άτομα, με καταγεγραμμένα 114 εργοστάσια. Κι αν λογαριάσουμε τις παράπλευρες εργασίες, τους ελεύθερους επαγγελματίες οι οποίοι θεωρούνται εξωτερικοί συνεργάτες τότε θα πρέπει να αυξήσουμε το νούμερο αυτό κατά 50%. Φυσικά η απασχόληση τους δεν ήτανε σε καθημερινή βάση, τα εισοδήματα όμως που είχανε από τις επιχειρήσεις της ΒΙ.ΠΕ. ενίσχυαν την οικονομία της πόλης. Στην δεκαετία του 2000 τα καταγεγραμμένα εργοστάσια ήτανε γύρω στα 83 και τα ενεργά περίπου στα 33. Αν υπολογίσουμε μέσο όρο εργαζομένων 30 ανά επιχείρηση φθάσαμε στους 990 εργαζόμενους πλέον τους 600 του ομίλου της FANCO, όλοι μαζί 1590. Τρομακτική διαφορά αριθμών από την δεκαετία του 1980. Το 2014 άρχισαν τα προβλήματα στην SHELMAN με 170 εργαζόμενους. Πριν από αυτήν, το 2009, έκλεισαν τα ΟΞΥΜΑΧΑ ΘΡΑΚΗΣ, με περίπου 180 εργαζόμενους. Κι ανέφερα κάποιες ενδεικτικές επιχειρήσεις.

Τα νούμερα μπορεί να μην είναι ακριβή από στατιστική αρχή, δεν απέχουν όμως από την πραγματικότητα. Τι μας δείχνουν; Πως μετά από αρκετά χρόνια ανάπτυξης ήλθε η πτώση. Μπορεί να ήτανε σταδιακή γι' αυτό και δεν φάνηκε σε βαθμό ανησυχίας, η οποία ανησυχία θα έφερνε και την πρόληψη για την αποφυγή της τόσο μεγάλης μείωσης των μεγεθών.

Τι θα μπορούσαμε να είχαμε κερδίσει; Νέοι και νέες πτυχιούχοι να επέστρεφαν στην πόλη τους και να είχαμε άμεση επαγγελματική αποκατάσταση, η συνέχιση ζήτησης εργασίας από λοιπούς ελεύθερους επαγγελματίες, η δημιουργία νέων εργοστασίων και η μείωση των εισαγωγών σε πάρα πολλά είδη, ξενοδοχεία, εστιατόρια να είχανε σταθερή με προοπτική αύξησης της πελατείας, την εγκατάσταση κι άλλων επαγγελματιών από διπλανές ή άλλες πόλεις που θα έφερνε ζήτηση σε οικίες άρα κι αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητας.

Στην ΒΙ.ΠΕ. υπήρχαν βιομηχανίες που παρήγαγαν: Μακαρόνια - Οξύμαχα πλακάκια - Αλουμίνια - Πλεκτά - Παπούτσια - Εσώρουχα - CD-DVD - Εκτυπώσεις βιβλίων - Λιπαντικά - Φίλτρα αυτοκινήτων - Αρωματικά φυτά - Φρένα αυτοκινήτων - Βιομηχανικά αέρια - Θερμοσίφωνες - Σωλήνες - Αεριούχα ποτά - Ηλεκτρόδια - Ρητίνες.

Σήμερα λειτουργούν περίπου 25 εργοστάσια σε ετήσια κανονική ροή. Προσωπικά δεν βλέπω να αλλάζουν δραματικά τα νούμερα ούτε σε 10 χρόνια. Η χώρα μας πλέον δεν αποτελεί πόλο έλξης για δημιουργία νέων βιομηχανικών μονάδων.

Οι γείτονες χώρες παρέχουν καλύτερα κίνητρα (γνωστά σε όλους, ας μην κουραστούμε στις επαναλήψεις). Ακόμη κι οι μακρινές χώρες (Κίνα, Ινδία κτλ) έχουν εγκαθιδρύσει τα δικά τους προϊόντα που δύσκολα θα μπορέσουμε να τους ανταγωνιστούμε. Ας μείνουμε με τις αναμνήσεις μας, πως κάποτε είχαμε κι εμείς βιομηχανία, είχαμε ανάπτυξη, είχαμε αυτάρκεια, είχαμε καθετοποιημένη παραγωγή κι ας ελπίζουμε πως οι τομείς που μας απομένουν (γεωργία, τουρισμός, νέες τεχνολογίες, ναυτιλία) θα παραμείνουν σε αξιοσέβαστα επίπεδα με δυνατότητα προοπτικής.