Οδοιπορικό στους Ταμιευτήρες νερού της ΕΥΔΑΠ
Στην άκρη του ουράνιου τόξου βρίσκεται ένας θησαυρός, υποστηρίζουν αρκετοί μύθοι και παραδόσεις.
Στο τρυφερό παραμύθι, βάσει του οποίου γυρίστηκε και το θρυλικό μιούζικαλ, «Ο μάγος του Οζ», η μικρή Ντόροθι, που ζει σε ένα φτωχικό αγρόκτημα στο Κάνσας, ονειρεύεται έναν πολύχρωμο τόπο χαράς και ευτυχίας πέρα από το ουράνιο τόξο. Πού βρίσκεται, όμως, η άκρη του ουράνιου τόξου στην Ελλάδα; Μα, φυσικά, στην Κεντρική και στη Δυτικά Στερεά, όπου κυλούν δύο υπέροχα ποτάμια, ο Μόρνος και ο Εύηνος. Εκεί είναι όχι κρυμμένος, αλλά φανερός, ένας θησαυρός: Οι Ταμιευτήρες νερού της ΕΥΔΑΠ, οι οποίοι υδροδοτούν την Αττική και χαρίζουν ζωή και ποιότητα στην καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων!
Μη φανταστείτε, ωστόσο, πως ένα ταξίδι στα Φράγματα και στα τεχνητά έργα του Μόρνου και του Ευήνου ενδιαφέρει μόνο τους μηχανικούς και άλλους επιστήμονες – κάθε άλλο! Το φυσικό κάλλος του τοπίου, η γραφικότητα των ορεινών και των παραθαλάσσιων χωριών και των πόλεων, το εξαιρετικό φαγητό, οι αθλητικές δραστηριότητες και πολλά ακόμη συνθέτουν έναν πίνακα απαράμιλλης ομορφιάς, που θα ικανοποιήσει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη…
Μόρνος: Στη… μικρή Ελβετία της Φωκίδας!
Στην κοίτη του ποταμού Μόρνου, μόλις επτά χιλιόμετρα δυτικά του χωριού Λιδορικίου, στον Νομό Φωκίδος, δημιουργήθηκε -με την κατασκευή χωμάτινου φράγματος- ο Ταμιευτήρας του Μόρνου. Το έργο ξεκίνησε τον Μάιο του 1969 και ολοκληρώθηκε το 1979, αλλά η κανονική λειτουργία του άρχισε το 1981.
Το φράγμα αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης και η κατασκευή του αποτελεί ένα θαύμα της Εφαρμοσμένης Μηχανικής. Αποτελείται από αδιαπερατό αργιλικό πυρήνα, μεταβατικές ζώνες φίλτρων εκατέρωθεν του πυρήνα, σώματα στήριξης του πυρήνα ανάντη – κατάντη από αμμοχάλικο και προστατευτική λιθορριπή στην ανάντη πλευρά. Ο ανάντη πόδας του Φράγματος είναι διαμορφωμένος σε πρόφραγμα με στεγανό αργιλικό πυρήνα.
Θεωρείται γενικά στεγανό, πλην της κλιτύος του όρους Πύρνος, λόγω των διαπερατών καρστικών ασβεστολιθικών πετρωμάτων αυτού, όπου και κατασκευάσθηκε έργο στεγανοποίησης της επιφάνειας, συνολικού μήκους 2,5 χλμ. και μέσου πλάτους 100 μέτρων. Με μέγιστο ύψος τα 139 μ. και μέγιστο πλάτος στη βάση τα 595 μ., χωράει περίπου 17 εκατομμύρια κ.μ. νερού.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Η Φωκίδα
Ο Ταμιευτήρας του Μόρνου βρίσκεται στη Φωκίδα, έναν από τους πιο ορεινούς νομούς της χώρας μας, με εναλλασσόμενο γεωμορφολογικό τοπίο, στην καρδιά της Στερεάς Ελλάδας. Περιλαμβάνει τέσσερα από τα υψηλότερα βουνά της Ελλάδας, την Γκιώνα, τον Παρνασσό, τα Βαρδούσια και την Οίτη. Παρ’ όλα αυτά, είναι ιδιαίτερα εύφορος, με τον Ελαιώνα της Άμφισσας -τη μεγαλύτερη έκταση με ελιές που υπάρχει σήμερα- να κυριαρχεί. Στα νότια του νομού, που βρέχονται από τη θάλασσα, θα συναντήσει κανείς μερικές πολύ όμορφες παραλίες, οι οποίες το καλοκαίρι αποτελούν πόλο έλξης των τουριστών.
Η λίμνη
Ο Μόρνος είναι ποταμός της κεντρικής Στερεάς Ελλάδας. Στην αρχαιότητα λεγόταν Δαφνούς ή Ύλαιθος. Πηγάζει από τις νότιες πλαγιές της Οίτης και καταλήγει στη λεκάνη που βρίσκεται μεταξύ Βαρδουσίων, Οίτης, Γκιώνας και Λιδορικίου. Καθορίζει τα όρια των επαρχιών Δωρίδας και Ναυπακτίας και χύνεται στα όρια Κορινθιακού και Πατραϊκού Κόλπου, ανατολικά της Ναυπάκτου. Στο μέρος όπου εκβάλλει σχηματίζει μικρή πεδινή περιοχή με τις συνεχείς προσχώσεις του. Έχει συνολικό μήκος 70 χιλιόμετρα περίπου και η λεκάνη απορροής του έχει επιφάνεια 1180 τετρ. χιλιόμετρα.
Η λίμνη του Μόρνου, αν και τεχνητή, συνιστά ένα ιδιαίτερο θέαμα για τον επισκέπτη, ενώ όποιος κάνει τον γύρο της θα θαυμάσει το μοναδικό φυσικό τοπίο και τα διάσπαρτα χωριουδάκια. Η λίμνη συγκεντρώνει νερό όχι μόνο από τον Μόρνο αλλά και από παραποτάμους του, που εκβάλλουν πλέον κατευθείαν σε αυτήν. Είναι ενταγμένη στο πρόγραμμα «Natura 2000», ενώ για τη δημιουργία της χρειάστηκε να εκκενωθεί το χωριό Κάλλιο, το οποίο μεταφέρθηκε σε άλλη θέση, πάνω από τις όχθες της. Όταν η στάθμη της λίμνης κατεβαίνει, αποκαλύπτονται τα σπίτια του παλιού οικισμού, κάτι το οποίο εντυπωσιάζει ιδιαίτερα τους ντόπιους αλλά και τους περαστικούς.
Στα βουνά και στα λαγκάδια!
Η ορεινή Φωκίδα απέχει μόνο λίγες ώρες από την Αθήνα. Παρότι είναι ένας τόπος με άγρια ομορφιά, θα νιώσετε τη θέρμη και τη φιλοξενία των κατοίκων, που, σε συνδυασμό με την παρθένα φύση, θα σας χαρίσουν αξέχαστες στιγμές και αναμνήσεις που θα σας συνοδεύουν το υπόλοιπο της ζωής σας.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Η ορεινή Φωκίδα έχει χαρακτηριστεί «Ελβετία της Ελλάδας», λόγω των ψηλών βουνών της, της λίμνης του Μόρνου, των τρεχούμενων γάργαρων νερών, των καταρρακτών και, κυρίως, του ατελείωτου πράσινου. Η περιοχή έχει πολλά γεφύρια, αρχαιότητες, γραφικά χωριουδάκια και ελατοδάση.
Τα πρώτα σημεία τα οποία αξίζει να επισκεφτείτε είναι η Κάτω και η Άνω Μουσουνίτσα ή «Αθανάσιος Διάκος». Τα γραφικά ορεινά χωριά των Βαρδουσίων είναι «πνιγμένα» από έλατα, πλατάνια, καστανιές και βελανιδιές, ενώ μια παραδοσιακή πλακόστρωτη πλατεία δεσπόζει στο μέσον. Η Μουσουνίτσα είναι η γενέτειρα του Αθανάσιου Διάκου, εξ ου και ο ανδριάντας του ήρωα που έχει τοποθετηθεί εκεί. Στο μικρό γεφυράκι, σε υψόμετρο 1.100 μέτρων, υπάρχουν υπεραιωνόβιοι πλάτανοι, από τους οποίους πηγάζει τρεχούμενο κρυστάλλινο νερό. Επισκεφτείτε, επίσης, την Εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και κάποιο από τα 11 ξωκλήσια της περιοχής και θαυμάστε τα πετρόκτιστα σπίτια. Αξίζει να αναφέρουμε, επίσης, ότι το σημείο αυτό της Φωκίδας παρουσιάζει έντονο ορειβατικό ενδιαφέρον, με αρκετή δυσκολία.
Στον Προφήτη Ηλία βρίσκεται και η κεντρική πηγή του Μόρνου που καταλήγει στη λίμνη. Η βόλτα στο ποτάμι, μέσα σε ένα κατάφυτο τοπίο με τρεχούμενα νερά, θα σας αναζωογονήσει, όπως και μια επίσκεψη στο Γεφύρι Νταούτι και στο χωριό Πυρά, όπου, σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ηρακλής άναψε μεγάλη φωτιά για να γλιτώσει από τον δηλητηριασμένο χιτώνα του Νέσσου. Από κει, θα καταλήξετε στο Λιδορίκι και στο Φράγμα του Μόρνου.
Το Λιδορίκι είναι ένα γραφικό κεφαλοχώρι του Nομού Φωκίδας και πρωτεύουσα του Δήμου Δωρίδας. Είναι χτισμένο στους πρόποδες της Γκιώνας και διαθέτει πολλά αξιοθέατα, όπως τον Άγιο Γεώργιο, τη Ζωοδόχο Πηγή, το Αρχαιολογικό και Λαογραφικό Μουσείο, το φρούριο και τα υπολείμματα της Αρχαίας Καλλίπολης που καταστράφηκε το 279 π.Χ. από τους Γαλάτες, την τεράστια πηγή (βελούχι) του Καλλίου, τη Μονή και το Σπήλαιο της Αρσαλής.
Τα χωριά γύρω από το Λιδορίκι είναι πράγματι μαγευτικά. Τα πιο γνωστά είναι οι Καρούτες, το Κροκύλειο (ιδιαίτερη πατρίδα του Στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη), οι Πενταγιοί (η πατρίδα της Μαρίας της Πενταγιώτισσας) κ.ά. Τα χωριά αυτά, εκτός από ιστορικά, είναι και χάρμα οφθαλμών, αφού περιτριγυρίζονται από πυκνά δάση και ποταμάκια.
Την καλύτερη, όμως, και πιο πανοραμική θέα προς τη λίμνη του Μόρνου έχει προνόμιο ένα χωριό-σταλίτσα, ο Άβορος. Βρίσκεται στην πλαγιά της Αετοράχης, σε υψόμετρο 750 μ., και περιβάλλεται από δάσος με δρυς και καστανιές, έχοντας στα πόδια του συστάδες από πουρνομαζιές, ρείκια, κουμαριές, αριές, μέλεγες, ακακίες καθώς και υπεραιωνόβια ψηλά πλατάνια. Από κει θα αγναντέψετε τις βουνοκορφές της Γκιώνας, της Οίτης, των Βαρδουσίων, ενώ το μπλε της λίμνης του Μόρνου δημιουργεί μια υπέροχη αντίθεση με το λευκό των χιονισμένων βουνοκορφών.
Για την επιστροφή σας, μπορείτε να ακολουθήσετε την αντίστροφη πορεία ή, εναλλακτικά, να κατευθυνθείτε μέσω Λιδορικίου, Άμφισσας, Δελφών και Αράχοβας, για να δείτε τον φημισμένο ελαιώνα της Άμφισσας και, φυσικά, το ιερό σημείο των Δελφών και την πανέμορφη Αράχοβα.
Βόλτα στα παραθαλάσσια μέρη
Τα βουνά της Φωκίδας κερδίζουν τις εντυπώσεις τη χειμερινή περίοδο, αλλά το καλοκαίρι -και όχι μόνο- τα παραλιακά της μέρη είναι εξίσου εντυπωσιακά. Αξίζει να τα επισκεφτείτε όχι μόνο για να κάνετε μπάνιο και να ευχαριστηθείτε το υπέροχο περιβάλλον, αλλά και για να μάθετε πολλά για την Ιστορία του τόπου.
Η Χιλιαδού αποτελεί μία από τις πιο εντυπωσιακές παραλίες της Φωκίδας, με ψιλή χρυσή άμμο και καταγάλανα νερά. Πλέον έχει αναδειχθεί σε κορυφαίο προορισμό, με τουριστικές υποδομές, για όσους θέλουν να περάσουν εκεί τις διακοπές τους.
Εξίσου δημοφιλές είναι και το Ευπάλιο, με τα πανύψηλα πλατάνια, τις πηγές και τα υπόγεια νερά, που εκτείνεται από τον ποταμό Μόρνο έως τον Κορινθιακό Κόλπο, συνδυάζοντας βουνό και θάλασσα.
Ο Μαραθιάς αποτελεί επίσης δημοφιλές τουριστικό θέρετρο. Πρόκειται για έναν οικισμό χτισμένο ανάμεσα σε δύο ρέματα. Εκτός από την παραλία του, αξίζει να δείτε τους «μετέωρους βράχους», ένα ιδιαίτερο γεωλογικό φαινόμενο που θα σας εντυπωσιάσει.
Αν και δεν είναι νησί, το Γαλαξίδι, με την εκπληκτική αρχιτεκτονική του, αποπνέει την ίδια ακριβώς αίσθηση. Στο Γαλαξίδι, ωστόσο, μπορεί κανείς να περάσει καλά και τον χειμώνα, χαζεύοντας την αντίθεση των χιονισμένων βουνών με την ήρεμη θάλασσα αλλά και απολαμβάνοντας το εξαιρετικό φαγητό, τις ιδιαίτερες καφετέριες και τη βραδινή διασκέδαση. Μην παραλείψετε να επισκεφτείτε το πάρκο με τον τάφο του βασιλιά Λοκρού και τα ερείπια από το τείχος της Αρχαίας Οιάνθης, τη σπηλιά στην πλατεία Μάμμα και το άγαλμα της γυναίκας του ναυτικού, με θέα όλο το Γαλαξίδι.
Το Μοναστηράκι θυμίζει επίσης περισσότερο νησί και όχι Ηπειρωτική Ελλάδα, με τον γραφικό κόλπο του και την υπέροχη παραλία του. Πολύ κοντά βρίσκεται και η λεγόμενη «γαλάζια λίμνη», την οποία αξίζει να επισκεφτείτε.
Ο μικρός οικισμός Σκάλωμα διαθέτει μία από τις πιο γνωστές παραλίες της περιοχής, όπου, εκτός από το κολύμπι και το φυσικό τοπίο, μπορείτε να απολαύσετε και το φαγητό στις παραδοσιακές ταβέρνες. Τέλος, αξίζει να περάσετε από τη Σεργούλα, τη Γλυφάδα και το μοναδικό κατοικημένο νησί του Κορινθιακού, τα Τριζόνια.
Στα ανατολικά άκρα του Δήμου, θα βρείτε την Τολοφώνα και την Ερατεινή. Η Ερατεινή είναι ένα από τα πιο διάσημα καλοκαιρινά θέρετρα, όπως και η Πάνορμος με την πανέμορφη παραλία, το Λαογραφικό Μουσείο και τα αρχαιολογικά ευρήματα.
Γαστρονομία
Αν βρεθείτε στα παραθαλάσσια μέρη, μην παραλείψετε να δοκιμάσετε φρέσκο ψάρι και θαλασσινά αλλά και τοπικά κρέατα και πίτες, όπως τυρόπιτα, τραχανόπιτα, κολοκυθόπιτα κ.ά. Η Φωκίδα φημίζεται για τα κάστανα, τα καρύδια, το μέλι ελάτης, την κηρήθρα με μέλι, τις κεραλοιφές, τα γαλακτοκομικά προϊόντα της, τα τοπικά γλυκά του κουταλιού και τις μαρμελάδες, το τσάι του βουνού, τη ρίγανη, ροφήματα, τις αλμυρές και γλυκές χειροποίητες γεύσεις της κ.λπ.
Εύηνος: Το πέρασμα στην Αιτωλοακαρνανία
Στον ποταμό Εύηνο, στην περιοχή Αγίου Δημητρίου του Νομού Αιτωλοακαρνανίας (Ορεινή Ναυπακτία), κατασκευάστηκε άλλο ένα Φράγμα-Ταμιευτήρας της ΕΥΔΑΠ, μαζί με τη Σήραγγα Ευήνου – Μόρνου. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του έργου προέβλεπε την ενίσχυση του βασικού Ταμιευτήρα του Μόρνου από τη γειτονική λεκάνη του ποταμού Ευήνου. Η έναρξη των εργασιών στον Εύηνο έγινε το 1992, με την κατασκευή χωμάτινου φράγματος, το οποίο περατώθηκε τον Ιούνιο του 2001, οπότε και ξεκίνησε η διαδικασία της πρώτης πλήρωσης του ταμιευτήρα, η οποία ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2002. Η τεχνητή λίμνη έχει εμβαδόν 3.500 στρέμματα.
Με το πέρας των εργασιών και την πλήρωση του Ταμιευτήρια δημιουργήθηκε η τεχνητή λίμνη με μέγιστη χωρητικότητα 138 εκατ. κ.μ. νερού. Μέσω μιας σήραγγας συνολικού μήκους 29.393 μ., που ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1992 και ολοκληρώθηκε το 1994, τα νερά του Ταμιευτήρα του Εύηνου μεταφέρονται και διοχετεύονται στον Ταμιευτήρα του Μόρνου προς ενίσχυση των αποθεμάτων του. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του έργου αυτού μεταφέρονταν περίπου 100 εκατ. κ.μ. νερού τον χρόνο, απευθείας από τον ποταμό Εύηνο στον ταμιευτήρα του Μόρνου.
Το Φράγμα αποτελείται από αδιαπερατό αργιλικό πυρήνα, φίλτρο κατάντη του πυρήνα, στραγγιστήρια από χάλικες στο ανάντη σώμα του Φράγματος και προστατευτική λιθορριπή στην ανάντη πλευρά.
Με την ολοκλήρωση Σήραγγας Μόρνου – Ευήνου το 1995 και μέχρι την ολοκλήρωση του φράγματος Ευήνου το 2001 κατέστη εφικτή η μεταφορά νερού από τον Εύηνο στον Μόρνο, με την κατασκευή και τη λειτουργία έργου προσωρινής υδροληψίας. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του έργου αυτού μεταφέρονταν περίπου 100 εκατ. κ.μ. νερού τον χρόνο απευθείας από τον ποταμό Εύηνο στον ταμιευτήρα του Μόρνου.
Η λειτουργία της σήραγγας γίνεται υπό πίεση με παροχή 27 κ.μ. νερού ανά δευτερόλεπτο! Η σήραγγα Ευήνου – Μόρνου έχει συνολικό μήκος 29.393 μέτρα και εσωτερική διάμετρο 3,5 μέτρα. Η διάνοιξή της ξεκίνησε το 1992 και ολοκληρώθηκε σε διάστημα δύο ετών, γεγονός το οποίο συνιστά μεγάλη επιτυχία για την ολοκλήρωση μιας σήραγγας τόσο μεγάλου μήκους.
Η τεχνητή λίμνη του Ευήνου ποταμού, αν και δημιουργήθηκε για να καλύψει πολλαπλές ανάγκες ύδρευσης, τελικά πρόσθεσε ομορφιά στο τοπίο των ορεινών όγκων και των καταπράσινων κορυφών Παναιτωλικού Όρους και των Βαρδουσίων. Πρόκειται για ένα μικρό θαύμα, το οποίο εξυπηρέτησε και εξυπηρετεί τον άνθρωπο και τη φύση.
Ο ποταμός Εύηνος
Ο Εύηνος, ονομαζόμενος και Φίδαρης, είναι ποταμός της Αιτωλίας και αποτελεί ένα από τα θρυλικά ποτάμια της Αιτωλοακαρνανίας. Πηγάζει από τα Βαρδούσια και εκβάλλει στον Πατραϊκό Κόλπο. Ο ποταμός είναι γνωστός από τη μυθολογία, για το τραγικό «γαμήλιο ταξίδι» του Ηρακλή και της Δηιάνειρας.
Ο Εύηνος έχει έντονη παραποτάμια βλάστηση, αρκετά ορμητική ροή, με μαιάνδρους, και ένα μαγευτικό φαράγγι. Πολλά πέτρινα και μεταλλικά γεφύρια και συρμάτινες πεζογέφυρες μας δείχνουν τους παλιούς δρόμους, τα περάσματα και τις μετακινήσεις των ανθρώπων αλλοτινών εποχών. Είναι ιδανικός για αθλητικές δραστηριότητες όπως το ράφτινγκ, το καγιάκ, η αναρρίχηση, η πεζοπορία, το εναέριο πέρασμα (φλάινγκ φοξ), η τοξοβολία, το ποδήλατο βουνού (μάουντεν μπάικ) και η καταρρίχηση (ράπελ). Επίσης, μπορείτε να κάνετε ιππασία και να δείτε τα γαϊδουράκια, τα ελάφια και πολλά ακόμη ζώα που ζουν εκεί.
Η λίμνη
Η Ευηνολίμνη και τα Ευηνοχώρια, όπως ονομάζονται, είναι ακόμα ένας παράδεισος για τους ταξιδιώτες, όπου θα απολαύσουν τη γαλήνη, την επαφή με τη φύση αλλά και την ανεπιτήδευτη ομορφιά των γύρω χωριών.
Η Ευηνολίμνη έχει δημιουργήσει ένα νέο οικοσύστημα, ενώ δίνει σημαντική ώθηση στην εναλλακτική οικοανάπτυξη της ορεινής Αιτωλοακαρνανίας, στηρίζοντας νέες δραστηριότητες και νέες απασχολήσεις, συμπληρωματικές προς τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Το τοπίο γύρω από τη λίμνη προσφέρεται για πεζοπορία, για πικ νικ αλλά και για μελέτη και παρατήρηση της πλούσιας χλωρίδας και της πανίδας, ενώ τα μονοπάτια που συνέδεαν τα χωριά είναι ακόμη βατά και οδηγούν -μέσα από ρεματιές- σε σαγηνευτικά τοπία. Τα δάση και οι ορεινές διαδρομές πραγματικά μοιάζουν… με μια βόλτα στον Παράδεισο!
Τα χωριά
Οι κοντινοί -στον Εύηνο, στη λίμνη και στον Ταμιευτήρα της ΕΥΔΑΠ- οικισμοί είναι το Νεοχώρι, ο Άγιος Δημήτριος, ο Πλάτανος, το Πεντάκορφο, τα Κλεπά και ο Διπλάτανος. Εκεί, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει παραδοσιακά εδέσματα, ντόπια κάστανα, το τοπικό τσίπουρο και τη ζεστή φιλοξενία των κατοίκων.
Αναμφίβολα, το Πεντάκορφο (πρώην Αράχοβα) είναι ένα… μπαλκόνι με απεριόριστη θέα προς τη λίμνη του Ευήνου, καθώς όλα τα σπίτια βλέπουν προς αυτήν. Το Πεντάκορφο έχει συνολικά επτά συνοικισμούς, οι οποίοι δημιουργούν την εντύπωση ότι πρόκειται για διαφορετικά χωριά, που επεκτείνονται τόσο προς τις όχθες της λίμνης όσο και προς το βουνό.
Άλλα αξιοθέατα
Δύο χιλιόμετρα βόρεια της Κοινότητας Γαβρολίμνης, σώζεται ο Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (δεύτερο μισό του 10ου αιώνα), που είναι πασίγνωστος με το όνομα «Παναξιώτισσα» και ο οποίος βρίσκεται σε μια ήρεμη και ερημική τοποθεσία, ανάμεσα σε πεύκα, ελιές και κυπαρίσσια.
Το επίθετο της Παναγίας «Παναξιώτισσα» είναι μοναδικό στον ορθόδοξο χώρο και πιθανότατα σημαίνει «Αυτή που αξιώθηκε των πάντων». Από τις συνεχείς προσχώσεις ο ναός βρίσκεται τώρα χαμηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους.
Στην Κάτω Βασιλική θα θαυμάσετε το απόκρημνο βουνό της Βαράσοβας και το σπήλαιο του Αϊ-Νικόλα.
Το βυζαντινό μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Βαράσοβας είναι κτισμένο σε σπηλαιώδες άνοιγμα μεταξύ των χωριών Κάτω Βασιλικής και Κρυονερίου. Είναι γνωστό και ως «Άγιον Όρος της Αιτωλίας», καθώς υπήρξε σημαντικό ασκητικό κέντρο ιδιαίτερα από τον 10ο αιώνα αλλά και στα χρόνια μετά την Άλωση της Πόλης.
